Вільгельм IV (кароль брытанскі)

Вільгельм IV
англ.: William IV
ням.: Wilhelm IV
кароль Гановера
26 чэрвеня 1830 — 20 чэрвеня 1837
Папярэднік Георг IV
Пераемнік Эрнст Аўгуст I
манарх Злучанага каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі (Злучанае каралеўства Вялікабрытаніі і Ірландыі)
26 чэрвеня 1830 — 20 чэрвеня 1837
Папярэднік Георг IV
Пераемнік Вікторыя
Lord High Admiral
17 красавіка 1827 — 19 верасня 1828
Нараджэнне 21 жніўня 1765(1765-08-21)
Смерць 20 чэрвеня 1837(1837-06-20) (71 год)
Месца пахавання
Род Гановерская дынастыя
Бацька Георг III
Маці Шарлота Мекленбург-Стрэліцкая
Жонка Adelaide of Saxe-Meiningen
Дзеці George FitzClarence, 1st Earl of Munster, Sophia Sidney, Baroness De L'Isle and Dudley, Mary Fox, Elizabeth Hay, Countess of Erroll, Augusta FitzClarence Kennedy-Erskine, Amelia Cary, Viscountess Falkland, Princess Charlotte of Clarence, Princess Elizabeth of Clarence, William Henry Courtnay, Henry FitzClarence, Lord Frederick FitzClarence, Lord Adolphus FitzClarence, Lord Augustus FitzClarence, stillborn child Hanover, stillborn child Hanover, stillborn son Hanover і stillborn son Hanover
Веравызнанне англіканства
Член у
Дзейнасць манарх, палітык, ваенна-марскі афіцэр
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Род войскаў Каралеўскі ваенна-марскі флот Вялікабрытаніі
Званне rear admiral, captain, vice admiral, admiral, адмірал-флоту, Admiral of the Red, Rear-Admiral of the Red і Rear-Admiral of the Blue
Бітвы
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вільгельм IV (англ.: William IV, ням.: Wilhelm IV; 21 жніўня 1765 — 20 чэрвеня 1837) — кароль Вялікабрытаніі і Гановера з 26 чэрвеня 1830 і да сваёй смерці. Вільгельм быў трэцім сынам Георга III і малодшым братам Георга IV. Ён з’яўляўся апошнім брытанскім каралём Гановерскай дынастыі.

У маладосці будучы кароль служыў на флоце, пасля насіў мянушку «Кароль-марак». Ён служыў у Паўночнай Амерыцы, але ў ваенных дзеяннях практычна не ўдзельнічаў. Вільгельм атрымаў у спадчыну трон пасля смерці двух старэйшых братоў, не якія пакінулі законных нашчадкаў, ва ўзросце 64 гадоў. За сем гадоў яго кіравання было праведзена некалькі важных рэформ: перагледжана заканадаўства пра бедных, праведзена дэмакратызацыя муніцыпалітэтаў, упершыню абмежаваны дзіцячая праца, а ва ўсёй Брытанскай імперыі адменена рабства. Вільгельм быў апошнім брытанскім манархам, які прызначаў прэм’ер-міністра супраць волі парламента. Каралеўству Гановер ён дараваў ліберальную канстытуцыю.

Абодва законных дзіцяці Вільгельма IV памерлі ў дзяцінстве, таму брытанскі прастол атрымала ў спадчыну яго пляменніца Вікторыя, а каралём Гановера стаў яго малодшы брат Эрнст Аўгуст.

Раннія гады

Вільгельм, трэцяе дзіця караля Георга III і каралевы Шарлоты, нарадзіўся раніцай 21 жніўня 1765 года ў Бакінгем-хаусе. У яго былі два старэйшыя брата, Георг і Фрэдэрык, таму Вільгельм не разглядаўся як спадчыннікі прастола. Ён быў хрышчоны ў Сент-Джэймскім палацы 20 верасня 1765 года, яго хроснымі былі дзядзькі: герцаг Глостэр і прынц Генрых (пасля герцаг Камберленд), а таксама цётка, прынцэса Аўгуста.

Прынц Вільгельм ва ўзросце 13 гадоў і яго малодшы брат Эдуард у 1778 годзе

Большую частку дзяцінства прынц Вільгельм правёў у Рычмандзе і палацы К’ю, дзе яго адукацыяй займаліся прыватныя педагогі. У трынаццаць гадоў прынц паступіў у каралеўскі флот мічманам, у 1780 годзе ён прысутнічаў пры бітве ля мыса Сент-Вінсент. Хоць на борце карабля Вільгельма суправаджаў настаўнік, яго марскі вопыт мала адрозніваўся ад службы іншых мічманаў, так ён нароўні з усімі ўдзельнічаў у гатаванні ежы і нават быў арыштаваны разам з іншымі членамі каманды за п’яную бойку ў Гібралтары (хоць прынца адпусцілі адразу ж, як усталявалі яго асобу).

Падчас вайны за незалежнасць ЗША прынц служыў у Нью-Ёрку. Рэвалюцыянеры з ухвалення Джорджа Вашынгтона планавалі выкрасці прынца, пакуль ён знаходзіўся ў Амерыцы. Аднак брытанцам стала вядома пра гэтыя планы выкрадання, пасля чаго да Вільгельма, які раней перамяшчаўся па Нью-Ёрку без суправаджэння, прыставілі ахову.

Вільгельм атрымаў званне лейтэнанта ў 1785 годзе, а праз год стаў капітанам фрэгата Pegasus. У канцы 1785 года прынц служыў у Вест-Індыі пад камандаваннем Гарацыа Нэльсана, які высока адклікаўся пра прафесійныя якасці Вільгельма. Вільгельм і Нэльсан сталі добрымі сябрамі, практычна кожны вечар разам вячэралі, прынц быў сведкам на вяселлі Нэльсана. У 1788 годзе Вільгельм стаў капітанам фрэгата Andromeda, а праз год разам са званнем контр-адмірала атрымаў камандаванне над лінейным караблём Valiant.

Вільгельм жадаў атрымаць герцагскі тытул, падобны да тых, што мелі яго старэйшыя браты, і, як следства, атрымаць месца ў Палаце лордаў. Аднак кароль Георг III не спяшаўся ўзваодзіць трэцяга сына ў герцагі, асцерагаючыся, што ён далучыцца да парламенцкай апазіцыі. Тады Вільгельм прыстрашыў, што будзе абірацца ў Палату абшчын ад акругі Тотнес у Дэвоне. Пад ціскам Георг здаўся, і 16 мая 1789 года Вільгельм атрымаў тытулы герцага Кларэнса і Сент-Эндрус і эрла Мунстэра. Вільгельм як і яго старэйшыя браты, прынц Уэльскі і герцаг Ёркскі, публічна падтрымліваў апазіцыйную ў адносінах да караля партыю Вігаў, але, як і шматлікіх палітыкаў таго часу, палітычная арыентацыя прынца была вельмі зменлівая, таму нельга адназначна прыпісаць яго да нейкай адной партыі.

Служба і палітыка

Вільгельм у мундзіры, партрэт працы Марціна Арчэра Шы, каля 1800 года.

У 1790 годзе Вільгельм пакінуў службу на флоце. Калі ў 1793 годзе Вялікабрытанія ўступіла ў вайну з Францыяй, прынц быў гатовы служыць сваёй краіне і разлічваў прыняць у гэтай вайне ўдзел, але яму не быў дадзены карабель. Магчыма, прычынай таму было падзенне п’янага прынца з лесвіцы, у выніку якога ён зламаў руку, а таксама выступленне перад Палатай лордаў, у якім Вільгельм выступаў супраць вайны. У наступным годзе прынц выказваўся ўжо ў падтрымку вайны, але Адміралцейства праігнаравала яго просьбу пра вяртанне на службу. Вільгельм не пакідаў спроб прыняць актыўны ўдзел у вайне, але нават атрыманае ім у 1798 годзе званне адмірала было чыста фармальным. Падчас Напалеонаўскіх войнаў прынцу таксама не ўдалося дамагчыся каманднай пасады. У 1811 годзе ён атрымаў ганаровае званне адмірала флоту. У 1813 годзе Вільгельм прыбыў з візітам у размяшчэнне брытанскіх войскаў у Паўднёвых Нідэрландах. Назіраючы са званіцы за бамбардзіроўкай Антверпена, прынц сам патрапіў пад абстрэл. Куля прабіла яго мундзір.

У Палаце лордаў Вільгельм выступаў супраць адмены рабства, якое, хоць і было незаконным у Вялікабрытаніі, усё яшчэ існавала ў брытанскіх калоніях. Шмат падарожнічаючы, прынц бачыў, што свабодныя людзі на поўначы Шатландыі жывуць горш, чым рабыні ў Вест-Індыі, таму лічыў, што свабода нічога добрага рабам не прынясе. Шматлікія парламентарыі лічыліся з меркаваннем прынца, прымаючы да ўвагі яго вопыт жыцця ў Вест-Індыі. Выступаючы ў Палаце лордаў, Вільгельм заявіў, што ўсе прыхільнікі ідэй абаліцыянізму, і ў прыватнасці Уільям Уілберфорс, з’яўляюцца або фанатыкамі, або крывадушнікамі. У іншых пытаннях прынц часцей за ўсё займаў больш ліберальную пазіцыю.

Кіраванне

На прастол Вільгельм IV уступіў ва ўзросце без малога 65 гадоў — ён быў самым пажылым брытанскім манархам у момант узыходжання.

Нягледзячы на шаноўны ўзрост і нядоўгае кіраванне, Вільгельм паспеў даволі шмат. Пры ім былі прадпрынятыя важныя рэформы: перагледжана заканадаўства пра бедных, праведзена дэмакратызацыя муніцыпалітэтаў, упершыню абмежаваны дзіцячая праца, а ва ўсёй Брытанскай імперыі адменена рабства. Акрамя таго, па акце 1832 года была зменена электаральная сістэма Брытаніі. Вільгельм быў апошнім каралём, які прызначаў прэм’ер-міністра супраць волі парламента (1834).

Са смерцю Вільгельма спынілася асабістая унія Вялікабрытаніі і Гановера: як брытанскаму манарху яго спадчынніцай стала пляменніца Вікторыя, дачка яго малодшага брата Эдуарда Кенцкага, які памёр у 1820 годзе аднак яна не магла атрымаць у спадчыну яшчэ і каралеўства Гановер, дзе дзейнічаў салічны закон, і наступным гановерскім каралём стаў яшчэ адзін малодшы брат Вільгельма, герцаг Камберлендскі Эрнст Аўгуст.

Сям’я

У 1791—1811 гадах ён быў у фактычным шлюбе з актрысай Дораці Джордан (1761—1816), ад якой меў нашчадства — 10 дзяцей (па прозвішчы Фіцкларэнс, «фіц» — традыцыйная старафранцузская прыстаўка да імя незаконнанароджаных дзяцей). Пасля ўступлення на прастол Вільгельм прысвоіў свайму старэйшаму сыну Джорджу тытул графа Мунстэра (род згас у 2002 годзе)

Пасля смерці пляменніцы, прынцэсы Шарлоты, у 1817 годзе (што ставіла пад пагрозу будучыня дынастыі), разам з шэрагам іншых сваіх братоў спешна абзавёўся законнай сям’ёй і 11 ліпеня 1818 года ажаніўся з Адэлаідай Саксен-Мейнінгенскай (13 жніўня 1792 — 2 снежня 1849). Ад гэтага шлюбу нарадзіліся дзве дзяўчынкі, але ніводная з іх не выжыла.

Узнагароды

Зноскі

  1. ↑ а б William IV // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  2. ↑ а б Lundy D. R. William IV Hanover, King of the United Kingdom // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ http://www.independent.co.uk/voices/comment/a-political-life-even-with-the-tories-in-disarray-dont-expect-boris-to-waltz-in-just-like-that-8139869.html
  4. ↑ а б в г Kindred Britain
  5. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  6. ↑ а б в г д е ё ж з і к Lundy D. R. The Peerage
  7. ↑ а б His Royal Highness William Henry Duke of Clarence, Admiral of the Red // The London Gazette 16554 — 1811. — вып. 16554. — С. 2454. Праверана 14 жніўня 2021.
  8. ↑ а б His Royal Highness William Henry, Duke of Clarence // The London Gazette 13498 — 1793. — вып. 13498. — С. 89. Праверана 14 жніўня 2021.
  9. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 12.
  10. ↑ Yvonne Demoskoff.. Yvonne's Royalty Home Page: Royal Christenings (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 жніўня 2011. Праверана 28 лютага 2011.
  11. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 13-19.
  12. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 23-31.
  13. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 32.
  14. ↑ Allen, W. Gore. King William IV. — С. 29.
  15. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 29.
  16. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 33.
  17. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 39.
  18. ↑ Allen, W. Gore. King William IV. — С. 32.
  19. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 54-57.
  20. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 59.
  21. ↑ Somerset, Anne. The Life and Times of William IV. — С. 42.
  22. ↑ Ashley, Mike. The Mammoth Book of British Kings and Queens. — London: Robinson, 1998. — С. 686–687. — ISBN 1-84119-096-9.
  23. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 89.
  24. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 70.
  25. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 89-92.
  26. ↑ William IV(недаступная спасылка). Official web site of the British Monarchy. Архівавана з першакрыніцы 4 жніўня 2011. Праверана 28 лютага 2011.
  27. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 91-94.
  28. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 94.
  29. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 95.
  30. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 95-97.
  31. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 115.
  32. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 54.
  33. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 97-99.
  34. ↑ Ziegler, Philip. King William IV. — С. 121.

Літаратура

  • Allen, W. Gore. King William IV. — London: Cresset Press, 1960. — 255 с.
  • Somerset, Anne. The Life and Times of William IV. — London: Weidenfeld and Nicholson, 1980. — ISBN 0-297-83225-5.
  • Ziegler, Philip. King William IV. — London: Collins, 1971. — ISBN 0-00-211934-X.

Спасылкі