Յոստ վան դեն Վոնդել հոլ.՝ Joost van den Vondel | |
---|---|
Ծնվել է | նոյեմբերի 17, 1587 |
Ծննդավայր | Քյոլն, Կուրրեյնի շրջան, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն |
Վախճանվել է | փետրվարի 5, 1679 (91 տարեկան) |
Վախճանի վայր | Ամստերդամ, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն |
Գերեզման | Նիդերլանդներ |
Մասնագիտություն | բանաստեղծ, դրամատուրգ, թարգմանիչ, գրող և rhetorician |
Լեզու | հոլանդերեն |
Քաղաքացիություն | Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն |
Joost van den Vondel Վիքիպահեստում |
Յոստ վան դեն Վոնդել (հոլ.՝ Joost van den Vondel, նոյեմբերի 17, 1587, Քյոլն, Կուրրեյնի շրջան, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն - փետրվարի 5, 1679, Ամստերդամ, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն), բանաստեղծ, թատերագիր, նիդեռլանդական գրականության Ոսկեդարի ամենապայծառ ներկայացուցիչներից մեկը, որն իր ստեղծագործությամբ դրել է նիդեռլանդական ժամանակակից գրական լեզվի հիմքերը։ Համարվում է 17-րդ դարի հոլանդացի ամենանշանավոր բանաստեղծն ու թատերագիրը։ Նրա թատերգությունները ամենահաճախ բեմադրվողներից են Նիդեռլանդներում, իսկ Հովհաննես Մկրտչի կյանքի մասին պատմող էպիկական պոեմը հռչակվել է հոլանդական լավագույն պոեմ։ Թատերգություններից ,,Գեյսբրեխտ Ամստերդամցին,, 1637 թվականից մինչև 1968 թվականը ամեն տարի ամանորյա տոնախմբությունների օրերին ներկայացվել է նիդեռլանդական թատրոններում։
Վոնդելն աչքի է ընկել նաև ստեղծագործական երկարակեցությամբ, գրել է նույնիսկ զառամյալ ծոր հասակում։ Իր լավագույն երկերից մեկը՝ ,,Նոյ,, թատերգությունը նա գրել է 85 տարեկանում։
Ծնվել է անտվերպենցի մենոնիտների բազմազավակ ընտանիքում (յոթ երեխաներից ավագն էր)։ Կրոնական հալածանքների պատճառով ընտանիքը 1595 թվականին փախել է Ուտրեխտ, որտեղ Յոստը դպրոց է հաճախել, առաջին անգամ դիտել լատինական մի թատերգության աշակերտական բեմադրությունը։ 1597 թվականի մարտին ընտանիքը բնակություն է հաստատել Ամստերդամում, որտեղ Յոստի հայրը տրիկոտաժեղենի վաճառքի կրպակ է բացել։ 1608 թվականին հայրը մահացել է, և նրա գործը շարունակել է մայրը, որին շուտով ընկերակցել է Յոստը՝ իր կնոջ հետ։ Նա միաժամանակ մասնակցել է գրականության և թատրոնի սիրահարների «Սպիտակ նարդոս» խմբակի գործունեությանը, սովորել լատիներեն, որոշ ժամանակ անց ընդգրկվել Ռումեր Ֆիսերի բանաստեղծական խմբակում։
Վոնդելը բազմաժանր հեղինակ է. գրել է քնարական, էպիկական և դիդակտիկ բնույթի (ուսուցողական) չափածո երկեր, բազմաթիվ դրամաներ (ընդհանուր առմամբ՝ 32), որոնք նրան համաշխարհային ճանաչում են բերել։ Բացի այդ, թարգմանել է ֆրանսիացի, իտալացի, հին հույն և հռոմեացի հեղինակների ստեղծագործություններից։ Նիդեռլանդներում Վերածնունդը համընկավ ազգային ազատագրության ու Ռեֆորմացիայի հետ, և Վոնդելն իր ստեղծագործություններում արտացոլել է պատմական այդ մեծ հեղաբեկումները։ Իր «ալեքսանդրիական» բանաստեղծություններում նա գովերգում է հայրենի երկրի հզորությունն ու վեհությունը, առևտրական քաղաքների աճի չտեսնված թափը, նիդեռլանդցիների սխրանքները ցամաքում ու ծովում, բանաստեղծական անտիկ ձևեր կիրառելով՝ գովերգում է իսպանացի զավթիչների դեմ մղված ազատագրական պայքարը։
Վերածննդի և Ռեֆորմացիայի տարրերի միահյուսումն առավել ցայտուն ու ակնառու է դրսևորվել Վոնդելի դրամաներում, որոնց մեծ մասը գրված է աստվածաշնչյան թեմաներով («Զատիկը», «Հովսեփը Եգիպտոսում», «Սամսոնը», «Սողոմոնը», «Արտաքսված Ադամը», «Նոյը» և այլն)։ Մեծ արվեստով են գրված նաև պատմական թեմաներով դրամաները՝ «Գեյսբրեխտ Ամստերդամցին», «Մարիա Ստյուարտը», «Բաթավիացի եղբայրները» և այլն։ Մինչև իսկ աստվածաշնչյան թեմաներով գրված դրամաներում Վոնդելն արձագանքում է իր ժամանակի պատմական իրադարձություններին; Այսպես, օրինակ, «Զատիկ»-ում նկարագրելով հրեաների ելքը Եգիպտոսից՝ գովերգում է Նիդեռլանդների պայքարը Իսպանիայի դեմ; Բիբլիական թեմաներով վոնդելյան դրամաները գեղարվեստական ձևի տեսակետից կառուցված են խիստ դասական եղանակով (սկզբնական շրջանում՝ ընդօրինակելով Սենեկային, ավելի ուշ շրջանում՝ Եվրիպիդեսին ու Սոֆոկլեսին); Յուրաքանչյուր դրամա բաղկացած է հինգ արարվածից, իր կազմում ունի երկարաշունչ մենախոսություններ և եզրափակվում է երգչախմբի (խորի) ամփոփող խոսքով։
Այն էլ պետք է նշել, որ Վոնդելի դրամաներին բնորոշ է միօրինակությունը. բոլոր հերոսների բնավորությունները նախապես որոշված են և տրվում են պատրաստի վիճակում և ոչ թե բացահայտվում են կրքերի, զգացմունքների պայքարում։ Բացի այդ, սերն ընդհանրապես բացակայում է, քանզի, Վոնդելի համոզմամբ, սերը գցում է գեղարվեստական ստեղծագործության ոգին, հասարակացնում է և, գումարած դրան՝ հակասում է բարոյականության օրենքներին։ Բայց սրա հետ մեկտեղ խիստ կարևոր է ընդգծել, որ Վոնդելը հին հունական ողբերգություններից իր դրամաներն է ներմուծել գերմարդկային ճակատագրի դեմ պայքարը, մի տարբերությամբ միայն, որ Զևսի փոխարեն հանդես է բերել «աստվածային ոգուն»։ Հերոսները կործանվում են կա՛մ որպես պատիժ՝ Աստծո հաստատած օրենքները խախտելու համար («Նոյ», «Բաթավիացի եղբայրները», «Արտաքսված Ադամը» և այլ դրամաներում), կա՛մ որպես հոգու մաքրագործում՝ ըստ քրիստոնեական հասկացության («Հովսեփը Եգիպտոսում», «Մարիա Ստյուարտ» և այլ դրամաներում); Այսպիսով՝ կարելի է փաստել, որ Վոնդելի երկերում տեղ են գտել պուրիտանական դրամային բնորոշ տարրեր, որոնք արտացոլում են հաղթանակած կալվինիզմի կրոնա-բարոյական միտումները։ Այդ միտումները շուտով հանգեցրին մի ժամանակ մարտնչող կալվինիզմի քարացածությանը, և հին, ծեր հումանիստ Վոնդելը անցում կատարեց դեպի կաթոլիկություն։ Իր այդ նոր դավանանքի ու հավատքի ոգով է նա գրել իր վերջին ներբողներն ու հովվերգությունները;
Վոնդելն իր ստեղծագործությամբ և հատկապես «Լյուցիֆեր» դրամայով զգալի ազդեցություն է գործել միջնադարի անգլիացի մեծ բանաստեղծ Միլտոնի վրա։ Նրա ազդեցությունը նկատելի է նաև գերմանացի գրողներ Գրիֆիուսի, Օպիցի երկերում։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոստ վան դեն Վոնդել» հոդվածին։ |
|