Turkse talen

Turkse talen Turkische talen
Gegevens
Verspreiding	Balkan, Anatolië, Krim, Kaukasus, Wolgaregio, Iraans Plateau, Centraal-Azië, Siberië, West- en Centraal-China en langs de Noordelijke IJszee. Ook in migrantengemeenschappen in Noord- en West-Europa, Noord-Amerika en Australië.
Sprekers	250-300 miljoen
Prototaal	Proto-Turks
Taalcodes
ISO 639-5	trk
Portaal    Taal

De Turkse talen of Turkische talen vormen een nauw verwante taalfamilie van zeker 35 talen, gesproken door de Turkse volkeren van Oost-Europa tot in Centraal-China en de Noordelijke IJszee in Noordoost-Azië. In totaal hebben zo'n 220 miljoen mensen een Turkse taal als moedertaal, waarvan ongeveer 40% Turks. Daarnaast worden de talen door een groot deel van de bevolking van Centraal- en West-Azië en de Balkan gesproken, waar het eeuwen als lingua franca diende.

De Turkse talen lijken zo veel op elkaar dat ze door sommige taalkundigen als dialecten worden beschouwd. De onderlinge verstaanbaarheid is dan ook erg groot, met name binnen de (hieronder vermelde) subfamilies. De Turkse talen worden gekenmerkt door verschijnselen als klinkerharmonie, agglutinatie en het ontbreken van een grammaticaal geslacht. De familie vertoont enkele sterke overeenkomsten met een aantal andere talen, waaronder Japans, Mongools en Koreaans, wat bij sommige taalkundigen het idee van een zogeheten familie der Altaïsche talen teweeg heeft gebracht. Vooralsnog worden deze theorie en de varianten erop niet breed gedragen en gaat men uit van een sprachbund.

Schrift

De Turkse talen worden in verschillende schriftsystemen geschreven, voornamelijk het Latijnse schrift, maar ook in het Arabische schrift en het cyrillisch alfabet. De oudste bekende Turkse geschriften zijn de Orchoninscripties uit de vroege 8e eeuw. In 1993 is er een soort Turkse taalunie opgericht, TÜRKSOY, waar alle onafhankelijke Turkse staten, de Moldavische autonome regio Gagaoezië en enkele deelrepublieken van Rusland lid van zijn geworden. Türksoy tracht de Turkse volkeren naar elkaar toe te brengen met een enkel schrift en houdt zich naast taal ook bezig met cultuur en politiek.

Indeling

Men kan de Turkse talen indelen op grond van het voorkomen van een y of een d in het woord voor 'voet' (ayak / adak) en spreekt aldus van ayak-talen en adak-talen. Beide groepen vallen in subgroepen uiteen, die als volgend gegroepeerd worden:

Ogoerse talen

De Ogoerse talen worden gezien als de oudste binnen de Turkse talen. Van hen wordt enkel nog het Tsjoevasjisch gesproken.

• Tsjoevasjisch

Ogoezische talen

De Ogoezische (vernoemd naar de Ogoezische Turken) of zuidwestelijke subgroep behoort tot de ayaktalen en kent de volgende taalgroepen en talen:

West-Ogoezische talen

• Petsjenegisch (uitgestorven)
• Azerbeidzjaans
  • Noord-Azerbeidzjaans
  • Zuid-Azerbeidzjaans
    • Afshar
• Balkan-Gagaoezisch Turks
• Gagaoezisch
• Turks
• Osmaans (uitgestorven)

Oost-Ogoezische talen

• Salar
• Turkmeens
• Khorasani Turks

Zuid-Ogoezische talen

• Qashqai

Kiptsjaakse talen

De Kiptsjaakse talen vormen de noordwestelijke groep en komen voornamelijk voor in Centraal-Azië.

• Kazachs
• Tataars
• Kirgizisch
• Altajs
• Basjkiers
• Karatsjaj-Balkaars
• Karakalpaks
• Koemuks
• Nogais
• Karaïm
• Koemaans
• Krymtsjak
• Baraba
• Krim-Tataars (Krim-Turks)

Karlukse talen

De zuidoostelijke groep van de Turkse talen worden de Oeigoerse of Karluk-talen genoemd.

• Oezbeeks
• Oeigoers
• Gökturks (uitgestorven)
• Chagatai (uitgestorven)
• Äynu
• Lop
• Ili

Siberische talen

De noordoostelijke groep komt uit het meest afgelegen en wijdverspreide gebied van Siberië.

• Jakoets
• Toevaans
• Dolgaans
• Tsjoelyms
• Fuyu-Kirgizisch
• Sjor
• Tofa
• Yugur

Vergelijking

Vergelijking tussen de belangrijkste Turkse talen

Nederlands	Welke woorden zijn er voor het loopje van een paard?
Turks	Atın yürüyüşü için hangi sözler var?
Azerbeidzjaans	Atın yerişi üçün hansı sözler var?
Tataars	Atnıng yürişleri turında nindi süzler bar?
Turkmeens	Atın yörişleri barada ne hili sözler bar?
Kazachs	Atıng cürisin sıypattaytın kanday sözder bar?
Kirgizisch	Attım cürüşü cönündö kanday atayın terimder bar?
Oezbeeks	Atnıng yurişlari üçün kanday sözlar bor?
Oeigoers	Atnıng mengiş ve yürügişliri toğısında kandak atamlarılar bar?

Zie ook

• Turkologie
• Lijst van talen van de wereld
• Taalkunde

Externe link

• Ethnologue

Bronnen, noten en/of referenties ↑ (en) "The Altaic family controversy - Languages Of The World", 16 februari 2011. Geraadpleegd op 14 februari 2017. ↑ Lars Johanson (1998) The History of Turkic. In Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (eds) The Turkic Languages. London, New York: Routledge, 81–125.