Ксенон

Ксенон / Xenon (Xe)
Атом номерĕ	54
Ансат япалалăхăн курăмĕ	Тĕссĕр, тутăсăр тата шăрсăр пархатарлă газ
Атом палăрăмĕсем
Атом масси (моль масси)	131,29 а. е. м. (г/моль)
Атом радиусĕ	? (108) пм
Ионизаци энергийĕ (пĕрремĕш электрон)	1 170,0 (12,13) кДж/моль (эВ)
Электронсен конфигурацийĕ	4d¹⁰ 5s² 5p⁶
Химилле палăрăмсем
Ковалентла радиус	140 пм
Ион радиусĕ	190 пм
Электронегативлăх (Полинг шучĕпе)	2,6
Электрод потенциалĕ	0
Оксидлав капашĕсем	0, +1, +2, +4, +6, +8
Ансат япалалăхăн термодинамикăлла палăрăмĕсем
Тачăлăх	3,52 (при −109 °C) г/см³
Пайлавла ăшăшăнăçтарăш	20,79 Дж/(K ·моль)
Ăшăяраслăх	0,0057 Вт/(м ·K)
Шăрану температури	161,3 K
Шăраннин пайлавла ăшши	2,27 кДж/моль
Вĕрев температури	166,1 K
Пăспулăмăн ăшăлăхĕ	12,65 кДж/моль
Моль калăпăшĕ	42,9 см³/моль
Ансат япалалăхăн кристалл решетки
Решетке тытăмĕ	кубла енĕпе центьăрланă
Решетке периочĕ	6,200 Å
c/a танлашăнни	—
Дебай температури	n/a K

Тĕпчесе уçнин историйĕ

Элемента 1898 çулта акăлчан тĕпчевçисем — У. Рамзай тата М. Треверс криптон çумĕнчи пĕчĕк хутăш тесе (грек чĕлхипе ксенос - ют).

Ксенона металлурги завочĕсенче ксенон-криптон концентратне пуçтарса, ректификацилесе тупăçлаççĕ.

Хаклă пулин те, ксенона улăштарма май çук:

Ксенона хĕртмелли лампăна, хăват газоразряд тата импульс çутăн (лампăсен колбинчи газ атомĕн пысăк йывăрăшĕ вольфрам хĕртмелли çип çийĕнчен тарма чарать) çуткуçĕсене тултараççĕ.
Радиохастар изотопĕсемпе (¹²⁷Xe, ¹³³Xe, ¹³⁷Xe, тата ыттисем) применяют в качестве источников излучения в радиографие и медицинăра диагностика енĕпе, вакуумлă хатĕрсене сывлăш кĕмест-и тесе тĕрĕслеççĕ.
Ксенонăн фторичĕсемпе металсене сӳрĕклетес (пассиваци) тĕллевĕпе усă кураççĕ

«Сӳрĕк газсенчен» çак газа пĕрремĕш хими элеменчĕсемпе çыхăнтарнă.

Ксенон газĕ сиенсĕр, анчах та наркоза кĕртме пултарать, ытлашши концентрациллĕ чух (80 % ытла) сывлăш çитмесĕр пăвăну (асфикси) пулать.
Ксенон фторичĕсем наркăмăшлă, сывлăшри ПДК — 0,05 мг/м³.

^ ¹^,²^тата³ Size of xenon in several environments (акăлч.). www.webelements.com. Тĕрĕсленĕ 6 Ҫурла уйӑхӗн 2009.
^ Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.) . — Советская энциклопедия. — Т. 2. — 100 000 экз.

Ксенонăн геохимийĕ