ਮਹਾਜਨੀ
ਮਹਾਜਨੀ ਇੱਕ ਲੰਡਾ ਵਪਾਰਕ ਲਿਪੀ ਹੈ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਰਵਾੜੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਬ੍ਰਾਹਮਿਕ ਲਿਪੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੱਬੇ-ਤੋਂ-ਸੱਜੇ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਜਨੀ 'ਬੈਂਕਰ' ਲਈ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਸਰਾਫੀ' ਜਾਂ 'ਕੋਠੀਵਾਲ' (ਵਪਾਰੀ) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
ਮਹਾਜਨੀ ਨੂੰ ਮਾਰਵਾੜੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਲਈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲੇਖਾ ਲਿਪੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਮਹਾਜਨੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਈਮਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿੱਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਬੁੱਕਕੀਪਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੰਗੜੀ ਲਿਪੀ ਵਜੋਂ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਲੰਡੀ ਨਾਲ ਇਸਦਾ ਸਬੰਧ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ। ਮਹਾਜਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੰਡਾ ਲਿਪੀਆਂ ਤੋਂ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਦੀ ਲਿਪੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਕੈਥੀ ਅਤੇ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਅੱਖਰ
ਇਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਲਿਪੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਸਵਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਕਲਪਿਕ ਹੈ। ਸਵਰ i ਅਤੇ u ਡਿਫਥੌਂਗ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਵਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਵਰ ਵਿਕਲਪਿਕ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਹਾਜਨੀ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੁੜਵੇਂ-ਵਿਅੰਜਨ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਰਾਮ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਨਾਸਕੀ, ਜੇਕਰ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ' ਨਾ' ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਸਪੇਸਿੰਗ, ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ, ਵਿਰਾਮ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਅਤੇ ਸਪੇਸ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਲੇਖਾ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਅਤੇ ਪਾਠ ਸੰਗਠਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੀ ਹਨ। ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਮਹਾਜਨੀ ਗ੍ਰੰਥ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ, ਲੇਖਾ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਭੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਐਨਕੋਡਿੰਗ ਲਈ ਹੋਰ ਖੋਜ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਵਰਗੀ ਬੇਸਲਾਈਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਬੇਸਲਾਈਨ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਕੁਝ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਗਲਾਈਫਿਕ ਰੂਪ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਯੂਨੀਕੋਡ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
| ਸੁਤੰਤਰ ਫਾਰਮ | ਆਈ.ਏ.ਐਸ.ਟੀ | ISO | ਆਈ.ਪੀ.ਏ |
|---|---|---|---|
| 𑅐 | a | ||
| ā | |||
| 𑅑 | i | ||
| ī | |||
| 𑅒 | u | ||
| ū | |||
| 𑅓 | e | ē | |
| ai | |||
| 𑅔 | o | ō | |
| au | |||
ਵਿਅੰਜਨ
| ਸੁਤੰਤਰ ਫਾਰਮ | ਆਈ.ਏ.ਐਸ.ਟੀ | ਆਈ.ਪੀ.ਏ |
|---|---|---|
| 𑅕 | ka | |
| 𑅖 | kha | |
| 𑅗 | ga | |
| 𑅘 | gha | |
| 𑅙 | ca | |
| 𑅚 | cha | |
| 𑅛 | ja | |
| 𑅜 | jha | |
| 𑅝 | ña | |
| 𑅞 | ṭa | |
| 𑅟 | ṭha | |
| 𑅠 | ḍa | |
| 𑅡 | ḍha | |
| 𑅢 | ṇa | |
| 𑅣 | ta | |
| 𑅤 | tha | |
| 𑅥 | da | |
| 𑅦 | dha | |
| 𑅧 | na | |
| 𑅨 | pa | |
| 𑅩 | pha | |
| 𑅪 | ba | |
| 𑅫 | bha | |
| 𑅬 | ma | |
| 𑅭 | ra | |
| 𑅮 | la | |
| 𑅯 | va | |
| 𑅰 | sa | |
| 𑅱 | ha |
ਯੂਨੀਕੋਡ
ਮਹਾਜਨੀ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਜੂਨ 2014 ਵਿੱਚ ਸੰਸਕਰਣ 7.0 ਦੇ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਯੂਨੀਕੋਡ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮਹਾਜਨੀ ਲਈ ਯੂਨੀਕੋਡ ਬਲਾਕ U+11150 – U+1117F ਹੈ:
ਹਵਾਲੇ
- ↑ Pandey, Anshuman (2011-07-12). "N4126: Proposal to Encode the Mahajani Script in ISO/IEC 10646" (PDF). Working Group Document, ISO/IEC JTC1/SC2/WG2.
- ↑ Pandey, Anshuman (2011-07-12). "N4126: Proposal to Encode the Mahajani Script in ISO/IEC 10646" (PDF). Working Group Document, ISO/IEC JTC1/SC2/WG2.