ਆਰਮੇਨੀਆਈ | |
---|---|
հայերէն/հայերեն hayeren | |
ਉਚਾਰਨ | |
ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ | Armenian Highland |
Native speakers | 60 ਲੱਖ (ca.2001 – some figures undated) |
ਭਾਰੋਪੀ
| |
Early forms | ਪਰੋਟੋ-ਆਰਮੇਨੀਆਈ (ਪੁਨਰਸਿਰਜਿਤ)
|
ਮਿਆਰੀ ਰੂਪ | |
ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਲਿਪੀ ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਬਰੇਲ | |
ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਥਿਤੀ | |
ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ | ਆਰਮੇਨੀਆ Nagorno-Karabakh Republic |
ਮਾਨਤਾ-ਪ੍ਰਾਪਤ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ | ਆਫ਼ੀਸ਼ੀਅਲ ਰੁਤਬਾ:
|
ਰੈਗੂਲੇਟਰ | Institute of Language (Armenian National Academy of Sciences) |
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ | |
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-1 | hy |
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2 | arm (B) hye (T) |
ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3 | Variously:hye – ਆਧੁਨਿਕ ਆਰਮੇਨੀਆਈxcl – ਕਲਾਸੀਕਲ ਆਰਮੇਨੀਆਈaxm – ਮੱਧਲੀ ਆਰਮੇਨੀਆਈ |
Glottolog | arme1241 |
ਭਾਸ਼ਾਈਗੋਲਾ | 57-AAA-a |
The Armenian-speaking world: regions where Armenian is the language of the majority | |
ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਰੋਪੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਮੇਸੋਪੋਟੈਮਿਆ ਅਤੇ ਕਾਕਸ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਵੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਆਰਮੀਨੀ ਜਾਰਜਿਆ ਅਤੇ ਅਜਰਬੈਜਾਨ ( ਜਵਾਬ - ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਈਰਾਨ ) ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਰਮੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੂਰਵੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗਠਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਇਸਦੀ ਹਾਲਤ ਗਰੀਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦ - ਈਰਾਨੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀਨਿਆ ਦਾ ਈਰਾਨ ਵਲੋਂ ਘਨਿਸ਼ਠ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਈਰਾਨੀ ਦੇ ਆਮਤੌਰ : ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸ਼ਬਦ ਆਰਮੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਣਾਂ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਆਰਮੀਨੀ ਨੂੰ ਈਰਾਨੀ ਦੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਸਿਰਫ ਸੱਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉੱਤੇ ਹੁਣ ਇਸਦੀ ਆਜਾਦ ਸੱਤਾ ਆਦਰ ਯੋਗ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਆਰਮੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਾਂਚਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਈ . ਦੇ ਪੂਰਵ ਦਾ ਕੋਈ ਗਰੰਥ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਅੰਜਨਸਮੂਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਕਾਕੇਸ਼ੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਜਾਰਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ। ਪ ਤ ਕ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦਾ ਬ ਦ ਗ ਵਲੋਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਅਦਲ-ਬਦਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਸ ਲਈ ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਤਸਨ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਿਤ੍ਰ ਲਈ ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਹਿਅਰ ਹੈ। ਆਦਿਮ ਭਾਰੋਪੀਏ ਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਜਾ ਪਈ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੋ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਲਈ ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਏਰਕੁ ਅਤੇ ਏਰੇਖ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਕਰਣਾਤਮਕ ਲਿੰਗ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗਾਂ ਲਈ ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਆਦਿ ਆਦਿਮ ਆਰਿਆਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਇਸਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਰਮੀਨੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਈਰਾਨੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਰੀਕ, ਅਰਬਾਂ ਅਤੇ ਕਾਕੇਸ਼ੀ ਦੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ।
ਆਰਮੀਨੀ ਦਾ ਜੋ ਵੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਈਸਾਈ ਪਾਦਰੀਆਂ ਨੇ ਚੌਥੀ ਅਤੇ ਪਾਂਚਵੀਂ ਈ . ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁੱਝ ਹੀ ਸਮਾਂ ਪੂਰਵ ਅਸ਼ੋਕ ਦਾ ਇੱਕ ਅਭਿਲੇਖ ਆਰਮੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਸੰਭਵਤ : ਆਰਮੀਨੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਨਾ ਨਮੂਨਾ ਹੈ। ਆਰਮੀਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਲਿਪੀ ਪੰਜਵੀ ਈਸਵੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਗੜੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਈਸਾਈ ਧਰਮਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗਰੰਥ ਲਿਖੇ ਗਏ। ਪੰਜਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗਰੀਕ ਦੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਗਰਥੋਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਫਾਉਸਤੁਸ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਗਰੰਥ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੀ ਆਰਮੀਨੀ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਚਿਤਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀਨਿਆ ਦੇ ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ ਨਰੇਸ਼ੋਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰਾਂ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨ, ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਦੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਅੰਕਿਤ ਹੈ। ਐਲਿਸਏਉਸ ਵਰਦਪੈਤ ਨੇ ਵਰਦਨ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਹਾਸ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀਨਯੋਂ ਨੇ ਸਾਸਾਨੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜੋ ਧਰਮਯੁੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਉਸਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਖੌਰੈਨ ਦੇ ਮੋਜੇਜ ਨੇ ਆਰਮੀਨਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਹਾਸ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ੪੫੦ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਇਹ ਗਰੰਥ ਸੰਭਵਤ : ਸੱਤਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ। ਅਠਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਲੋਂ ਬਰਾਬਰ ਆਰਮੀਨਿਆ ਦੇ ਗਰੰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰਾ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਧੰਮ੍ਰਿ ਵਲੋਂ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
੧੯ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਮਧਿਅਭਾਗ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀਨਿਆ ਦੇ ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਜਿਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸਾਹਿਤਿਅਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਿਕਲੀ। ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਲੋਂ ਵਿਆਕਰਣ ਵਿੱਚ ਬਥੇਰਾ ਭਿੰਨ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਆਮਤੌਰ : ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਆਰਮੀਨੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ, ਉਪੰਨਿਆਸ, ਡਰਾਮਾ, ਚੁਹਲਬਾਜ਼ੀ ਆਦਿ ਬਥੇਰਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਰਮੀਨੀ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰ -ਪਤਰਿਕਾਵਾਂਵੀ ਸਮਰੱਥ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲੀ ਹਨ। ਸੋਵਾਇਟ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਇਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਵੱਡੀ ਤੇਜੀ ਵਲੋਂ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
{{cite web}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
{{cite web}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
The right of Iraqis to educate their children in their mother tongue, such as Turkmen, Syriac, and Armenian shall be guaranteed in government educational institutions in accordance with educational guidelines, or in any other language in private educational institutions.
{{cite web}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
{{cite web}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
...Javakheti for use in the region's 144 Armenian schools...
Armenian schools in Georgia are fully funded by the government...
{{cite web}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
...trilingual street signs in English, Armenian and Spanish at intersections...
{{cite news}}
: Unknown parameter |dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help)
Other Languages: French, English and Armenian
Right of minorities to learn their language. The Lebanese curriculum allows Armenian schools to teach the Armenian language as a basic language.
Moreover, the Lebanese government approved a plan whereby the Armenian language was to be considered from now on as one of the few 'second foreign languages' that students can take as part of the official Lebanese secondary school certificate (Baccalaureate) exams.
No other language can be taught as a mother language other than Armenian, Greek and Hebrew, as agreed in the Lausanne Treaty....
Private Minority Schools are the school established by Greek, Armenian and Hebrew minorities during the era of the Ottoman Empire and covered by Lausanne Treaty.
Main Fields of Activity: investigation of the structure and functioning, history and comparative grammar of the Armenian language, exploration of the literary Eastern and Western Armenian Language, dialectology, regulation of literary language, development of terminology