New Zealand

Niw Cilan (紐西蘭 New Zealand)

Takaray sowal(概略)

O Niw Cilan a kitakit sano Ikilisnen a ngangan i New Zealand hananay, sano sowalen no itiniay a tamdaw o Maoli i Aotearoa(Aotiyarowa). Iriraay i sa'etip a sawalian no Sinanotay Riyar(太平洋) ko aro' nona kitakit, o micefangay to sa'opo no Ikilis. O syoto(首都) i o Wilinton, nikawrira, o satata'angay a niyaro' i o Awkolan. O Niw Cilan a kitakit i tosaay ko tata'angay a pala ko kasakomod, o cecay i o ka'amisay a pala o (Te Ika-a-Māui), o cecay i o katimolay a pala(Te Waipounamu). Ila’ed nona tosa a riyaran pala I o Kuko riyar,o syoto Wilington I itiniay tona satimolan a pala no Niw Cilan.

Rikisi(歷史)

I ‘ayaw no 500 miheca tahira i 1300 miheca a tahini a mafolaw ko nani Polinisya a tamdaw, o Mawli(毛利) hananay a finacadan.

I ikor to i irato ko nani Yoropa a tamdaw a tayni mi’eco to ni’aroan no Mawli a sera. O sa’ayaway a tayni o masakapotay a tamina toni keridan i Yapo Tasman o Olanta a tamdaw, i 1642 miheca a macakat i Saka’amis a pala, pangangan han nangra to Nieuw Zeeland.

I 1769 miheca, o sincyo no Ikikis ci Kuko kanatolo a misali’yali’yad a tayni i Niw Cilan a mikakingkiw a masanga’ ningra ko cicu no Niw Cilan. I 1788 miheca micowat ko Ikilis tona pala malanikowanan a pala. Ci’icel a mitokel ko Mawli to Ikilis, caay ka pakafilo ko Ikilis a milowid to Mawli, masasowal to sakalali’yaw ta matatilid to cecay a rikec o 「waitangi kakaketonan a tilid」(懷唐伊條約) (o no Ikilis a tilid I:Treaty of Waitangi, sano Mawlien I:Tiriti o Waitangi). Itini tono Mawli a tilid i iraay ko:mihayi ko Ikikis to 「tino rangatiratanga」no Mawli sanay, o imi nonini I sowal no Mawli i「niyahpikowan」sanay, nikawrira, pakiikilisen i o ‘odeng o 「o kamaro’an no tapang」sanay aca, away ko niyahpikowan sanay a imi.

Ona kasasiroma a pikaysyaku tona tilid ko sakalalood no Ikilis ato Mawli i 1845 miheca tahira i 1872 miheca, a mala’afas to sera. O mapatayay a tamdaw tona lood i 1800 ko no Mawli, 800 kono Yoropa a tamdaw.

Finacadan ato mafolaway a tayni(民族與移民)

Itiya i 2006 miheca a pisa’osi to tamdaw i, o nani Yoropaay a mafolaw a tayni 67.6% ko tamdaw, o itinitiay a tamdaw o Mawli a finacadan 14.6% aca, ira ko 120 a kasasiromaroma a finacadan.

Pasasitiri’en to i 1961 miheca a pisa’osi to tamdaw I ira ko 92% o telac no Yoropa kako sanay, o Mawli i 7% aca ko tamdaw. O pangangan to niyah a tireng i o 「Niw cilan tamdaw」(New Zealander) sanay, nikawrira, itini i polong no kalokitakit i o 「kiwi」hananay ko pitahidang, sano sowalen no Mawli i o 「Pākehā」hananay ko pitahidang to teloc no Yoropa a kohecalay tamdaw no Niw Cilan a tamdaw.

O itinitiniay a maro’ ko Mawli a finacadan, nika’aloman sa no mafolaway ni Yoropa sa masafa to ko Mawli. O nani tiniay I Ikilis, Ayorlan ato Ostorariya ko ‘alomanay a tayni mafolaw, o roma sa i nanitiniay i Olata, Italy, Towic, ato romaroma a kitakit.

O Mawli a finacadan i o larengaw ngangra i nanitiniay i Taywan sa ko piketon to sowal no mikakinkinway a singsi no tata’angay a pitilidan, o lamit no ‘ilang i malecaday ko Mawli ato Yincumin no Taywan. O itiniay aca i satimolan a riyarian a pala a tamdaw i itiniay i Taywan ko to’as nangra sa to ko sowal, adihay ko sapawacay a tilid tonini.

ila’ed nona tosa a riyaran kanatal i o Kuko riyar,o syoto Wilington I itiniay tona satimolan a pala no Niw Cilan.

O kasasiromaroma a sakowan(行政區劃)

O pipangangan to Niw Cilan I o 「Niw Cilan a Hontian kitakit」(紐西蘭王國 Realm of new Zealand),o cecay no 16 a Hontian kitakit I laloma’ no Ikilisan Sakapotan Kitakit(大英國協). Ilaloma’ nona 「Niw Cilan a Hontian kitakit」ira ko NiwCilan,Kuko Riyariyaran Pala, Niw I, Tokolaw ato Satelocan no cikiw a pala no Niw Cilan.

o polong a sakowan no Niw Cilan I 16 ko kasasiromaroma, ato Catam palapalan:

· Ka’amisay pala（Northland）

· Awkolan（Auckland）

·  Waykato（Waikato）

·  Fangcalay Kihaw（Bay of Plenty）

·  Kispoen（Gisborne）

·  Hawkos Kihaw（Hawke's Bay）

·  Taranaci（Taranaki）

·  Manawatu-Wanganui（Manawatu-Wanganui）

·  Wilinton（Wellington）

·  Tasman（Tasman）

·  Nilson（Nelson）

·  Malpaw（Marlborough）

·  Sa’etipay riris no riyar（West Coast）

·  Kantopoloy（Canterbury）

·  Otango（Otago）

·Satimolan（Southland）

· Catam palapalan（Chatham Islands）

Punka(文化)

O maamaan to lisin no Mawli I makeroay to「Haka」hanaay a sakero, itiyaho ano ira ko lalood to roma a finacadan i’ayaw no pisi’ayaw to ada I masakeroay tona Haka, ano masakero I padayday sanay to sema,o sapatalaw to ada a sakero konini.

O ‘olic nina kero I masasiromaromaay to kasasiromaroma no niyaro’ atoya romi’ad, pa’icel sanay to perok caay ka pisataliyoliyok a makero,malaheci to kero I padayday sanay ko polong no masakeroay, o pitodong to kapatay no ada a madayday ko sema.

O dayhio no mimaliay no Niw Cilan ciriko’ay to hohetingay(All-black), I’ayaw no pimalian I masakeroay tona Haka, o kaka’olahan no mi’alaway to mimaliay sa awaay ko caay ka fana’ tonini a Haka sakero.

Ano do’edoen ko kopisakilac no Mawli I toloay ko kasasiromaroma nona Haka:

·       Whakatu waewae

·       Tutu ngarahu

·       Peruperu

Haka Sakero(哈卡舞)

ono to'asan a sakero no Mawki Finacadan konini. o larengatan nona sakera i, itiya ho i'ayaw no kalalood masakeroay tonini ko kasafinacadan, sato'edaw hananay ko sema a panayat to sapipatalaw to sakalalood a 'ada. o eadiw no Haka masafalifalicay, caay ka lalen, o niyah a finacadan ono niyah a radiw. o katadamaan no Haka Sakero i,maherek a masakero misato'edawan a patelay ko sema no polong masakeroay. onini i, o milecaday to kapatay no 'ada, matating ko fongoh i kilang dayaday sa ko sema.o nipiharateng no Mawli a tamdaw o tatiihay a tamdaw ano mapatay kohetingay ko sema sanay, ora ko saka pasadak tono niyah a sema mipawacay to kao fangcalay tamdaw kako sanay.

o mitayhiyoway to kitakit a cefang All-blacks a sakero i'ayaw no kalalifet awaay ko caay ka fana' iro matini.ci Safulo.