«Մանչեսթըր Իւնայթըտ» (անգլերէն՝ Manchester United Football Club; արտասանութիւն։ ), անգլիական բրոֆեսիոնալ ֆութպոլային ակումբ Մեծ Մանչեսթըրի Սթրետֆորդ քաղաքէն, կը մասնակցի Բրիմիորլիկայի մէջ։ Կը հիմնադրուի որպէս «Նիւթոն Հիթ (Լանկաշիր Էնդ Յորքշիր Ռեյլուէյ)» 1878 թուականին, կ՛անուանափոխուի 1902 թուականին՝ «Մանչեսթըդ Իւնայթըտ»։ Կը տեղափոխուի «Օլդ Թրաֆորդ»1910 թուականին։ Աշխարհի ամենահանրահայտ ֆութպոլային ակումբներէն մեկն է, անգլիական Բրիմիորլիկայի հիմնադիր ակումբներէն մէկը 1992 թուականին։
Ակումբը 1910 թուականէն իր խաղերը կ՛անցկացնէ «Օլդ Թրաֆորդ» մարզադաշտին, որ Անգլիոյ՝ տարողութեամբ երկրորդ ֆութպոլային մարզադաշտն է՝ «Ուեմբլիէն» ետք եւ կը տեղաւորուի գրեթէ 76000 հանդիսական։
«Մանչեսթըր Իւնայթըտ» կը համարուի աշխարհի ամենահարուստ եւ ամենաշատ երկրպագուներ ունեցող ակումբներէն մէկը։ Վերջին 20 տարիներու ընթացքին Անգլիոյ ամենայաջողակ ակումբներէն մէկն է. 1986 թուականին նոյեմբերէն, երբ ակումբը սկսաւ գլխաւորել Ալեքս Ֆերգիւսոնը, կը նուաճէ 27 խոշոր բաժակ։ Բրիմիորլիկայի 2010-2011 մրցաշրջանին խումբը կը նուաճէ մրցանիշի 19-րդ տիտղոսը՝ դառնալով Անգլիոյ մրցանիշակիր յաղթականներու տիտղոսներու քանակով եւ շրջանցելով «Լիւըրբուլին», որ յաղթած էր 18 յաղթականական տիտղոս։ 2012-2013 թուականերուն մրցաշրջանին մէջ ակումբը կը նուաճէ նաեւ 20-րդ տիտղոսը։ 1968 թուականին «Մանչեսթըր Իւնայթըտը» կը դառնայ առաջին անգլիական ակումբը, որ նուաճած է Յաղթականներու բաժակը՝ եզրափակչին յաղթելով «Պենֆիքային» 4-1 հաշիւով։ 1999 թուականին «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» կը յաղթէ եւրոպական ամենապատուաբեր ակումբային առաջնութեան՝ ԻՒԵՖԱ Յաղթականներու լիկայի եզրափակչին՝ կամային յաղթանակ տանելով «Պաւարիոյ Միւնխենի» նկատմամբ 2-1 հաշիւով։ 2008 թուականին խումբը կրկին կը նուաճէ Յաղթականներու լիկան՝ յաղթելով Լոնտոնեան «Չելսիին»։ «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» մրցանիշակիր է նաեւ Անգլիոյ բաժակներու քանակով (11 տիտղոս)։
2012-2013 մրցաշրջանի աւարտէն ետք «Մանչեսթըր Իւնայթըտի» գլխաւոր մարզիչը Ալեքս Ֆերգիւսոնը, որ նշանակուած էր այդ պաշտոնին 1986 թուականին նոյեմբեր 6-ին, ձգեց պաշտոնը, սակայն մնաց ակումբային կառոյցներուն մէջ եւ ակումբի տնօրեններու խորհրդի անդամ է, բացի այդ կը հանդիսանայ ակումբի դեսպան։ Ալեքս Ֆերգիւսոնի գլխաւորութեամբ ֆութպոլային ակումբը 27 տարուայ ընթացքին նուաճած էր 38 տիտղոս, որուն շնորհիւ ան դարձաւ ֆութպոլի պատմութեան մէջ մեծագոյն մարզիչներէն մէկը։
Ներկայիս խումբի գլխաւոր մարզիչը հոլանտացի մասնագէտ Լուի վան Գալն է։ Ան փոխարինեց մարզչի պարտականութիւնները կատարող Ռաեան Գիգզին. վերջինսը նշանակուած էր այդ պաշտոնին Դաւիթ Մոյեսի հեռանալէն ետք։ Խումբի աւագը Ուէյն Ռունին է, որ 2014 թուականին ամրան փոխարինեց Նեմանեա Վիտիչին։
Պատմութիւն
Կանուխ շրջան (1878-1945)
Ակումբը կը ձեւաւորուի «Նիւտոն Հիթ (Լանկաշիր էնդ Յորքշիր Ռէյլուէյ)» (անգլերէն՝ Newton Heath L&YR F.C) անուամբ Մանչեսթըրի երկաթողիի խումբ մը աշխատողներու կողմէ 1878 թուականին։ Ակումբային մարզահագուստը ունէր երկու գոյն՝ կանաչ եւ ոսկեգոյն։ 15 տարուայ ընթացքին ակումբը կու գար տարածքով փոքր եւ կիսավեր «Նորթ Ռոուդ» մարզադաշտին մէջ, որմէ ետք՝ 1893 թուականին, տեղափոխուեցաւ Քլեյտոնի մէջ գտնուող «Պենք Սթրիթ» մարզադաշտը։ Անոնցմէ մէկ տարի առաջ ակումբը միացաւ Անգլիոյ Ֆութպոլային լիկային եւ առանձնացաւ երկաթուղիներէն։ Ստեղծուեցաւ ակումբային քարտուղարի պաշտոնը, իսկ անուանումէն հանուեցաւ «Լանկաշիր էնտ Յորքշիր Ռեյլուէյ» լրացումը. ակումբը սկսաւ պարզապէս կոչել «Նիւտոն Հիտ»։ 1902 թուականին խումբը սնանկութեան եզրին էր՝ ունենալով աւելի քան 2500 ֆոնտ ստեռլինգի պարտք։ «Պենք Սթրիթ» մարզադաշտը պէտք է փակուեր դատարանի կողմէ։ Ճոն Հենրի Դեւիսը՝ Մանչեսթըրի գարեջուրի գործարանի ղեկավարը, բաւական մեծ չափի ներդրումներ կատարեց։ 1902 թուականին ապրիլ 26-էն ետք ակումբը փոխեց իր անունը եւ պաշտոնապէս սկսաւ անուանուիլ «Մանչեսթըր Իւնայթըտ»։ Միաժամանակ փովուեցաւ նաեւ ակումբի գոյները. կանաչը ու ոսկեգոյնը վերափոխուեցան կարմիրի եւ սպիտակի։
1903 թուականին ակումբային քարտուղար նշանակուեցաւ Ճէյմս Մանգնել Էռնեստը, որուն մէջ ղեկավարութեամբ 1906 թուականին «Իւնայթըտը» դուրս եկաւ Առաջին փաժանում, իսկ 1907-08 թուականներու մրցաշրջանին մէջ նուաճեց իր առաջին յաղթական տիտղոսը՝ Անգլիոյ յաղթական կոչումը։ Այդ ժամանակ հարեւան «Մանչեսթըր Սիթիէն» «Իւնայթըտ» տեղափոխուեցան շարք մը ֆութպոլիստներ, այդ թիւին՝ Պիլլի Մերետիտ եւ Սենդի Թերնբուլլ, որոնք հետագային դարձան խումբին առանցքային խաղացողները։ 1908 թուականին «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» առաջին անգամ նուաճեց Անգլիոյ սուբըրբաժակը, իսկ 1909 թուականին՝ Անգլիոյ առաջին բաժակը։ 1910-1911 թուականներու մրցաշրջանին «Իւնայթըտ» երկրորդ անգամ դարձաւ Առաջին փաժանումի յաղթանակ։ Նոյն մրցաշրջանին տեղափոխուեցաւ իր նոր «Օլդ Թրաֆորդ» մարզադաշտ։
Յաջորդ տասնամեակի ընթացքին «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» չ՛կարողացաւ նոր տիտղոսներ նուաճել, իսկ 1922 թուականին կրկին վերադարձաւ Երկրորդ փաժանում։ 1925 թուականին «Իւնայթըտ» վերադարձաւ Առաջին փաժանում, բայց կը պայքարէր միայն մրցաշարային աղոյսակի առաջին հատուածին մէջ տեղ գտնելու համար եւ նորէն անցաւ Երկրորդ փաժանում 1931 թուականին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին (1939-1945) նախորդող ութ տարիներու ընթացքին «Իւնայթըտ» պարբերաբար փաժանումէ մը միւսը կը տեղափոխուէր, իսկ 1934 թուականին առաջնութեան մէջ գրաւեց իր պատմութեան մէջ ցածրագոյն՝ 20-րդ հորիզոնականը Երկրորդ փաժանման մէջ։ 1927 հոկտեմբերին՝ Ճոն Հենրի Դեւիսի մահէն ետք, «Մանչեսթըր Իւնայթըտի» ֆինանսական դրութիւնը կտրուկ վատթարացաւ, եւ 1931 թուականին վերջին ակումբը հայտնուեցաւ սնանկութեան եզրին։ Խումբին հովանաւորեց տեղացի գործարար Ճէյմս Ուլիլիամ Կիբսոնը, որ մարեց ակումբի բոլոր պարտքերը եւ դարձաւ նոր ղեկավարը։ 1938-39 մրցաշրջանը խումբը աւարտեցաւ Առաջին փաժանման 14-րդ հորիզոնականին մէջ։
1945 թուականին «իւնայթըտի» գլխաւոր մարզիչ նշանակուեցաւ Մեթ պասպին։ Պասպիի եւ իր օգնական՝ Ճիմ Մերֆիի ղեկավարութեամբ ակումբը երեք մրցաշրջան շարունակ կրցաւ երկրորդ տեղը գրաւել առաջնութեան մէջ՝ 1946-47, 1947-48 եւ 1948-49, իսկ 1948 թուականին նուաճեց Անգլիոյ բաժակը։ 1951-52 թուականներու մրցաշրջանին մէջ՝ վերջին յաղթանակէն 41 տարի անց, «իւնայթըտ» յաղթեց Առաջին փաժանման առաջնութեան մէջ։
Խումբի նոր կազմը բաղկացած էր բարձր տարիքային խումբի ներկայացուցիչներէն, եւ պասպին սկսաւ հիմնական խումբ հրաւիրել երիտասարդական հաւաքականի ֆութպոլիստներուն՝ Ռոճեր Բեռնին, Պիլ Ֆոուլքսին, Մարկ Ճոնսին, Տենիս Վայոլեթին։ Սակայն առաջին շրջանին՝ 1952-53 թուականներու մրցաշրջանին, պասպիի երիտասարդացած խումբը աւարտեց առաջնութիւնը միայն 8-րդ տեղին մէջ, իսկ արդեն 1955-56 թուականներու մրցաշրջանին «իւնայթըտ» Անգլիոյ յաղթանակ հռչակուեցաւ։ Խումբին խաղացողներու միջին տարիքը 22 էր։ Մամուլի մէջ ակումբի երիտասարդ սաներուն «պասպիի փոքրիկներ» կ՛անուանէին։ 1956-57 թուականներու մրցաշրջանին «իւնայթըտ» կրկին նուաճեց Առաջին փաժանման առաջնութեան յաղթանակ կոչումը, ինչպէս նաեւ հասաւ Անգլիոյ բաժակի եզրափակիչ եւ Եւրոպայի յաղթականներու բաժակի կիսաեզրափակիչ՝ դառնալով առաջին անգլիական ակումբը, որ մասնակցութիւն ունեցաւ այդ եւրոպական մրցաշարին մէջ։
1957-1958 թուականներու մրցաշրջանին՝ «Ցրուենա Զուեզդայի» հետ խաղէն ետք՝ Պելկրատէն վերադառնալով, «իւնայթըտի» խաղացողներով ինքնաթիռը 1958 փետրուար 6-ին Միւնխենի օդանաւակաեանին մէջ վթարի ենթարկուեցաւ։ Աւիաւթարը ութ ֆութպոլիստի կեանք խլեց (Ճեֆ Բենթ, Էտի Քոլման, Դունկան Էտուարտս, Մարկ Ճոնս, Տեւիդ Փեգ, Թոմի Թեյլոր եւ Լիան Ուիլան)։ Զոհուեցան տասնհինգ այլ ուղեւորներ՝ ներառեալ մարզչական շտապի անդամները՝ Ուոլթեր Քրիքմերը, Ուոլի Բերթը եւ Թոմ Քարին։ Մեթ Բեսբին ծանր վնասուածքներ ստացաւ, բայց կրցաւ բուժուիլ եւ վթարէն երեք ամիս անց կրկին վերադարձաւ ակումբի ղեկավարման աշխատանքներուն։ Ի զարմանս շատերու՝ չունենալով հիմնական կազմի շարք մը առանցքային ֆութպոլիստներ՝ «իւնայթըտ» կրցաւ հասնիլ Անգլիոյ բաժակի եզրափակիչ, ուր զիջեց «Պոլթոնին»։ Մրցաշրջանի վերջը ԻՒԵՖԱ-ն առաջարկեց Անգլիոյ ֆութպոլի ասոցիացիային երկու խումբ հայտաւորել Եւրոպայի յաղթականներու բաժակին մէջ, սակայն Ֆութպոլի ասոցիացիան մերժեց առաջարկը։ 1958-59 թուականներու մրցաշրջանին «իւնայթըտ» գրաւեց երկրորդ տեղը։
1960-ական թուականներու սկզբին պասպին սկսաւ խումբին վերակառուցման՝ պայմանագիր կնքելով Տենիս Լոուի եւ Փեթ Քրերանդի հետ, միաժամանակ փնտրելով երիտասարդ եւ տաղանդաւոր ֆութպոլիստներու։ Անոնցմէ աչքի ինկաւ Ճորճ Բեսթը։ Այս խումբով պասպին նուաճեց 1963 թուականի Անգլիոյ առաջնութեան ուղեգիր, թէեւ առաջնութիւնը աւարտած էր ընդամենը 19-րդ հորիզոնականին մէջ։ Արդեն 1963-64 թուականներու մրցաշրջանին «իւնայթըտ» գրաւեց 2-րդ տեղը, իսկ 1964-65 եւ 1966-67 թուականներու մրցաշրջաններուն դարձաւ Անգլոյ յաղթանակ։ 1968 թուականին «Մանչեսթըր իւնայթըտ» անցաւ Եւրոպայի յաղթականներու բաժակի եզրափակիչ, ուր 4-1 հաշիւով յաղթեց Փորթուկալական «Պենֆիքային»։ Այդ արդիւնքով «Մանչեսթըր իւնայթըտ» դարձաւ առաջին անգլիական ակումբը, որ յաղթեց այդ մրցաշարը։ «իւնայթըտի» առաջին կազմի երեք ֆութպոլիստներ դարձան «Ոսկէ գնդակի» յաղթողներ՝ Պոպի Չարլթոնը, Տենիս Լոուն եւ Ճորճ Բեսթը։ 1969 թուականին Մեթ պասպին լքեց գլխաւոր մարզչի պաշտոնը՝ զիջելով այն «իւնայթըտի» նախկին խաղացող Ուիլֆ ՄաքԳինեսին։
Ակումբի երկրպագուներու համար կը գործեն Manchester United Finance եւ One United ծրագիրները, որոնց անդամներուն համար մատչելի են ակումբի հետ կապուած իրերը, ապրանքները եւ ծառայութիւնները։ Գոյութիւն ունի նաեւ ակումբային հեռուստատեսութիւն՝ MUTV հեռուստաալիքը, որուն հասանելիութիւնը վճարովի է։ Ակումբը նաեւ նշանակալի եկամուտներ կը ստանայ իր հովանաւորներէն. բացի Nike ընկերութենէն եւ տիտղոսային հովանաւորէն (այն այս պահին Chevrolet ընկերութիւնն է), ակումբի հովանաւորներու թիւին կը պատկանի նաեւ Audi, Budweiser, Betfair, Hublot, Smirnoff, Turkish Airlines, Աերոֆլոտ, Hi Seoul, aigo, Kumho, Airtel, MTN, STC, Tri Indonesia, Bakcell, Lucozade Sport, Viagogo, Key 103, Globacom ընկերութիւնները։ Nike ընկերութիւնը կը զբաղի ակումբային մարզահագուստի մերչանդայզինգով. գովազդային համաձայնութեան գործունէութեան առաջին 22 ամիսներուն ընթացքին ակումբը կը վճառէ «Իւնայթըտի» խորհրդանիշով 3,8 միլիոն մարզաշապիկ։
Ակումբը իր պատմութեան ընթացքին հինգ հովանաւոր ունեցած է, որոնց անունները գրուած են մարզաշապիկներուն վրայ։ Առաջին եւ ամենաերկար գործունէութիւն ծաւալած հովանաւորը եղած է Sharp-ը (1982 թուականէն մինչեւ 2000 թուական)։ Sharp-ի հետ պայմանագիրը դարձաւ ամենաերկարատեւ եւ շարունակական հովանաւորչական պայմանագրերէն մէկը անգլիական ֆութպոլի պատմութեան մէջ։
2000 թուականին ակումբը 30 միլիոն ֆոնտ արժողութեամբ քառամեա հովանաւորչական պայմանագիր կնքեց Vodafone ընկերութեան հետ։ Հովանաւորչական պայմանագիրը հետագային երկարաձգուեցաւ երկու տարի, իսկ պայմանագրային վճարումներու ընդհանուր գումարը կազմեց 36 միլիոն ֆոնտ։ 2005 թուականին նոյեմբեր 23-ին Vodafone ընկերութիւնը հայտարարեց, որ համաձայնութիւնը պիտի չ՛երկարացուի։
2006 թուականին ապրիլ 6-ին ակումբի գործադիր տնօրէն Դաւիթ Ալան Կիլը հայտարարեց, որ ակումբի նոր հովանաւորը պիտի դառնայ AIG ընկերութեան։ Մեծ Պրիթանիոյ համար մրցանիշի պայմանագիր ստորագրուեցաւ 56,5 միլիոն ֆոնտ արժողութեամբ, որ պէտք է ակումբին վճարուէր չորս տարուայ ընթացքին (տարեկան 14,1 միլիոն)։ Այդ ձեւով «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» դարձաւ աշխարհի ամենախոշոր հովանաւորչական պայմանագրի սեփականատէրը։ AIG ընկերութիւնը որոշեց չ՛երկարաձգել պայմանագիրը 2010 թուականին մայիսի պայմանագրի ժամկէտը աւարտելէ ետք, եւ 2009 թուականին իւնիս 3-ին ակումբը նոր հովանաւորչական պայմանագիր կնքեց ամերիկեան Aon ընկերութեան հետ, որ սկսաւ գործել 2010 թուականին իւնիս 1-էն։ Քառամեա պայմանագրի համաձայն՝ վճարումները կազմեցին £80 միլիոն, որ մրցանիշ է ֆութպոլի պատմութեան հովանաւորչական համաձայնութիւններու բնագաւառին մէջ։
2012 թուականին յուլիս 30-ին «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» եւ General Motors ընկերութիւնը յոթամեա հովանաւորչական համաձայնութիւն կնքեցին։ Վերջին պայմաններուն համաձայն՝ սկսած 2014-15 մրցաշրջանէն՝ ակումբի տիտղոսային հովանաւորը Chevrolet-ն է։ Ակումբը 7 տարուայ ընթացքին կը շահի 559 միլիոն Ամերիկեան տոլար կամ տարեկան 80 միլիոն Ամերիկեան տոլար։
Ակումբի ողջ պատմութեան մէջ եղած է մարզական հագուստի 4 պաշտօնական մատակարար։ Անոնցմէ առաջինը դարձաւ տեղական Umbro ընկերութիւնը, իսկ 1975 թուականին մատակարար դարձաւ Admiral ընկերութիւնը։ Այդ 1976 թուականին առաջին անգամ իր լոգոթիպը զետեղեց «Մանչեսթըր Իւնայթըտի» մարզաշապիկին վրայ։ 1980 թուականին խումբին համար հագուստի եւ կոշիկներու մատակարար դարձաւ Adidas ընկերութիւնը, իսկ 1992 թուականին Umbro ընկերութիւնը նոր պայմանագիր կնքեց ակումբին հետ։ Umbro-ի հետ պայմանագիրը տեւեց եւս տասը տարի, մինչ ակումբը մրցանշային 302,9 միլիոն ֆոնտ արժողութեամբ պայմանագիր կնքեց Nike ընկերութեան հետ։ Nike-ի հետ համաձայնութիւնը կնքուեցաւ 13 տարի ժամկէտով։ Սկսած 2015-16 մրցաշրջանէն՝ ակումբի մարզահագուստի պաշտօնական մատակարարը մարզական իրերու գերմանական արտադրող Adidas-ն է, որուն հետ պայմանագիր կը կնքուի 10 տարի ժամկէտով։ Պայմանագրի արժողութիւնը կը կազմէ £750 միլիոն։
«Մանչեսթըր Իւնայթըտ» ակումբին կը պատկանի Անգլիոյ առաջնութեան մէջ ամենաշատ յաղթանակներու մրցանիշը (20 տիտղոս)։ Բացի այդ՝ «Մանչեսթըր Իւնայթըտ» ակումբը իր պատմութեան մէջ երեք անգամ կը յաղթէ «տուպլը» (մէկ մրցաշրջանի ընթացքին թէ՛ առաջնութեան մէջ, թէ՛ բաժակի խաղարկութեան մէջ յաղթանակ տանելով)։
↑«Փոլ ՄաքԳինես» (անգլերեն)։ ManUtd.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-03-01-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-13
↑«Բրաեան Մաքքլեր» (անգլերեն)։ ManUtd.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-02-21-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-13
↑«Մայք Քլեգ» (անգլերեն)։ ManUtd.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2011-09-25-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-13
↑«Թոնի Ստրադուիկ» (անգլերեն)։ ManUtd.com։ 2007-09-06։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016-03-04-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-13
↑Ռիչարդ Հոքինսը կ՛աշխատի «ՕԳԳ-ի մարզչի» կարգավիճակին մէջ (անգլերէն՝ head of human performance): Կ՛աշխատի Քարինգթոնի լաբորատորիայի մէջ եւ կ՛օգնէ ֆութպոլիստներուն հասնելու իրենց ֆիզիկական մարզավիճակի գագաթնակետին։ Տէ՛ս Anatomy of the United Bench. Inside United. № 195, Oct. 2008. Pp.18-19.
↑«Ռիչարդ Հոքինս» (անգլերեն)։ ManUtd.com։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014-02-27-ին։ արտագրուած է՝ 2016-03-13
↑ 141,0141,1Մինչեւ 1992 թուական անգլիական ֆութպոլի բարձրագոյն փաժանմունքը Ֆութպոլային լիկայի առաջին փաժանմունքն էր, ներկայիս այն Բրիմիոր լիկան է: Մինչեւ 1992 թուական Անգլիոյ երկրորդ փաժանմունքը Երկրորդ փաժանմունքն էր, իսկ ներկայիս այն Ֆութպոլային լիկայի առաջնութիւնն է:
Hamil, Sean; Chadwick, Simon; Arth, David, Case 9: Manchester United: the commercial development of a global football brand, «Butterworth-Heinemann», ISBN 978-0-7506-8543-6։