ပရိုတေင်း
ပရိုတေင်း (အိန်းကလေတ်: Protein) ကရိုꩻနဝ်ꩻ အမီနို အဲတ်သစ် ဖုံႏ ကဖွဲ့ꩻဗူႏခါꩻဒါႏ ဩဂဲန်းနစ် ဒြပ်ခြွဉ်း တမျိုꩻဒျာႏသွူ။ အမိုင်နိုအဲတ်သစ်ဖုံႏကအဝ်ႏဆွိုက်စပ်တဝင်ꩻနုဲင်းတဖြွီꩻသူꩻနဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးအဆွာꩻလွဉ်ꩻငါႏတဲင် အဝ်ႏတခွေႏဗာႏနေးတွော့ꩻ လဲင်ꩻတလွုံꩻနေးစွဉ်ႏဒျာႏသွူ။ အမိုင်နိုအဲတ်သစ်ဖုံႏ ကအဝ်ႏသော့ꩻဒါႏ ပေါ်လီမာအကိုနဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏပဲစ်တိုက်သီး (peptide bond)ဖုံႏတွော့ꩻ အဆွိုက်စပ်လွေꩻ ကာဗောက်သိုင်း (carboxyl) အစွိုꩻဗူႏ တွမ်ႏ အမီနို (amino) အစွိုဗူႏဖုံႏအခါႏကိုသွူ။ ပေါင်ꩻဗူႏပရိုတေင်းတမျိုꩻခိန်ႏတွင်ꩻ အမီနို အဲတ်သစ်ဖုံႏယို အီႏဆွိုက်အီဗာႏနေးတွမ်ႏ အစီႏအစဉ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ အအွဉ်ႏနယ်နေးဒျာႏတွမ်ႏ စွိုးဗီသကရိုꩻဒါႏ စီး (Gene) ဖုံႏအကို သွံဖြုံႏတတွဲꩻ စွိုးခွိုꩻသင်္ကေတ (genetic code) ဖုံႏသွူ။ [၁]
ပရိုတေင်းကပေါင်ꩻဗူႏထာꩻနဝ်ꩻ အမီနိုအဲတ်သစ်အဝ်ႏ ၂၀မျိုꩻသွူ။ နဝ်ꩻထွူတကာႏတဝ်း ဗေတ်အစျꩻအကင်အလင်ဖုံႏလဲ့ ဖျင်ဟဝ်ဖေႏပရိုတေင်းယိုကပေါင်ꩻဗူႏထာꩻတဲင် အပြောင်ꩻလုဲင်ႏဖေႏ ပရိုတေင်းသီး အရုပ်သတ္တိꩻ၊ အဓာတ်သတ္တိꩻ၊ အဗျာႏလိမ်ꩻမုꩻ၊ ညိမ်ꩻစွူမုꩻဖုံႏသွူ။ ပရိုတေင်းဖုံႏနဝ်ꩻ အချင်ꩻချင်ꩻပူꩻတွဲꩻတဝင်ꩻတွော့ꩻ ထွာလွဉ်အီ အကွို့ꩻအခဝ်တိဉ်ႏစွူတဗာႏတဲင် ဝွေꩻနဝ်ꩻ မာꩻဖေႏဗာႏ ဝင်ꩻကသတ်မတ်ခါꩻဒါႏ ထာꩻမာꩻတမျိုꩻသွူ။
ပရိုꩻတေင်းကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ ဗွိုန်ပီနုဲင်း ဇီဝမော်လီစျူးအတန်စားအလင်ဖုံႏနေနေ ဝွေꩻယိုတဲ့ သꩻသားသီးအတာႏ အရေꩻတန်ဒြပ်တခြိုꩻတမျိုꩻဒျာႏနေနေတဲင် သဲလ်တဗာႏ အသက်ဖေႏကမွန်ဗန်ꩻနွောင်ꩻရေꩻအတာႏ ဝွေꩻသီးမာꩻဖေႏဗာႏထာꩻမာꩻနေနေသွူ။ ပရိုတေင်းကရိုꩻနဝ်ꩻ အိဉ်သိုင်းဖုံႏဒျာႏကဲဉ်းအာတဲင်တွော့ꩻ ဇီဝမာꩻဓါတ်ဖေႏကပြိုင်(ဖေႏကတွင်ႏ)အီအတာႏ ဝွေꩻနဝ်ꩻထွာဒျာႏ ဓာတ်စွဲကိုတမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ ပရိုတေင်းဖုံႏယိုတဲ့ ထွာဒျာႏ သꩻသားသတ္တဝါႏသီးအတာႏ အရေꩻတန်အဟာႏရဓာတ်တမျိုꩻနေနေသွူ။ သꩻသားသတ္တဝါႏသီးအသက်မွန်ဗန်ရေꩻအတာႏ အရေꩻကတန်ဒါႏ အမိုင်နိုအဲတ်သစ်အမျိုꩻ၂၀လွုမ်းလွုမ်းယို ဝွေꩻသီးနမ်းတွမ်ႏနမ်းထေမာꩻချာတဒါႏတဝ်းနဝ်ꩻမ့ꩻ အာႏကွိုꩻဗာႏနေး ပရိုတေင်းဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ သတ္တဝါႏသီးကအံႏသော့ꩻခါꩻဒါႏအဆာႏအဟာႏရဖုံႏ အမိဉ်ႏဒွိုႏပဲစ်ꩻဟို့ꩻကိုတွင်ꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးကအံႏသော့ꩻခါꩻဒါႏ ပရိုတေင်းဖုံႏယို ဖေႏကထွာ အမိုင်နိုအဲတ်သစ်အတာႏ မာꩻပြုဲင်ထွူတဲင်တွော့ꩻ အထူႏသွုံꩻလွေꩻအီ ဇီဝခါႏထွာကုဲင်မုꩻကိုသွူ။
ပေါင်ꩻစပ်ပရိုတေင်း
ခွိုꩻဗီဇအကိုကပါသော့ꩻဒါႏ အချက်အလက်ဖုံႏအလ့ꩻ အွဉ်ႏဆွိုင်ꩻရဲဉ်ႏထွူ အမိုင်နိုအဲတ်သစ်ဖုံႏတွော့ꩻ ပေါင်ꩻစပ်ဖွဲ့ဗူႏအီ ပရိုတေင်းသွူ။ ပရိုတေင်းဖုံႏနဝ်ꩻ ပေါင်ꩻဗူႏအီႏဒျာႏတွမ်ႏ ဆဲင်ႏရာꩻအမိုင်နိုအဲတ်သစ်ရဲဉ်ႏဖုံႏ စွုမ်ႏဗာႏဗာႏသွူ။ ဗီသအမုဲင် ကရိုꩻနဝ်ꩻ ကိုဒွန်(codon) ကရိုꩻဒါႏ နျူကလီတိုက် သွံဖြုံႏတွယ်ꩻတစွုံႏဒျာႏသွူ။ အမုဲင်တစွုံႏတစွုံႏယိုနဝ်ꩻ တင်ခါꩻဖေႏ အမိုင်နိုအက်သစ်တမျိုꩻစီႏသွူ။ methionine သင်္ကတအမုဲင်နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ AUG သွူ။ ဒီအဲန်အေအကိုနဝ်ꩻ နျူကလီရိုတိုက်အဝ်ႏ ၄ မျိုꩻတဲင်တွော့ꩻ ကထွာနွောင်ꩻဒါႏ ကိုဒွန်အဆေ့ꩻအအာနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၆၄ မျိုꩻသွူ။ ကွပ်ပွိုးနဝ်ꩻမ့ꩻတဲင် ကိုဒွန်ကကိုယ်ႏစာꩻပျုခါꩻဒါႏ အမီနိုအဲတ်သစ်ယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏတဗာႏလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်းသွူ။ [၂]
ဒီအဲန်အေခွိုꩻဗီသဖုံႏနဝ်ꩻ ပထမအရီးသွတ်ꩻ အမ်အာအန်အေ (messenger RNA, mRNA) အနေႏ RNA polymerase ကရိုꩻဒါႏ ပရိုတေင်းဖုံႏကူꩻပြောင်ꩻဖေႏဒျာႏသွူ။ အမ်အာအန်အေယို အွဉ်ႏတပျာႏနေးတွော့ꩻ ရိုင်ဗိုသုန်းဖုံႏနဝ်ꩻ ပေါင်ꩻစပ်ဖေႏ ပရိုတေင်းအနေႏသွူ။ [၃]
အဝ်ႏအမ်အာအန်အေ နမ်းတပျာႏတွော့ꩻ ကပေါင်ꩻစပ်လွဉ်ဒါႏ ပရိုတေင်းယိုနဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻ ချာႏပြန်ႏဘာႏသာႏ(translation) နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ရိုဗိုသုန်းဖုံႏနဝ်ꩻ တွယ်ꩻခြꩻတွမ်ႏ အမ်အာအန်အေလောင်းတဲင် ဖတ်ထွားဖေႏ နျူကလီရိုတိုက်သွံဖြုံႏတဲင် တွယ်ꩻဖက်ယင်း ကိုဒွန်နဝ်ꩻတဲင် ပေါင်ꩻစပ်အီ အမီနို အဲတ်သစ်သွူ။ [၂] ပရိုတေင်းအပေႏအတန်နဝ်ꩻ အဓိကဒျာႏ အမီနိုအဲတ်သစ်ပါသော့ꩻ အဆေ့ꩻအအာအလွောက်ꩻသွူ။
အာႏကွိုꩻ
- ↑ Ridley, M. (2006). Genome. New York, NY: Harper Perennial. ISBN 0-06-019497-9
- ↑ ၂.၀ ၂.၁ van Holde and Mathews, pp. 1002–42.
- ↑ Dobson CM. (2000)။ "The nature and significance of protein folding"။ in Pain RH. (ed.) (ed.)။ Mechanisms of Protein Folding။ Oxford, Oxfordshire: Oxford University Press။ ISBN 0-19-963789-X။CS1 maint: extra text: editors list (link)