Գրենլանդական սառցե վահան | |
---|---|
Սառույցի հաստության քարտեզը | |
Տեսակ | ice sheet? |
Երկիր | Դանիա |
Վարչատարածքային միավոր | Գրենլանդիա, (վարչական միավոր) |
Աշխարհագրական տեղադրություն | Հյուսիսային Ամերիկա |
Գրենլանդական սառցե վահան, չափսերով երկրորդ սառցե վահանը աշխարհում Անտարկտիդականից հետո։
Վահանի տարածքը 1833900 քառակուսի կիլոմետր է, այն զբաղեցնում է Գրենլանդիայի տարածքի մոտ 80% -ը, հյուսիսից հարավ ձգվող երկարությունը գրեթե 2530 կմ է, իսկ հյուսիսում լայնությունը հասնում է 1094 կմ։ Սառույցի միջին հաստությունը 1500 մետր է։ Վահանի ամենամեծ հաստությունը գերազանցում է 3000 մետրը։ Սառույցի տարիքը գնահատվում է մոտավորապես 110 հազար տարեկան, այլ տվյալներով ՝ ավելի քան 200 հազար տարեկան։
Վահանը գտնվում է կղզու կենտրոնում, ծովից առանձնացված է երկրի շերտով, որոշ տեղերում նրա սահմանը գտնվում է գրեթե ափին։ Գրենլանդիայի ափերը խիստ կտրված են խորը և երկար ֆյորդով` հասնելով սառցե վահանի եզրերին։ Գրենլանդական սառցե վահանը կղզու միակ սառցադաշտը չէ, ափերին գտնվում են նաև այլ մեկուսացված սառցադաշտեր և սառցե գլխարկներ։
Վահանի տակ գտնվում է Գրենլանդիայի մեծ կիրճը, որը հյուսիսային ափից ձգվում է 750 կմ հեռավորության վրա։
Գլոբալ տաքացման պատճառով Գրենլանդական սառցե վահանը փոքրանում է։ 2007 և 2008 թվականներին Արբանյակների դիտարկումները ցույց են տվել, որ սառցե վահանի տարածքը հասել է 30 տարվա դիտարկման նվազագույն ցուցանիշին։ Սառցադաշտի ծավալը գնահատվում է 2.85 մլն խորանարդ կիլոմետր, նրա հալման ժամանակ Համաշխարհային օվկիանոսի մակարդակը կբարձրանա ավելի քան 7 մետր։ Ենթադրվում է, որ տարածաշրջանում ջերմաստիճանի ընդամենը 3 °C բարձրացման դեպքում սառցե վահանն ամբողջությամբ կարող է հալվել ավելի քան 1000 տարվա ընթացքում։
Գրենլանդական վահանի բազմադարյան սառույցները գրավում են գիտական արշավախմբերին։ 1870 և 1883 թվականներին գիտական արշավախումբը ղեկավարել է բարոն Ադոլֆ Էրիկ Նորդենշելդը։ 1888 թվականին Ֆրիտյոֆ Նանսենի արշավախումբը առաջին անգամ հատեց սառցե վահանը` Ամմասալիկից շարժվելով դեպի Նուուկ։ Մի քանի արշավներ են իրականացրել Ռոբերտ Պիրին և Կնուդ Ռասմուսենը։ 1930 թվականին Ալֆրեդ Վեգեների ղեկավարած արշավախումբը հիմնադրել է «Այսմիթ» («Eismitte») բևեռային կայանը», որտեղ մոտ 3000 մետր բարձրության վրա իրականացվել են օդերևութաբանական և գլացիոլոգիական (սառցաբանական) հետազոտություններ։ Մասնավորապես` որոշվել է սառցե վահանի հաստությունը` ըստ սառցադաշտի վրա քարե օթյակի պայթյունի արձագանքի վերադարձի ժամանակի։ Այդ ժամանակի և սառույցի մեջ առաձգական ալիքների տարածման հայտնի արագության միջոցով հաշվարկվել է սառույցի հաստությունը։ 1952-1954 թվականներին գործել է բրիտանական «Նորթայս» կայանը։ 1960-ական թվականներին ամերիկյան զինվորականները մշակում են «Սառցե որդ» նախագիծը։ 1990-1992 թվականներին Greenland ice core project նախագծի շրջանակներում հորատվել է 3029 մ խորությամբ հորատանցք` մինչև սառցե վահանի հիմքը։ ՆԱՍԱ-ի հետազոտությունների արդյունքում Բրիստոլի, Կալգարի և Ուրբինսկի համալսարանների գիտնականները 2013 թվականի օգոստոսին հայտնաբերում են երկրի ամենաերկար կիրճը, որը գտնվում է Գրենլանդիայի սառույցի տակ։
Ռուսաստանի Հիդրոմետկենտրոնի գիտական ղեկավար Ռոման Վիլֆանդի տվյալներով 2019 թվականին Սիբիրում տեղի ունեցած անտառային հրդեհներն արագացրել են Արկտիկայում սառույցների աննախադեպ հալումը, որտեղ սկսվել է հալվել գրենլանդական սառցե վահանի 90 տոկոսը։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրենլանդական սառցե վահան» հոդվածին։ |
|