Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Nicolau Copernico | |
---|---|
Información personal | |
Calendata de naixencia | 19 de febrero de 1473 |
Puesto de naixencia | Toruń |
Calendata de muerte | 24 de mayo de 1543 |
Puesto de muerte | Frombork |
Ocupación | Astronomo |
Nicolau Copernico (Toruń, 19 de febrero de 1473 - Frombork, 24 de mayo de 1543) estió un astronomo polaco. Tamién conoixito como a Mikołaj Kopernik (en polaco) o Nicolaus Copernicus (en latín).
Copernico ye considerato o fundador de l'astronomia moderna, por haber-li dato las bases que li permitioron a Isaac Newton de culminar a revolución astronomica —en pasar d'un universo cheocentrico a un cosmos heliocentrico— y de cambear de traza irreversible a visión d'o cosmos prebalent dica ixe inte. Copérnico estió, amés, un especialista en trigonometría. Lo podemos ubicar dentro d’o Renaiximiento.
A epoca en a que vivió Regiomontano, Polonia yera una verdadera "Edat d'Oro" cultural, e la Universitat de Cracovia teneba un gran prestichio en matematicas y en astronomia. Estudeyó en esta Universidat Jaguellonica, de Cracovia (1491-94) baixo con o matematico Wojciech Brudzewski como mayestre. Viachó por Italia y s'inscrivió en a universitat de Bolonya (1496-1499), on estudeó dreito, medicina, griego y filosofia, y treballó como asistent de l'astronomo Domenico da Novara. Novara ye un d'os primers científicos que posa en cuestión o sistema cheocentrico de Claudio Ptolomeu. O intrés de Copernico por la cheografia, y l'astronomia fue estimulau por o suyo profesor. Ellos dos observoron lumerosas ocultacions, eclixes de luna, asinas como a ocultación d'o estrel Aldebaran o 9 de marzo de 1497 a Bolonya
O 1500 fue ta Roma, a on que dió un curso de matematicas y astronomia, y o 1501 tornó ta la suya patria y prenió posesión d'una canonchía d'a seu de Frauenburg, cargo obtenito gracias a l'aduya d'o tío suyo Lucas Watzelrode. A penar d'o suyo cargo las suyas obligacions administrativas, que iban dende a reforma d'a moneda dica a contener y refrenar a orden Teutonica, decide acabar os suyos estudios de medicina, y doncas, tornó ta Padua (1501-1506) por estudiar dreito y medicina; encara fació una breu estada en Ferrara (1503), a on que obtenió o grau de doctor en dreito canonico.
Dimpués tornó ta Polonia, y construyó un observatorio en Frauenburg (huei Frombork), on feba las suyas investigacions d'astronomia. En siet anyos escribiba Hypothesibus Motuum Coelistium a se Contitutis Commentariolus (conoixito con o títol de Commentariolus), curto tractau d'astronomía, que remató enta 1515, y que no fue publicau dica o sieglo XIX. Ye en esta obra a on anunciaba os suyos principios de l'astronomia heliocentrica, que revolucionó la comunidat científica d'o suyo tiempo.
Reinstalau ya de pa cutio en o suyo país (1512), atendió l'administración d'a diocesi d'Ermland, exerció a medicina, ocupó ciertos cargos administrativos i levó a cabo o suyo inmenso y fundamental treballo en o campo de l'astronomia.
A suya obra mayestra, De Revolutionibus Orbium Coelestium, fue escrita en 25 anyos. (1507-1532) y fue publicada postumament o 1543 por Andreas Osiander, pero muitas d'as ideyas basicas y d'as observacions que contién circuloron a traviés de l'opusclo commentariolus (no editau dica o 1878), que, a penar d'a suya brevedat, ye d'una gran precisión e claridat. D'esta obra machistral, (De Revolutionibus), en surchió pensamiento científico moderno y a imachen de l'Universo mes aceptada dica o primers d'o sieglo XX, no será publicada dica o 24 de mayo de 1543, poco enantes d'a suya muerte, por un impresor de Nuremberg.
Este libro contién importants seccions sobre trigonometría que ya heban estau publicadas separadament l'anyo anterior baixo o títol de De lateribus et angulis triangulorum. O material trigonométrico ye analogo a lo d'o De triangulis de Regiomontano, publicau 10 anyos antes en Nuremberg, pero as ideyas trigonometricas de Copérnico pareixeban calendar d'antes d'o 1533, cuan probablement no conoixeba os treballos de Regiomontano. Con tot y con ixo, ye muito posible que a forma final d'a trigonometría de Copernico proceda, en parte a lo menos, d'a de Regiomontano, pus en 1539 Copernico recibió como estudiant a lo choven matematico prusiano Georg Joachim Rheticus (o Rhaeticus, 1514-1576), un matematico de Wittenberg que sin duda heba estau en contacto con a matematica que se feba en Nuremberg. Rheticus treballó con Copernico mientres unas tres anyadas, y estió él qui publicó, con l'aprobación d'o suyo mayestro, a primera exposición resumida de l'astronomia de Copernico en una obra titulada Narratio Prima (1540), y tamién qui fació os primers preparativos, completaus mes tarde por Andreas Osiander, pa a publicación impresa d'o famoso De revolutionibus. Ye probable, doncas, que a trigonometria que apareix en a obra clasica de Copernico siga relacionada estreitament, a traviés de Rheticus, con la de Regiomontano.
Mos podemos dar cuenta d'o nivel de dominio d'a trigonometria por parte de Copernico por o os teoremas que apareixen en o De revolutionibus y por una proposición que incluyó en una primera versión manuscrita d'o libro, pero que no apareixió en a versión impresa. Esta proposición eliminada ye una cheneralización d'un teorema de Nasir Eddin (teorema que si apareixe en o libro) sobre o movimiento rectilinio resultant de combinar dos movimientos circulars.
O teorema de Copérnico ye o siguent: Si un cerclo menor redola sin esvarizar-se por l'interior d'a circumferencia d'un cerclo mayor con un diametro dos vegadas mayor, alavez a trachectoria d'un punto fixo d'o cerclo menor que no siga situau sobre a circumferencia ye una elix.
Incidentalment, Cardano conoixeba o teorema de Nasir Eddin, pero no a cheneralización de Copérnico, teorema que fue redescubierto mientres o sieglo XVII.
O sistema de Copernico descansa sobre a observación que a Tierra redola arredol d'o suyo eixe una vegata cada día, o que explica o movimiento diurno d'a esfera celeste. Postula, igualment que a Tierra fa una vuelta a lo Sol (heliocentrismo) cada anyata. Afirma tamién que os atros planetas fan o mesmo arredol d'o Sol. Copernico abanzó tamién que a Tierra bandeya tamién sobre o suyo eixe, o que explicaría a precesión. A teoría de Copernico ataca a teoría de Ptolomeu, a cosmolochia, a fisica, y, dica a filosofia d'Aristótil. Tamién as Escrituras amostraban a inmovilidat d'a Tierra y o movimiento d'o Sol. Copernico conserva, de todas trazas, bels elementos de l'antigo sistema. A ideya d'as esferas solidas, u a esfera d'os fixos.
O nuevo sistema proposato por Copernico tien ciertas avantallas sobre o d'o suyo predecesor. Esplica, entre atras, o movimiento diario d'o Sol, y d'os estrels pa a rotación terrestre. Tamién esplica o movimiento d'o Sol mientres l'anyata. Igualment esplica o movimiento retrogrado d'os planetas exteriors, Marte, (Chupiter, Saturno). A suya teoría tien en cuenta tamién, os planetas interiors, (Venus, y Mercurio). Copernico abanza tamién una teoría sobre l'orden d'os planetas, as suyas distancias, y, doncas, o periodo orbital. Copernico contradiz a Ptolomeu, dicindo que contra mes gran ye a orbita d'un planeta, mes gran ye o tiempo que caldrá pa que faiga una revolución completa al Sol.
Copernico heba estudiato os escritos d'os filosofos griegos mirando-ie referencias a lo problema d'o movimiento terrestre, especialment os pitagoricos y Aristarco de Samos, qui establió por primera vegata a teoría heliostatica.
As hipotesis fundamentals d'a Teoría Copernicana son:
1.- O mundo (universo) ye esferico.
2.- A Tierra tamién ye esferica.
3.- O movimiento d'os cuerpos celestes ye regular, cercular y perpetuo u compuesto por movimientos cerculars.
4.- O cielo ye immenso respecto a la mida de la Tierra.
5.- L'orden d'as orbitas celestes. Dimpués de criticar l'orden que l'astronomia tolemaica asignaba a los planetas, dió l'orden correcto d'o suyo aleixamiento d'o Sol.
Ye indudable que 2000 anyatas de teoría cheocentrica no rematoron por haber-ie un unico cientifico como Copernico que demostrase a suya falsedat, ye platero que a teoría cheocentrica fue abandonata sobretot por una necesitat social inspirata en os nuevos aires d’o Renaiximiento y d'o neoplatonismo que se respiraban
O que se conoixe como a revolución copernicana ye a suya formulación d'a teoría heliocentrica, seguntes a cual, a Tierra y os atros planetas chiran arredol d'o Sol.
Cal centrar o valor real d'a suya obra en o feito de reimposar teorías ya refusatas por o sentito común i de dar-lis una estructuración coderent i científica.
A ruptura basica que representaba pa a ideolochia relichiosa medieval a substitución d'un cosmos cerrato y hierarquizato, con l'hombre como centro, por un universo homochenio i infinito, situato arredol d'o Sol, fació dudar a Copernico de publicar a suya obra pa evitar problemas mes que previsibles con a Ilesia, e no estió dica o 1543 que amaneixió a primera edición d'o De Revolutionibus Orbium Coelestium, como ya s'ha dito, feita en Nuremberg con la supervisión d'o suyo disciplo Georg Joachim Rheticus.