ახლად ჩამოყალიბებული თურქეთის რესპუბლიკისპრეზიდენტის ამპლუაში, ათათურქმა წამოიწყო პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული რეფორმების მკაცრი პროგრამა, რომლის საბოლოო მიზანი იყო თანამედროვე, პროგრესული და სეკულარული ეროვნული სახელმწიფოს აშენება. მან, დაწყებითი განათლება უფასო და სავალდებულო გახადა და ათასობით ახალი სკოლა გახსნა ქვეყნის მასშტაბით. ასევე შემოიღო ლათინურ ენაზე დაფუძნებული თურქული ანბანი, რომელიც შეცვალა ძველი ოსმალურის თურქული ანბანი. თურქმა ქალებმა თანაბარი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები მიიღეს ათათურქის პრეზიდენტობის დროს. კერძოდ, №1580 კანონის საფუძველზე 1930 წლის 3 აპრილს ქალებს მიენიჭათ ხმის მიცემის უფლება ადგილობრივ არჩევნებზე და რამდენიმე წლის შემდეგ, 1934 წელს, სრული საყოველთაო ხმის უფლება მიიღეს.
ათათურქის მთავრობა ატარებდა თურქიზაციის პოლიტიკას, რითაც ცდილობდა შეექმნა ერთგვაროვანი, ერთიანი და უპირველეს ყოვლისა სეკულარული ერი თურქული დროშის ქვეშ. ათათურქის დროს, თურქეთში მცხოვრებ უმცირესობებს სთხოვდნენ საჯაროდ თურქულად ელაპარაკათ, მაგრამ ამავე დროს მათ მიეცათ უფლება შეენარჩუნებინათ საკუთარი მშობლიური ენა.გვარის შესახებ კანონის მიხედვით არათურქულ ტოპონიმებს და უმცირესობებს დაევალათ თურქული გვარის მიღება. 1934 წელს, თურქეთის პარლამენტმა მას გვარად „ათათურქი“ მიანიჭა, რაც ნიშნავს „თურქების მამას“, რაც მისი როლის აღიარება გახდა, რომელიც მან თანამედროვე თურქეთის რესპუბლიკის მშენებლობაში შეიტანა. ის 1938 წლის10 ნოემბერს სტამბოლში, დოლმაბაჰჩეს სასახლეში, 57 წლის ასაკში გარდაიცვალა.პრეზიდენტის პოსტზე ის პრემიერ-მინისტრმა, ისმეთ ინენიუმ შეცვალა და სახელმწიფო პანაშვიდი გადაუხადა მას.
1981 წელს, ათათურქის დაბადების 100 წლისთავზე, მის ხსოვნას გაერომ და იუნესკომ პატივი მიაგო და მიმდინარე წელი მსოფლიოში „ათათურქის წლად“ გამოაცხადა, ასევე მიიღო რეზოლუცია ათათურქის 100 წლის იუბილეზე, სადაც ის აღწერილია, როგორც „მებრძოლ ლიდერად კოლონიალიზმისა და იმპერიალიზმის წინააღმდეგ“ და „ხალხებს შორის ურთიერთგაგების გრძნობისა და მსოფლიოს ერებს შორის მტკიცე მშვიდობის შესანიშნავი წარმომჩენის, სადაც ის მთელი ცხოვრება მუშაობდა ხალხებს შორის ჰარმონიისა და თანამშრომლობის განსავითარებლად“. ათათურქს ასევე მიენიჭა ჯილდო მსოლფიოში მშვიდობაზე ორიენტირებული საგარეო პოლიტიკისა და მეგობრობისთვის, განსაკუთრებით მეზობელ ქვეყნებთან მიმართებაში, როგორებიცაა ირანი, იუგოსლავია, ერაყი და საბერძნეთი, ასევე ბალკანეთის პაქტის შექმნისთვის, რომელიც წინააღმდეგობას უწევდა ფაშისტური იტალიისა და ცარისტული ბულგარეთის ექსპანსიონიზმისთვის.
სახელი
ათათურქი დაიბადა, როგორც „მუსტაფა“. მეორე სახელი „ქემალი“ (რომელიც არაბულად ნიშნავს „სრულყოფილებას“ ან „სიმწიფეს“) მას მათემატიკის მასწავლებელის, კაპიტან მუსტაფა ეფენდის მიერ მიენიჭა. აფეთ ინანის მიხედვით, მისმა მასწავლებელმა ეს სახელი მას (ათათურქს) „მისი შესაძლებლობებისა და სიმწიფის აღფრთოვანებით დაარქვა“. სხვა წყაროების მიხედვით, მის მასწავლებელს სურდა ათათურქის სხვა მოსწავლეებისგან განასხვავება, რომელთაც ასევე ერქვათ „მუსტაფა“. მწერალი ენდრიუ მანგო ვარაუდობს, რომ შესაძლოა მან თავად აირჩია ეს სახელი, ნაციონალისტი პოეტის, ნამიქ ქემალი პატივსაცემად. ჟურნალისტ ალკანის მიხედვით, ათათურქმა, როგორც ჩანს, ჯარში მოღვაწეობის წლებში მიიღო სახელი „ქემალი“.
მას შემდეგ, რაც 1934 წელს პირადობის მოწმობა მიიღო გვარი „ათათურქი“, მისი სახელის ველში ჩაიწერა „ქემალ ათათურქი“, მაშინ, როდესაც სახელი „მუსტაფა“ საერთოდ გაქრა. 1935 წლის თებერვალში, ათათურქმა დაიწყო თავისი „ორიგინალური“ სახელის — „ქემალის“ გამოყენება. ჟურნალ „Tarama Dergisi“ (1934) მიხედვით ქემალი ნიშნავს „ფორტიფიკაციას“, „ციხესიმაგრეს“, „ჯარს“, „ფარს“. 1935 წლის 4 თებერვალს, მთავრობის ოფიციალურმა საინფორმაციო სააგენტო „ანადოლუს სააგენტომ“ შემდეგი განმარტება გააკეთა:
„ჩვენ მიერ გავრცელებული ინფორმაციის განმარტებისათვის, სახელი „ქემალი“, რომელსაც ათათურქი ატარებს, არ არის არაბული სიტყვა და არც არაბული სიტყვის kemal მნიშვნელობა გააჩნია. ათათურქის სახელი არის Kamâl, რომელიც თურქულად ნიშნავს ჯარს და ფორტიფიკაციას. რამდენადაც სახელში მოცემული a არბილებს k-ს გამოთქმისას, სახელი აქცენტში უახლოვდება არაბული „ქემალის“ გამოთქმას. ეს არის მსგავსების სრული მასშტაბი. — ანადოლუს საინფორმაციო სააგენტო“
თუმცა, ათათურქი 1937 წლის მაისის შემდგომ დაუბრუნდა „ქემალის“ ძველ მართლწერას. რბილი გადასვლის გამო, მან თავს არიდებდა სახელის გამოყენებას, როგორც შეეძლო, ან საერთოდ არ გამოიყენა იგი, ან ხელს აწერდა დოკუმენტებს, როგორც „K. Atatürk“. ამის ოფიციალური ახსნა არასოდეს გაკეთებულა. მიუხედავად ამისა, აშკარა იყო, რომ ათათურქის სახელის საკითხი თურქული ენის რეფორმას უკავშირდებოდა.
ათათურქის წარმომავლობის შესახებ მითები და თეორიები საოცრად მრავალფეროვანი და კონტრასტულია. ენდრიუ მანგოს მტკიცებულობით, ის მუსლიმი, თურქულენოვანი და არასტაბილურად საშუალო კლასის ოჯახიდან იყო. მამამისი, ალი რიზა ეფენდი, ზოგიერთი ავტორის აზრით, წარმოშობით ალბანელი იყო, თუმცა, ფალიჰ რიფკი ათაის, ვამიკ ვოლქანის, ნორმან იცხკოვიცის, მიუჟგიან ჯუნბურის, ნუმან ქართალის და ჰასან იზეტინ დინამოს აზრით, ალი რიზა ეფენდის წინაპრები თურქები იყვნენ, რომლებიც საბერძნეთში ანატოლიიდან, აიდინის პროვინციაში მდებარე სიოქეს რაიონიდან ჩამოვიდნენ. ითვლება, რომ დედამისი, ზუბეიდე, თურქული წარმოშობისაა და შევქეთ სურეია აიდემირის მიხედვით, ის წარმოშობით იორუკი იყო. სხვა წყაროების მიხედვით, დედამისი ებრაელი (Scholem, 2007) ან ბულგარელი (Tončeva, 2009) იყო. ოსმალეთის დროს სალონიკში მცხოვრები დიდი ებრაული თემის გამო, მისი ბევრი პრო-ისლამისტი მოწინააღმდეგე, რომლებიც მისი რეფორმების მოწინააღმდეგენი იყვნენ, აცხადებდნენ, რომ ათათურქის წინაპრები „დიონმე“ (გარდაქმნილები) იყვნენ — ებრაელები, რომლებმაც საჯაროდ ისლამი მიიღეს, თუმცა, ფარულად მაინც იუდაიზმის ერთგულები დარჩნენ.
ადრეულ წლებში, დედამ აიძულა ათათურქს რელიგიურ სკოლაში სწავლა, რაც მან მოკლე ვადაში და უხალისოდ შეასრულა. მოგვიანებით, მამამისის მითითებით სწავლობდა „შემსი ეფენდის სკოლაში“ (კერძო სკოლა, საერო სასწავლო გეგმით). შვიდი წლის ასაკში, ათათურქს მამა გარდაეცვალა. დედამისს სურდა, რომ მას ესწავლა მოვაჭრის პროფესია, მაგრამ მათ დაუკითხავად, 1893 წელს, ათათურქმა ჩააბარა სალონიკის სამხედრო სკოლაში. 1896 წელს იგი ჩაირიცხა მონასტირის სამხედრო სკოლაში (თანამედროვე ჩრდილოეთ მაკედონია). 1899 წლის14 მარტს ჩაირიცხა ოსმალეთის სამხედრო აკადემიაში, რომელიც მდებარეობდა ოსმალეთის დედაქალაქ კონსტანტინოპოლში, შიშლის რაიონში, პანგალთის უბანში, და რომელიც დაასრულა 1902 წელს. მოგვიანებით, 1905 წლის 11 იანვარს, დაამთავრა ოსმალეთის სამხედრო კოლეჯი კონსტანტინოპოლში.
სამხედრო კარიერა
ადრეული წლები
სწავლის დასრულებიდან მალევე, ის პოლიციამ ანტიმონარქისტული საქმიანობისთვის დააკავა. რამდენიმეთვიანი პატიმრობის შემდეგ, იგი მისი ყოფილი სკოლის დირექტორის, რიზა ფაშას მხარდაჭერით გაათავისუფლეს. გათავისუფლების შემდეგ, ათათურქი დაინიშნა დამასკოში განლაგებული მეხუთე არმიისშტაბისკაპიტნათ,ალი ფუატთან (ჯებესოი) და ლიუტფი მიუფიტთან (იოზდეში) ერთად. შემდგომში ის შეუერთდა რეფორმისტ ოფიცერთა მცირე საიდუმლო რევოლუციურ საზოგადოებას სახელად „სამშობლო და თავისუფლება“ (Vatan ve Hürriyet), რომელსაც ხელმძღვანელობდა ვაჭარი მუსტაფა ელვანი (ჯანთექინი).
↑Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, ISBN978-1-58567-334-6,
↑Hasan Eren. II. ATATÜRK ve TÜRK DİLİ. ციტატა: „24 Kasım 1934’te Türkiye Büyük Millet Meclisi 2587 sayılı kanunla Gazi Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi.“
↑Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
↑Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, pp. 48, 59, 250
↑Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. New York: Columbia University Press, გვ. 167. ISBN9780231700528.
↑Aslan, Senem (29 December 2009). „Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey“. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (10). doi:10.4000/ejts.4142. ციტირების თარიღი: 16 January 2013. ციტატა: „the Surname Law was meant to foster a sense of Turkishness within society and prohibited surnames that were related to foreign ethnicities and nations“
↑Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, p. 6.Benim adım Mustafa. Senin adın da Mustafa. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım.
↑Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, ISBN978-1-58567-334-6, p. 25-27, p.27ff. – "Feyzullah's family is said to have come from the country near Vodina (now Edhessa in western Greek Macedonia). The surname Sofuzade, meaning 'son of a pious man', suggests that the ancestors of Zübeyde and Ali Rıza had a similar background. Cemil Bozok, son of Salih Bozok, who was a distant cousin of Atatürk and, later, his ADC, claims to have been related to both Ali Rıza's and Zübeyde's families. This would mean that the families of Atatürk's parents were interrelated. Cemil Bozok also notes that his paternal grandfather, Safer Efendi, was of Albanian origin. This may have a bearing on the vexed question of Atatürk's ethnic origin. Atatürk's parents and relatives all used Turkish as their mother tongue. This suggests that some at least of their ancestors had originally come from Turkey, since local Muslims of Albanian and Slav origin who had no ethnic connection with Turkey spoke Albanian, Serbo-Croat or Bulgarian, at least so long as they remained in their native land.But in looks Atatürk resembled local Albanians and Slavs. But there is no evidence that either Ali Riza or Zübeyde was descended from such Turkish nomads." page 28; "It is much more likely that Atatürk inherited his looks from his Balkan ancestors. But Albanians and Slavs are likely to have figured among his ancestors."
↑Mango, Andrew, Atatürk: the biography of the founder of modern Turkey, (Overlook TP, 2002), p. 27.
↑ 35.035.1Isaac Frederick Marcosson, Turbulent Years, Ayer Publishing, 1969, p. 144.
↑Richmond, Yale (1995). From Da to Yes: Understanding the East Europeans. Intercultural Press Inc., გვ. 212.
↑Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 17. (in Turkish)
↑Vamık D. Volkan & Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Atatürk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17)
↑Cunbur, Müjgân. Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi, 2. cilt (2004), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: "Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır, baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14–15. yy.da Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir."
↑Kartal, Numan. Atatürk ve Kocacık Türkleri (2002), T.C. Kültür Bakanlığı: "Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar."
↑Dinamo, Hasan İzzettin. Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt (1986), Tekin Yayınevi.
↑Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt (1st vol.): 1881–1919, 14th ed., Remzi Kitabevi, 1997, ISBN975-14-0212-3, p. 31. (in Turkish)
↑Gershom Scholem, "Doenmeh", Encyclopaedia Judaica, 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, ISBN0-02-865933-3, p. 732.
↑ 46.046.146.2T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara: Genkurmay Başkanlığı Basımevi, 1972, p. 1. (თურქულად)
↑Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 29. (თურქულად)
↑Falih Rıfkı Atay: Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN975-6461-05-5