Туыс (биология)

Туыс (лат. genus) — филогенетикалық тұрғыдан бір-біріне туыстығы жақын түрлерді біріктіретін, түрден жоғары болатын негізгі таксономиялық санат. Кейбір туыстың оншақты, кейде жүздеген, мыңдаған (кейбір жәндіктер, өсімдіктер туысы), болмаса 2-4, тіпті бір түрі де болады.

Туыстың ғылыми атауы латынша бір сөзбен белгіленеді, мысалы мысық туысы — Felis. Биномдық номенклатурада тектік атау тектегі әрбір түр үшін биномдық түр атауының бірінші бөлігін құрайды. Мысалы Panthera leo (арыстан) және Panthera onca (ягуар) - пантера туысының екі түрі.

Туыс құрамын таксономистер анықтайды. Туыстарды классификациялау стандарттары қатаң кодификацияланбаған, сондықтан әртүрлі тұлғалар туыстарды әртүрлі классификациялауы мүмкін. Алайда кейбір жалпы тәжірибелер қолданылады, оның ішінде жаңадан анықталған тұқымдас төмендегі үш өлшемге сай болуы керек:

  1. монофилия (ағылш. monophyly) – тектік таксонның барлық ұрпақтары біріктірілген (яғни филогенетикалық талдау монофилді де, жеке тектік ретінде жарамдылығын да анық көрсетуі керек).
  2. пайымды жинақылық – туысты қажетсіз кеңейтуге болмайды.
  3. анықтылық – эволюциялық сәйкес өлшемдерге қатысты, яғни экология, морфология немесе биогеография; ДНҚ тізбегі гендердің ағынын тікелей тежейтін жағдайларды қоспағанда (мысалы, постзиготикалық тосқауылдар) эволюциялық линиялардың шарты емес, салдары болып табылады.

Дереккөздер

  1. ↑ Қазақ совет энциклопедиясы, 11-том.
  2. ↑ Sigward, J. D.; Sutton, M. D.; Bennett, K. D. (2018). "How big is a genus? Towards a nomothetic systematics". Zoological Journal of the Linnean Society 183 (2): 237–252. doi:10.1093/zoolinnean/zlx059. https://pure.qub.ac.uk/portal/en/publications/how-big-is-a-genus-towards-a-nomothetic-systematics(939fc3e3-9067-4729-bd2a-23b32adfd556).html. 
  3. ↑ Gill, F. B.; Slikas, B.; Sheldon, F. H. (2005). "Phylogeny of titmice (Paridae): II. Species relationships based on sequences of the mitochondrial cytochrome-b gene". Auk 122 (1): 121–143. doi:2.0.CO;2|10.1642/0004-8038(2005)1222.0.CO;2]].