Pandemia de COVID-19

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Pandemia de COVID-19

A pandemia de COVID-19 (tamién conoixida frecuentment como pandemia de Coronavirus) ye una pandemia causada per o virus SARS-CoV-2 que prencipió l'1 d'aviento de 2019 cuan fue detectau per primera vegada en a ciudat de Wuhan (China). Encara que se difundió rapidamente arredol d'o mundo la OMS no estió dica l'11 de marzo de 2020 que l'epidemia la consideró una pandemia.

Historia

1 d'aviento de 2019 fue detectau per primera vegada en a ciudat de Wuhan (China).

O 13 de chinero de 2020 se detectó en Tailandia lo primer caso difuera de China.

O 23 de chinero de 2020 se detectó en os Estaus Unius o primer caso difuera d'Asia.

O 7 de marzo de 2020 s'amanaron os 100.000 infectados en tot o mundo.

A Organización Mundial d'a Salut (OMS) declaró l'11 de marzo de 2020 que l'epidemia se consideraba una pandemia a causa de l'alta cantidat de personas infezionadas (alavez 118.000) y muertes (4.291) que heba causau arredol d'o mundo (114 países).

Lo 13 de marzo, l'OMS declaró que Europa yera lo nuevo centro d'a pandemia dimpués que la tasa de nuevos casos en Europa superase los rechistraus en atras rechions d'o mundo, antiparte de China. Pa lo 16 de marzo de 2020, lo numero total de casos notificaus en toz difuera de China i heba brincau de lo de China continental. Lo 19 de marzo de 2020, China no informó de nuevos casos nacionals (excluyius los casos reimportaus de l'extranchero) per primera vegada dende lo inicio, mientres que lo numero total de muertes en Italia superó a lo de China.

Dica lo 22 de marzo de 2020, mas de 337.000 casos estioron reportaus en tot o mundo; mas de 14.400 personas morioron; y mas de 96.000 se recuperoron.

Prencipals países afectaus

Asia

China

A pandemia se manifestó per primera vegada en un grupo de casos misteriosos y sospitosos de pneumonía en Wuhan, a capital d'a provincia de Hubei, China. Un hespital de Wuhan notificó a lo centro local pa lo control y la prevención de malotías (Center for disease control u CDC) y las comisions de salut lo 27 d'aviento de 2019. Lo 31 d'aviento, los CDC de Wuhan admitioron que i heba un grupo de casos de pneumonía desconoixius relacionaus con o Mercau mayorista de pescau de Huanan (en anglés Huanan Seafood Wholesale Market, en chinés 武汉华南海鲜批发市场) dimpués que amaneixioron bels documentos no verificaus en Internet. O chito de malotía potencial luego atrayió l'atención nacional, incluyida la d'a Comisión Nacional de Salut (National Health Commission (NHC)) en Pekín, que ninvió expertos a Wuhan a l'atro'l día. Lo 8 de chinero, s'identificó un nuevo coronavirus como la causa d'a pneumonía.

As respuestas tardanas y con contraversia d'as autoridaz de Wuhan y Hubei no aconsiguioron contener lo chito en a etapa inicial, lo que cheneró criticas per parte d'o publico y los meyos de comunicación. Pa lo 29 de chinero, o virus s'extendió a totas as provincias de China continental. Pa lo 8 de febrero, mas de 724 murioron per pneumonía asociada a la infección per coronavirus. Nomás en Hubei, i habió 24,953 casos d'infeccions y 699 muertes relacionadas.

O secretario cheneral d'o partiu comunista chinés, Xi Jinping, advirtió sobre una "grieu situación" que enfrontina China. As celebracions de l'anyo nuevo chinés estioron canceladas. S'han suspendiu muitos servicios d'autobuses interprovincials y ferroviarios. Pa lo 29 de chinero, totas as ciudaz de Hubei estioron meteban en cuarentena. S'implementoron leis sobre la corrupción en Huanggang, Wenzhou y atras ciudaz continentals.

Lo 25 de febrero, lo numero de casos recientment confirmaus difuera de China continental superó los d'adintro per primera vegada. Pa lo 6 de marzo, lo numero reportau de nuevos casos s'heba reduciu a menos de 100 a livel nacional per día, en comparanza con os mils per día en o punto alchido d'a crisi. Lo 13 de marzo, lo numero de casos recientment importaus superó per primera vegada lo numero de casos nuevos transmitius a livel nacional.

Corea d'o Sud

O primer caso confirmau d'a pandemia en Corea d'o Sud s'anunció lo 20 de chinero de 2020.

A partir d'o 18 de marzo de 2020, Corea d'o Sud tiene arredol de 8.400 casos y 84 muertes; antimás mas de 200,000 personas que s'han sozmetiu a prebas. En Corea d'o Sud a pandemia de COVID-19 tién una tasa de mortalera d'1.0%.

Irán

Irán informó los suyos primers casos confirmaus d'infeccions per SARS-CoV-2 lo 19 de febrero de 2020 en Qom. Dica lo 17 de marzo de 2020, seguntes las autoridaz sanitarias iranians, s'heban produciu 988 muertes con mas de 16,000 infeccions confirmadas. A la mesma calendata, Irán tiene lo tercer numero mas alto de muertes per COVID-19 dimpués de China y Italia. Cualques fuents no gubernamentals iranians estiman que lo numero d'infeccions y muertes son muito mas altas que las valors oficials.

Europa

Alemanya

O primer caso se va a detectar o 27 de chinero en o districto de Starnberg en Bavera. As primeras muertes, una muller de 89 anyos en Essen y un hombre de 78 anyos en Heinsberg, estioron reportaus o 9 de marzo.

A partir d'o 19 de marzo de 2020, Alemanya ha reportau 13,083 casos y 31 muertes, con una tasa de mortalera de bels 0.2%.

Espanya

Se confirmó que la pandemia de COVID-19 s'extendió a Espanya lo 31 de chinero de 2020, cuan un turista alemán dio positivo per SARS-CoV-2 en La Gomera.

O 13 de febrero en Valencia murió la primera persona per ista malotía, un hombre de 69 anyos que heba realizau un viache en febrero a Nepal.

O 24 de febrero, dimpués d'una epidemia de COVID-19 en Italia, Espanya confirmó multiples casos relacionaus con os grupos italianos, procedents d'un medico de Lombardía, Italia, que yera de vacancias en Tenerife. Posteriorment, se detectoron multiples casos de COVID-19 en Tenerife que embrecaban a personas que heban dentrau en contacto con o medico. Atros casos de personas que visitoron Italia tamién se descubrioron en Espanya continental.

O 4 de marzo se detectaba lo primer caso d'a pandemia de COVID-19 en Aragón.

O 14 de marzo, o Gubierno d'Espanya decretó la dentrada en vigor d'o estau d'alarma en tot lo territorio nacional entre quince diyas.

Dica lo 19 de marzo de 2020, s'heban rechistrau 17.147 casos confirmaus con 1.107 recuperacions y 767 muertes.

O 22 de marzo, lo president Pedro Sánchez, comunicó la suya intención de solicitar autorización a lo Congreso d'os Deputaus pa prolargar atros quince días lo estau d'alarma

Francia

Se confirmó que la pandemia s'extendió a Francia lo 24 de chinero de 2020, cuan se confirmó lo primer caso COVID-19 en Europa y Francia en Burdeos. Embrecó a un ciudadano francés de 48 anyos que plegó a Francia dende China. Dos casos mas estioron confirmaus a la fin d'o día; Toz os individuos tornoron recientment de China.

Un turista chino ingresó en un hespital en París o 28 de chinero y murió lo 14 de febrero, marcando la primera muerte per COVID-19 en Europa y Francia. Tamién estió la primera muerte difuera d'Asia.

Dica lo 18 de marzo de 2020, i hai habiu 9.134 casos confirmaus, 262 muertes y a lo menos 602 recuperacions en Francia.

O 16 de marzo, o president Macron anunció un zarre nacional entre 15 días a partir d'o 17 de marzo a lo meyodía.

Italia

Os primers casos en Italia se confirmoron o 31 de chinero de 2020, cuan dos turistas chinos en Roma dioron positivo per malotía per causada per lo SARS-CoV-2. Una semana dimpués, un hombre italiano repatriau de torno a Italia dende la ciudat de Wuhan, China, confirmau como lo tercer caso en Italia. As primeras muertes ocurrioron o 22 de febrero. A primers de marzo, lo virus s'heba extendiu a totas as rechions d'Italia.

O 31 de chinero, lo gubierno italiano suspendió toz los vuelos enta y dende China y declaró lo estau d'emerchencia. En febrero, once municipios d'o norte d'Italia estioron identificaus como los centros d'os dos prencipals grupos italianos y los metió en cuarentena. O 8 de marzo de 2020, lo Primer Ministro Giuseppe Conte expandió la cuarentena a tota Lombardía y atras 14 provincias d'o norte, y a l'atro'l día a tota Italia, colocando a mas de 60 millons de personas en cuarentena.

A partir d'o 18 de marzo de 2020, Italia ye lo centro mundial de casos activos con 28,710 casos activos, mas d'o dople d'o numero de casos activos de cualsequier atro país, y superando los de China y Irán combinaus. O total de casos confirmaus ye de 35,713, con 2,978 muertes y 4,025 recuperacions, deixando 28,710 casos activos en Italia.

America

Estaus Unius

O primer caso conoixiu en os Estaus Unius d'a malotía per COVID-19 se confirmó lo 20 de chinero de 2020, en un hombre de 35 anyos que heba tornau de Wuhan, China, lo 15 de chinero. A Coronavirus Task Force d'a Casa Blanca s'establió lo 29 de chinero. Dos días dimpués, l'administración d'o president Donald Trump declaró una emerchencia de salut publica y anunció restriccions a los viachers que plegan dende China. O president Trump declaró la pandemia como emerchencia nacional o 13 de marzo.

Impacto

  • Impacto socioeconomico, con una paralización economica mundial, con falta de suministros pa l'industria por a restricción de viaches entre países.
  • Suspensión masiva d'eventos.
  • Impacto en o funcionamiento d'internet.
  • Cuarentena, toque de queda y isolamiento.
  • Sinofobia.
  • En a relichión.
  • En o cinema, paralización d'enguero y gravación de cintas.
  • Impacto ambiental, amillorando a calidat de l'aire a livel mundial por as restriccions de vuelo d'os avions, a circulación de vehíclos y barcos. Pero tamién creyando un problema de reciclaje de mascaretas, agullas hipodermicas y xeringas, per lo suyo uso masivo mundialment.
  • En a salut d'as personas, provocando un empioramiento cheneral prencipalment por os cambios d'a vida d'as personas y no poder salir a la carrera. Tamién influyió negativament en as personas con espantos a sortir a la carrera y relacionar-se con atras personas.

Se veiga tamién