Kerkelijk jaar

Het kerkelijk of liturgisch jaar van de katholieke kerken is een periode die niet gelijk loopt met het kalenderjaar. Dit jaar wordt ingedeeld in twee kringen rond de grote feestdagen van Kerstmis en Pasen. Het kerkelijk jaar start met de kerstkring. Deze vangt aan met de eerste zondag van de advent (eigenlijk met het avondgebed voorafgaand aan deze zondag) en gaat over naar Kerstmis tot aan de vierde zondag na Epifanie (Driekoningen). Daarna start de paaskring die, naargelang de gebruikte liturgische kalender, aanvangt met septuagesima (de negende zondag voor Pasen) of Aswoensdag. De paaskring eindigt 50 dagen na Pasen met Pinksteren. De zondag daarop volgt Trinitatis (Drievuldigheidsfeest) met daarna de 27 zondagen na Trinitatis. Deze periode wordt ook nog onderverdeeld in de zomerkring (Trinitatis en 12 zondagen erna) en de herfstkring (van de 13e tot en met de 27e en laatste zondag na Trinitatis). Daarmee is de kring van het kerkelijk jaar gesloten.

Het kerkelijk jaar werd ook door de Lutherse kerk gehandhaafd. Zodoende komt dit sinds de fusie met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland nog terug in sommige gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland. Het overzicht hieronder gebruikt echter de katholieke benamingen.

De indeling van het kerkelijk jaar

De kerstkring

De kerstkring is de eerste periode van het kerkelijk jaar. Deze gaat van de eerste zondag van de Advent tot aan het feest van het doopsel van Jezus.

De advent

De advent begint op de eerste zondag (Levavi) na 26 november. Dit is ook de zondag die het dichtst bij het feest van de Heilige Andreas (30 november) valt. Deze zondag valt in de periode van 27 november tot en met 3 december.

Vorig jaar	Dit jaar		Liturgische kleur
zo 26 nov 2023	zo 3 dec 2023	De eerste zondag (Levavi)	paars
zo 3 dec 2023	zo 8 dec 2024	De tweede zondag (Populus Sion)	paars
zo 10 dec 2023	zo 15 dec 2024	De derde (zondag Gaudete)	roze
zo 17 dec 2023	zo 22 dec 2024	De vierde zondag (Rorate)	paars

Van 17 december tot 24 december wordt de jaarlijkse kerstnoveen gehouden. Er worden in die dagen geen heiligen herdacht en het dragen van gewaden in de paarse kleur is verplicht voorgeschreven.

De kersttijd

Vorig jaar	Dit jaar		Liturgische kleur
ma 25 dec 2023	wo 25 dec 2024	Kerstmis: Hoogfeest van de geboorte van Jezus	wit
za 30 dec 2023	za 28 dec 2024	Heilige Familie zondag vóór de octaafdag van Kerstmis, 30 december als Kerstmis op een zondag valt	wit
ma 1 jan 2024	wo 1 jan 2025	Hoogfeest van Maria Moeder van God (octaafdag van Kerstmis)	wit
zo 7 jan 2024	zo 7 jan 2024	Openbaring van de Heer of Driekoningen 6 januari, maar wordt in de liturgie gevierd op de zondag na 1 januari	wit
ma 8 jan 2024	ma 8 jan 2024	Doopsel van Jezus (1e zondag na 6 januari). Als de Openbaring des Heren valt op 7 of 8 januari wordt het Doopsel van Jezus gevierd op de maandag 8 of 9 januari.	wit

Hiermee eindigt de kersttijd.

Kleine groene tijd door het jaar

Dit jaar	Volgend jaar		Liturgische kleur
vr 2 feb 2024	zo 2 feb 2025	Opdracht van de Heer in de tempel (Maria Lichtmis)	wit

In die periode kan het feest van Maria Lichtmis op een zondag vallen. Dan heeft dit feest voorrang op de gewone zondagsliturgie. Het feest sluit de vele kerstfeesten af maar is al een verwijzing naar Pasen.

De paaskring

In de liturgische kalender die gebruikt wordt bij de gewone vorm van de Romeinse ritus begint de paaskring met Aswoensdag en eindigt met het hoogfeest van Pinksteren. In de kalender die gebruikt wordt bij de buitengewone vorm vangt deze kring aan met septuagesima (de negende zondag voor Pasen) en eindigt vóór de eerste zondag van de advent.

Veertigdagentijd

Deze periode start op Aswoensdag, eindigt met het Alleluia in de paasnacht en staat voor de vastentijd. De vroegere benaming van de 5de zondag was Passiezondag. De zesde zondag in de Veertigdagentijd heet nu Palmzondag-Passie van de Heer, en luidt tevens de Goede Week in.

Dit jaar	Volgend jaar		Liturgische kleur
wo 14 feb 2024	wo 5 mrt 2025	Aswoensdag: (Miseréris ómnium)	paars
zo 18 feb 2024	zo 9 mrt 2025	De eerste zondag: (Invocabit me)	paars
zo 25 feb 2024	zo 16 mrt 2025	De tweede zondag: (Reminiscere)	paars
zo 3 mrt 2024	zo 23 mrt 2025	De derde zondag: (Oculi)	paars
zo 10 mrt 2024	zo 30 mrt 2025	De vierde zondag, Halfvasten: (Laetare)	roze
zo 17 mrt 2024	zo 6 apr 2025	De vijfde zondag, Passiezondag: (Júdica)	paars
zo 24 mrt 2024	zo 13 apr 2025	De zesde zondag, Palmzondag: (Púeri Hebreaórum)	rood
do 28 mrt 2024	do 17 apr 2025	Witte Donderdag: (Nos autem)	wit
vr 29 mrt 2024	vr 18 apr 2025	Goede Vrijdag	rood
za 30 mrt 2024	za 19 apr 2025	Stille zaterdag: (Sabbatum Sanctum)	wit

Paastijd

De Paastijd is de tijd die loopt vanaf de vooravond van Pasen (paasavond en -nacht) tot en met Pinksteren (50 dagen na Pasen).

De eerste acht dagen van Pasen vormen het paasoctaaf, waarbij elke dag hierin wordt gevierd als een Hoogfeest van de Heer, en er dus het Gloria en Credo wordt gezongen. De zondag waarmee het octaaf eindigt, wordt Beloken Pasen of Zondag van de Goddelijke Barmhartigheid genoemd.

Dit jaar	Volgend jaar		Liturgische kleur
zo 31 mrt 2024	zo 20 apr 2025	Paaszondag (Resurréxi)	wit
zo 7 apr 2024	zo 27 apr 2025	Beloken Pasen (Quasi modo geniti)	wit
zo 14 apr 2024	zo 4 mei 2025	De derde paaszondag (Misericordia Domini)	wit
zo 21 apr 2024	zo 11 mei 2025	De vierde paaszondag (Jubiláte Deo)	wit
zo 28 apr 2024	zo 18 mei 2025	De vijfde paaszondag (Cantáte Dómino)	wit
zo 5 mei 2024	zo 25 mei 2025	De zesde paaszondag (Vocem jucundidátis. Rogate)	wit
do 9 mei 2024	do 29 mei 2025	Hemelvaart van de Heer (Viri Galilaei)	wit
zo 12 mei 2024	zo 1 jun 2025	De zevende paaszondag (Exaudi, Dómine)	wit
zo 19 mei 2024	zo 8 jun 2025	Pinksteren (Spiritus Dómini)	rood
zo 26 mei 2024	zo 15 jun 2025	Feest van de Heilige Drie-eenheid	wit

Tussen Hemelvaart en Pinksteren wordt de jaarlijkse Pinksternoveen gehouden.

Grote groene tijd door het jaar

Dit jaar	Volgend jaar		Liturgische kleur
ma 24 jun 2024	di 24 jun 2025	Sint Jan	wit
vr 1 nov 2024	za 1 nov 2025	Allerheiligen	wit
za 2 nov 2024	zo 2 nov 2025	Allerzielen	paars

De kleuren van het kerkelijk jaar

Tijdens het kerkelijk jaar worden verschillende liturgische kleuren gebruikt. Iedere kleur, o.a. voor het kazuifel (zie aldaar) heeft zijn eigen periode in het kerkelijk jaar en zijn eigen betekenis.

Roze

• Roze betekent vreugde voor het komende kerstfeest en paasfeest.
• Periode: Wordt gedragen op de derde zondag van de Advent (zondag Gaudete) en de vierde zondag in de Veertigdagentijd (Laetare).

Paars

• Paars is de kleur van boete en soberheid.
• Periode: Het wordt gedragen in de advent de tijd vóór Kerstmis en de Veertigdagentijd de tijd vóór Pasen en bij de diensten van de uitvaart en op Allerzielen. Alleen bij de uitvaart van kinderen die hun zevende levensjaar nog niet bereikt hebben ('engelenmis'), wordt een wit kazuifel gebruikt. Men draagt ook een paars kazuifel bij de Kruisdagen (de drie dagen vóór OLH Hemelvaart) en de Quatertemperdagen.

Wit

• Wit staat voor zuiverheid en geluk.
• Periode: Wit is de kleur die men draagt op de dagen van de kersttijd (vanaf het hoogfeest van Kerstmis, 25 december, tot en met het feest van het Doopsel van de Heer, de zondag na 6 januari). Het wordt gedragen in de gehele paastijd, op Hemelvaartsdag, en op de feesten van de Heer die niet in verband staan met Zijn lijden. Verder ook op de feesten van Maria, op het hoogfeest van de geboorte van de heilige Johannes de Doper (24 juni), evenals op de feestdag van de heiligen die geen martelaar zijn, zoals op 27 december, de feestdag van de heilige Johannes, apostel en evangelist en op Trinitatis (de zondag na Pinksteren). Het wordt ook gedragen bij de uitvaart van kleine kinderen.

Groen

• Symbool voor verwachting en hoop.
• Periode: Het wordt gedragen in de kleine en de grote groene tijd door het jaar, op de zondagen en weekdagen buiten de kerst- en paastijd, advent en veertigdagentijd waar geen verplichte gedachtenis van een heilige of feest wordt gevierd.

Rood

• Symbool van de liefde en van de Heilige Geest.
• Periode: Pinksteren, in vieringen van de apostelen en evangelisten en martelaren.
• Bij de viering van het Vormsel.
• Op het feest van Kruisverheffing (14 september).
• Op Palmzondag en Goede Vrijdag en in de votiefmis van het lijden van Christus.
• Bij de begrafenis van de paus of van kardinalen wordt ook rood gedragen.

Rang van de dagen in het liturgisch jaar

Eerste rang

1. Dagen van het Paastriduüm, het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Het Paastriduüm begint op de avond van Witte Donderdag en gaat door tot en met de avond van Paaszondag.
2. Hoogfeesten De geboorte van de Heer, Epifanie van de Heer, Hemelvaart van de Heer en Pinksteren

   Zondagen van de advent, Veertigdagentijd en de paastijd en de tweede zondag van Kerstmis

   Aswoensdag

   Weekdagen van de goede week van maandag tot en met donderdag tot de avond.

   Dagen in het octaaf van Pasen.

3. Hoogfeesten van de Heer, de Heilige maagd Maria en alle Heiligen die in de generale kalender staan.

   Allerzielen.

4. Alle hoogfeesten uit een land waarmee een heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.

Tweede rang

Feesten van de Heer in de generale kalender.

1. Andere zondagen in de kersttijd en alle zondagen in de Veertigdagentijd.
2. Feesten van de Heilige maagd Maria en anderen Heiligen in de generale kalender.
3. Feesten uit een land waarmee een Heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.
4. Weekdagen van de advent van 17 december tot en met 24 december en de weekdagen in het octaaf van Kerstmis. Weekdagen in de Veertigdagentijd.
5. De gewone zondagen in de Tijd door het jaar.

Derde rang

Verplichte gedachtenissen in de generale kalender.

1. Verplichte gedachtenissen uit een land waarmee een Heilige wordt herdacht van een bisdom, parochie of instantie of de wijding van een kerk.
2. Vrije gedachtenissen. In de Veertigdagentijd worden de verplichte gedachtenissen vrije gedachtenissen.
3. Weekdagen in de advent tot en met 16 december.
4. Weekdagen in de Kersttijd van 2 januari tot en met de zaterdag na 6 januari.
5. Weekdagen in de paastijd: van de maandag na het Paasoctaaf tot en met de zaterdag voor Pinksteren.
6. Weekdagen in de Tijd door het jaar.

Speciale zondagen in protestantse kring

In de loop van de tijd zijn er in protestantse kringen óók speciale zon- en feestdagen opgekomen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Biddag voor gewas en arbeid (tweede woensdag van maart)
• Dankdag voor gewas en arbeid (eerste woensdag van november)
• Eeuwigheidszondag (laatste zondag van het kerkelijkjaar)
• Hervormingsdag (31 oktober)
• Israëlzondag (eerste zondag in oktober)
• Kerkproeverij
• Michazondag (de zondag die het dichtst bij 17 oktober ligt, de Internationale dag voor de uitroeiing van armoede, Wereldarmoedezondag)
• Startzondag (begin kerkelijk seizoen eind augustus of begin september)

Zie ook

• Heiligenkalender
• Hoogfeest
• Feest (Katholieke Kerk)
• Lijst van kerkelijke en wereldlijke cantates van Johann Sebastian Bach

Externe links

• Liturgische kalender - op www.katholieknederland.nl
• Liturgische kalender 2022-2023

Bronnen, noten en/of referenties ↑ a b c d e f Een jaar begint eind november. ↑ a b De reden waarom de dagen in het Kerstoctaaf lager staan dan de dagen van het Paasoctaaf, is dat er op bepaalde dagen na Kerstmis feesten worden gevierd die anders lager in rang zouden staan en dus niet gevierd konden worden. En omdat de 8 dagen voor Kerstmis dezelfde rang moeten hebben, staan deze ook lager. De zondagen in de kersttijd staan zo laag, omdat bijvoorbeeld de zondag in het kerstoctaaf een feest van de Heilige Familie is en bijvoorbeeld 1 januari op een zondag kan vallen. Deze dagen zouden dan niet gevierd kunnen worden.