Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie

Dit artikel gaat in op Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie, een onderwerp dat de belangstelling heeft gewekt van talloze wetenschappers en specialisten op verschillende kennisgebieden. De relevantie van Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie komt tot uiting in de impact ervan op de samenleving, cultuur, geschiedenis en menselijke ontwikkeling. In de loop van de tijd heeft Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie aanleiding gegeven tot debatten, onderzoek en reflecties die het begrip van dit fenomeen hebben verrijkt. Vanuit verschillende perspectieven en benaderingen zijn de vele facetten van Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie geanalyseerd, waarbij de complexiteit ervan en de invloed ervan op verschillende aspecten van het dagelijks leven aan het licht zijn gekomen. In die zin is dit artikel bedoeld om het fenomeen Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie op een alomvattende en rigoureuze manier te onderzoeken en een brede en bijgewerkte visie op dit onderwerp te bieden.

Politiek in de Sovjet-Unie


Politiek van de Sovjet-Unie


Portaal  Portaalicoon  Politiek

De secretaris-generaal van het Centraal Comité van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (Russisch: Генеральный секретарь ЦК КПСС, Generalniij sekretar TSK KPSS) was de hoogste functionaris binnen die partij en de facto leider van Sovjet-Unie. Van 1953 tot 1966 werd hij eerste secretaris van het Centraal Comité van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie genoemd.

De functie van secretaris-generaal werd in 1922 in opdracht van Vladimir Lenin gecreëerd om het Secretariaat van de Russische Communistische Partij (voorloper van de CPSU) te leiden. Stalin werd gekozen tot eerste secretaris-generaal (3 april 1922). Aanvankelijk ging het om een administratieve functie: de secretaris-generaal en het Secretariaat gingen over de uitvoering van beslissingen van het Politbureau, maar ook over kandidaatstellingen van personen op bestuurlijke of partijposten en over lidmaatschappen en royementen van partijleden. Maar via deze louter administratieve functie was Stalin - zeker sinds Lenins ziekte - wel in staat zijn macht over de partij zodanig uit te bouwen dat hij na de dood van Lenin (1924) de machtigste persoon in de partij werd en na 1929 van het land. Via zijn post als secretaris-generaal wist Stalin personen die hem niet welgevallig waren te verwijderen van belangrijke posten, maar ook personen die hem welwillend waren te kandideren voor belangrijke posten.

Na het overlijden van Stalin op 5 maart 1953 was er tijdelijk geen secretaris-generaal. Georgi Malenkov, de nieuwe premier, werd in het Secretariaat van de partij gekozen en tot eerste secretaris aangesteld. Nikita Chroesjtsjov, die reeds sinds 1949 lid was van het Secretariaat werd hierbij voorbijgestreefd. Op 14 maart 1953 werd Malenkov echter alweer uit het Secretariaat gezet en werd Chroesjtsjov eerste secretaris van het Centraal Comité (en dus zowel leider van het Politbureau als voorzitter van het Secretariaat). Leonid Brezjnev, een lid van het Secretariaat, greep in oktober 1964 de macht en schoof Chroesjtsjov terzijde. Hij wist het voor elkaar te krijgen om tot eerste secretaris te worden gekozen. In 1966 werd het ambt van secretaris-generaal hersteld. Brezjnevs opvolgers, Andropov, Tsjernenko en Gorbatsjov waren allen eerste plaatsvervangende secretarissen-generaal voordat ze secretaris-generaal van de CPSU werden.

Gorbatsjovs perestrojka en glasnost verzwakten de macht van de partij in zijn geheel en vergrootte de macht van de staat. In maart 1990 werd de leidende rol van de CPSU afgeschaft en werd de invloed van de secretaris-generaal teruggebracht tot haar oorspronkelijke doel: een louter administratieve functie. Ook werd het eenpartijstelsel afgeschaft. In juni 1990 werd het secretaris-generaalschap van de CPSU losgekoppeld van het eerste secretarisschap van de Communistische Partij van de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek. Na de augustuscoup van 1991 trad Gorbatsjov als secretaris-generaal van de CPSU af. Zijn opvolger Volodymyr Ivasjko was slechts vijf dagen secretaris-generaal: op 29 augustus 1991 verbood de Opperste Sovjet de activiteiten van de CPSU.

Secretaris-generaal (1922–1991)

Nr. Secretaris-Generaal
Генеральный секретарь
Ambtstermijn Anciënniteit Leeftijd Overige
functie(s)
1 Jozef Stalin Jozef Stalin
Иосиф Сталин
(1878–1953)
3 april 1922 5 maart 1953
30 jaar 43–74 Premier
(1941–1953)
Nr. Eerste Secretaris
Первый секретарь
Ambtstermijn Anciënniteit Leeftijd Overige
functie(s)
2 Georgi Malenkov Georgi
Malenkov

Гео́ргий
Маленко́в

(1902–1988)
6 maart 1953 14 september 1953
0 jaar 51 Premier
(1953–1955)
3 Nikita Chroesjtsjov Nikita
Chroesjtsjov

Никита
Хрущёв

(1894–1971)
14 september 1953 14 oktober 1964
11 jaar 59–70 Premier
(1958–1964)
4 Leonid Brezjnev Leonid
Brezjnev

Леонид
Брежнев

(1906–1982)
14 oktober 1964 8 april 1966 1 jaar 57–75
Nr. Secretaris-Generaal
Генеральный секретарь
Ambtstermijn Anciënniteit Leeftijd Overige
functie(s)
(4) Leonid Brezjnev Leonid
Brezjnev

Леонид
Брежнев

(1906–1982)
8 april 1966 10 november 1982
16 jaar 57–75 Voorzitter van
het Presidium

(1977–1982)
5 Joeri Andropov Joeri Andropov
Юрий Андропов
(1914–1984)
12 november 1982 9 februari 1984
1 jaar 68–69 Voorzitter van
het Presidium

(1983–1984)
6 Konstantin Tsjernenko Konstantin
Tsjernenko

Константин
Черненко

(1911–1985)
13 februari 1984 10 maart 1985
1 jaar 72–73 Voorzitter van
het Presidium

(1984–1985)
7 Michail Gorbatsjov
Michail
Gorbatsjov

Михаил
Горбачёв

(1931–2022)
11 maart 1985 24 augustus 1991
6 jaar 54–60 Voorzitter van
het Presidium

(1988–1990)
President van
de Sovjet-Unie

(1990–1991)
Volodymyr Ivasjko Volodymyr
Ivasjko

Владимир
Ивашко

(1932–1994)
24 augustus 1991 29 augustus 1991
0 jaar

Tijdlijn

Konstantin TsjernenkoLeonid BrezjnevJozef StalinMichail GorbatsjovJoeri AndropovNikita ChroesjtsjovVladimir Lenin

Verwijzingen

  1. De secretaris-generaal was altijd lid van het Politbureau. Ofschoon het Politbureau geen officiële voorzitter kende, mag men aannemen dat de secretaris-generaal de vergadering voorzat.
  2. Zowel Andropov en Tsjernenko waren tijdens hun korte secretaris-generaalschap veel ziek en konden daarom niet altijd de partij leiden.
  3. Het betekende niet dat wanneer iemand eerste plaatsvervangend secretaris-generaal was, hij dan automatisch opvolger werd van de zittende secretaris-generaal.
  4. a b c d Overleden tijdens ambtstermijn
  5. a b c Afgetreden
  6. Afgezet
  7. Waarnemend

Bronnen

  • Geschiedenis en instellingen van Rusland & de Sovjet-Unie 1988, door Jan Neckers (uitgegeven door de BRT en de Teleac)
  • Brandpunt: Sovjet-Unie Perestrojka en Glasnost, 1990, door John Bradley (uitgeverij La Rivière en Voorhoeve)

Zie ook