Temat Agatha Christie cieszy się dużym zainteresowaniem i debatą we współczesnym społeczeństwie. Od swoich początków do chwili obecnej Agatha Christie odgrywał zasadniczą rolę w różnych aspektach życia, wpływając na kulturę, ekonomię, politykę i relacje międzyludzkie. Z biegiem czasu Agatha Christie ewoluował i dostosował się do zmian i wyzwań współczesnego świata, tworząc nowe możliwości i wyzwania dla jednostek i społeczności. W tym artykule zbadamy znaczenie i wpływ Agatha Christie na nasz dzisiejszy świat, analizując jego implikacje i możliwe perspektywy na przyszłość.
Ten artykuł należy dopracować |
Imię i nazwisko |
Agatha Mary Clarissa Miller Christie |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
15 września 1890 |
Data i miejsce śmierci |
12 stycznia 1976 |
Narodowość | |
Język | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
Odznaczenia | |
Nagrody | |
| |
Strona internetowa |
Agatha Christie, lady Mallowan, DBE, właśc. Agatha Mary Clarissa Miller Christie (ur. 15 września 1890 w Torquay, zm. 12 stycznia 1976 w Wallingford) – brytyjska autorka powieści kryminalnych i obyczajowych.
Najbardziej znana na świecie pisarka kryminałów oraz najlepiej sprzedająca się autorka wszech czasów. Wydano ponad miliard egzemplarzy jej książek w języku angielskim oraz drugi miliard przetłumaczonych na 45 języków obcych. Pod pseudonimem Mary Westmacott wydała kilka powieści obyczajowych, które również cieszyły się popularnością.
Christie wydała ponad 90 powieści i sztuk teatralnych. Ich akcja toczyła się głównie w zamkniętych pomieszczeniach, a mordercą mógł być tylko jeden z mieszkańców. Wniosła wiele nowych rozwiązań do tradycyjnej sztuki pisania kryminałów. Niektóre z jej powieści mają zaskakujące i wcześniej niespotykane w kryminałach rozwiązania, np. Zabójstwo Rogera Ackroyda czy Morderstwo w Orient Expressie. Jej sztuka Pułapka na myszy, wystawiona po raz pierwszy w 1952 roku w Londynie, osiągnęła liczbę ponad dwudziestu tysięcy przedstawień.
Wiele z jej powieści i opowiadań zostało zekranizowanych, niektóre wielokrotnie (Morderstwo w Orient Expressie, Śmierć na Nilu czy 4.50 z Paddington). Na podstawie dzieł autorki powstały także seriale telewizyjne i słuchowiska radiowe.
Wszystkie utwory objęte były w 1951 roku w Polsce zapisem cenzury, podlegając natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.
Urodziła się 15 września 1890 w nadmorskim Torquay w południowo-zachodniej Anglii w hrabstwie Devon, gdzie mieściła się Ashfield, posiadłość jej matki. Była trzecim dzieckiem Clary i Fryderyka Millerów, miała siostrę Margaret i brata Louisa. Decyzją matki, uczyła się w domu. W 1901 zmarł jej ojciec.
12 października 1912 podczas balu w rodzinnym Torquay poznała starszego od siebie o rok pułkownika Archibalda Christie. W wigilię 1914 wzięła z nim ślub. Mieli córkę, Rosalind Hicks (ur. 5 sierpnia 1919, zm. 28 października 2004). Podczas I wojny światowej pracowała jako pielęgniarka w szpitalu, asystentka w aptece oraz jako technik farmaceutyczny, dzięki czemu poznała właściwości trucizn, co wykorzystywała później w swoich powieściach.
W 1926 zmarła jej matka, brat uzależnił się od narkotyków, wydawcy nie spodobała się powieść „Zabójstwo Rogera Ackroyda”, a jej mąż zakochał się w innej kobiecie (Nancy Neele) i zażądał rozwodu. W grudniu 1926 zaginęła na 11 dni, co wywołało poruszenie w prasie (m. in. The New York Times, Daily Herald). Przebywała wówczas w Hydropathic Hotel w uzdrowiskowym Harrogate w Yorkshire, gdzie zameldowała się jako Teresa Neele. W tym czasie popadła w amnezję. W 1928 rozwiodła się z mężem. Wskutek problemów w życiu osobistym skupiła się na pisaniu kolejnych książek i podróżowaniu po świecie.
W 1930 wyszła za młodszego od niej o 13 lat archeologa Maxa Mallowana, którego poznała podczas jednego z wyjazdów w rejon Zatoki Perskiej. Wyjeżdżała z nim na wykopaliska na Bliskim Wschodzie, który później stał się tłem kilku jej powieści (m.in. Śmierci na Nilu i Morderstwie w Mezopotamii). Akcja innych dzieł autorki rozgrywa się w Torquay, miejscu jej narodzin.
W 1971 otrzymała Order Imperium Brytyjskiego.
W 1930 przyłączyła się do Klubu Detektywów zrzeszającego autorów powieści kryminalnych, do którego z twórców angielskich należeli także m.in.: Dorothy L. Sayers i G.K. Chesterton. W 1931 wspólnie z innymi członkami stowarzyszenia napisała powieść The Floating Admiral. Pisarka na krótko została usunięta z klubu, ponieważ sprzeciwiła się zasadom sformułowanym przez członka klubu – Ronalda Knoksa. Jedną z owych zasad była reguła „ratio”, wykluczająca ingerencję sił nadprzyrodzonych w akcję powieściową. Niedozwolone było również utożsamianie mordercy z detektywem lub narratorem.
W 1958 pisarka Dorothy L. Sayers złożyła dymisję, a Christie przejęła jej obowiązki prezesa Klubu Detektywów.
Agatha Christie stworzyła słynne postaci literackie dwojga detektywów: Belga Herkulesa Poirota oraz starszej pani, detektywki amatorki, panny Marple. Będąc jeszcze u szczytu kariery, Christie napisała dwie powieści z tymi bohaterami – z zastrzeżeniem, że mają się ukazać dopiero po jej śmierci (tj. kilkadziesiąt lat później). Miały to być ostatnie zagadki do rozwiązania dla Poirota i Marple. W ostatniej sprawie kryminalnej rozwiązywanej przez belgijskiego detektywa zostaje on uśmiercony, bo – jak wyjaśniła w swym pamiętniku autorka – zawsze uważała go za nieznośnego. Natomiast panna Marple (której cechy wzorowane były na babce twórczyni) po rozwiązaniu tajemnicy Uśpionego morderstwa spokojnie powraca do swojej wioski.
Wypowiedzi Herculesa Poirot zebrane zostały w książce „Małe szare komórki. Poirot w cytatach”.
Dla obojga głównych bohaterów powieści Agaty Christie opracowane zostały biografie:
Spadkobiercy pisarki postanowili kontynuować cykl z Herkulesem Poirot. Na autorkę wybrana została Sophie Hannah. W Polsce ukazały się:
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Postać | Uwagi |
---|---|---|---|---|
1920 | Tajemnicza historia w Styles | The Mysterious Affair at Styles | Herkules Poirot | pierwsza książka detektywistyczna Agathy Christie |
1922 | Tajemniczy przeciwnik | The Secret Adversary | Tommy i Tuppence | |
1923 | Morderstwo na polu golfowym | The Murder on the Links | Herkules Poirot | |
1924 | Mężczyzna w brązowym garniturze | The Man in the Brown Suit lub Mystery of the Mill House | Anna Beddingfeld pułkownik Race | |
1925 | Tajemnica rezydencji Chimneys | The Secret of Chimneys | Anthony Cade inspektor Battle | pierwsza powieść z miejscem akcji w Chimneys |
1926 | Zabójstwo Rogera Ackroyda | The Murder of Roger Ackroyd | Herkules Poirot | |
1927 | Wielka czwórka | The Big Four | Herkules Poirot | |
1928 | Zagadka Błękitnego Ekspresu (Expressu) / Tajemnica Błękitnego Expressu | The Mystery of the Blue Train | Herkules Poirot | |
1929 | Tajemnica Siedmiu Zegarów | The Seven Dials Mystery | Lady Eileen Brent (Bundle) | druga powieść z miejscem akcji w Chimneys |
1930 | Morderstwo na plebanii | The Murder at the Vicarage | panna Marple | pierwsza zagadka panny Jane Marple |
1931 | Tajemnica Sittaford / Tajemnica wirującego stolika | The Sittaford Mystery lub The Murder at Hazelmoor | Emilia Trefusis
inspektor Narracott |
|
1932 | Samotny Dom | Peril at End House | Herkules Poirot | |
1933 | Śmierć lorda Edgware’a | Lord Edgware dies lub Thirteen At Dinner | Herkules Poirot | |
1934 | Morderstwo w Orient Expressie | Murder on the Orient Express lub The Murder on the Calais Coach | Herkules Poirot | |
1934 | Tragedia w trzech aktach | Three Act Tragedy | Herkules Poirot | |
1935 | Śmierć w chmurach | Death in the Clouds lub Death in the Air | Herkules Poirot | |
1935 | Dlaczego nie Evans? | Why didn't they ask Evans lub The Boomerang Clue | Bobby Jones i Frankie Derwent | |
1936 | A.B.C. | The ABC Murders | Herkules Poirot | |
1936 | Morderstwo w Mezopotamii | Murder in Mesopotamia | Herkules Poirot | |
1936 | Karty na stół | Cards on the Table | Herkules Poirot nadinspektor Battle pułkownik Race | |
1937 | Śmierć na Nilu | Death on the Nile | Herkules Poirot pułkownik Race | |
1937 | Niemy świadek | Dumb Witness lub Poirot Loses a Client | Herkules Poirot | |
1938 | Rendez-vous ze śmiercią | Appointment with Death | Herkules Poirot | |
1939 | I nie było już nikogo / Dziesięciu małych Murzynków | Ten Little Niggers znana też jako And Then There Were None, Ten Little Indians | na prośbę wnuka autorki tytuł zmieniony na „Dziesięciu małych żołnierzyków” | |
1939 | Morderstwo to nic trudnego | Murder is Easy lub Easy to Kill | Luke Fitzwilliam | |
1939 | Boże Narodzenie Herkulesa Poirot lub Morderstwo w Boże Narodzenie | Hercule Poirot's Christmas lub A Holiday for Murder | Herkules Poirot | |
1940 | Zerwane zaręczyny | Sad Cypress | Herkules Poirot | |
1941 | Zło czai się wszędzie / Zło, które żyje pod słońcem | Evil under the Sun | Herkules Poirot | |
1941 | N czy M? | N or M | Tommy i Tuppence | |
1941 | Pierwsze, drugie… zapnij mi obuwie | One, Two, Buckle my Shoe | Herkules Poirot | |
1942 | Noc w bibliotece | The Body in the Library | panna Marple | |
1942 | Pięć małych świnek | Five little pigs lub Murder in Retrospect | Herkules Poirot | |
1942 | Zatrute pióro | The Moving Finger | panna Marple | |
1944 | Godzina zero | Towards Zero | nadinspektor Battle | |
1944 (1945) | Rosemary znaczy pamięć | Sparkling Cyanide lub Remembered Death | pułkownik Race | |
1945 | Zakończeniem jest śmierć | Death comes as the End | powieść z miejscem akcji w starożytnym Egipcie | |
1946 | Niedziela na wsi | The Hollow | Herkules Poirot | |
1948 | Pora przypływu | There is a Tide (znana też jako Taken at the Flood) | Herkules Poirot | |
1949 | Dom zbrodni / Dom przestępców | Crooked House | ||
1950 | Morderstwo odbędzie się… | A Murder is Announced | panna Marple | |
1951 | Spotkanie w Bagdadzie | They came to Baghdad | Victoria Jones | |
1952 | Pani McGinty nie żyje | Mrs McGinty's dead | Herkules Poirot | |
1952 | Strzały w Stonygates | They Do It With Mirrors lub Murder with Mirrors | panna Marple | |
1953 | Kieszeń pełna żyta | A Pocketful of Rye | panna Marple | |
1953 | Po pogrzebie | After the Funeral lub Funerals Are Fatal | Herkules Poirot | |
1955 | Entliczek pentliczek | Hickory Dickory Dock | Herkules Poirot | |
1955 | Podróż w nieznane | Destination Unknown lub So Many Steps to Death | ||
1956 | Zbrodnia na festynie | Dead Man’s Folly | Herkules Poirot | |
1957 | 4.50 z Paddington | 4.50 from Paddington lub What Mrs. McGillicuty Saw | panna Marple | |
1957 | Próba niewinności | Ordeal by Innocence | ||
1959 | Kot wśród gołębi | Cat Among the Pigeons | Herkules Poirot | |
1961 | Tajemnica Bladego Konia | The Pale Horse | Mark Easterbrook inspektor Lejeune | |
1962 | Zwierciadło pęka w odłamków stos | The Mirror Crack'd from Side to Side | panna Marple | |
1963 | Przyjdź i zgiń | The Clocks | Herkules Poirot | |
1964 | Karaibska tajemnica | A Caribbean Mystery | panna Marple | |
1965 | Hotel Bertram | At Bertram's Hotel | panna Marple | |
1966 | Trzecia lokatorka | Third Girl | Herkules Poirot | |
1967 | Noc i ciemność | Endless Night | ||
1968 | Dom nad kanałem | By the Pricking of my Thumbs | Tommy i Tuppence | |
1969 | Wigilia Wszystkich Świętych | Hallowe'en Party | Herkules Poirot | |
1970 | Pasażer do Frankfurtu | Passenger to Frankfurt | sir Stafford Nye | |
1971 | Nemezis / Przeznaczenie | Nemesis | panna Marple | |
1972 | Słonie mają dobrą pamięć | Elephants can remember | Herkules Poirot | |
1973 | Tajemnica Wawrzynów | Postern of Fate | Tommy i Tuppence | |
1975 | Kurtyna | Curtain | Herkules Poirot | |
1976 | Uśpione morderstwo | Sleeping Murder | panna Marple |
Zbiory opowiadań kryminalnych autorki dzieli się powszechnie na dwie główne grupy: wydane w Wielkiej Brytanii (łącznie 14) oraz Stanach Zjednoczonych (15). Spośród 21 najpopularniejszych tytułów tylko 7 (biorąc pod uwagę dobór i liczbę utworów) ukazało się w obu krajach w niezmienionej formie.
Polskie wydania książek Agathy Christie zasadniczo oparte są na wydaniach brytyjskich. Wyjątek stanowi amerykański zbiór „Trzy ślepe myszki”, który zawiera niewydane dotąd w Wielkiej Brytanii w formie książkowej opowiadanie o tym samym tytule. Z kolei „Bożonarodzeniowa przygoda” (pierwotna, krótsza wersja „Tajemnicy gwiazdkowego puddingu”) znajdująca się zbiorze „Dopóki starczy światła” jest jedynym, które nigdy nie znalazło się w zbiorze amerykańskim.
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Postać | Uwagi |
---|---|---|---|---|
1924 | Poirot prowadzi śledztwo | Poirot Investigates | Herkules Poirot | wydanie polskie, podobnie jak brytyjskie, zawiera 11 opowiadań (amerykańskie – 14) |
1929 | Śledztwo na cztery ręce | Partners in Crime | Tommy i Tuppence | |
1930 | Tajemniczy pan Quin | The Mysterious Mr Quin | Harley Quin | |
1932 | Trzynaście zagadek | The Thirteen Problems lub The Tuesday Club Murders | panna Marple | |
1933 | Świadek oskarżenia | The Hound of Death | niewydana w USA | |
1934 | Parker Pyne na tropie | Parker Pyne investigates lub Mr. Parker Pyne, Detective | Parker Pyne | |
1934 | Tajemnica lorda Listerdale’a | The Listerdale Mystery | niewydana w USA | |
1937 | Morderstwo w zaułku | Murder in the Mews lub Dead Man’s Mirror | Herkules Poirot | |
1939 | Regatta Mystery and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1947 | Dwanaście prac Herkulesa | The Labours of Hercules | Herkules Poirot | |
1948 | Witness for the Prosecution and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1950 | Pułapka na myszy lub Trzy ślepe myszki | Three Blind Mice and Other Stories lub The Mousetrap and Other Stories | na prośbę autorki wydana w Wielkiej Brytanii dopiero po wystawianiu sztuki teatralnej The Mousetrap na podstawie zawartych opowiadań | |
1951 | The Under Dog and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1960 | Tajemnica gwiazdkowego puddingu | The Adventure of the Christmas Pudding | Herkules Poirot panna Marple | niewydana w USA |
1961 | Double Sin and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1971 | The Golden Ball and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1974 | Wczesne sprawy Poirota | Poirot's Early Cases | Herkules Poirot |
Pośmiertnie:
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Postać | Uwagi |
---|---|---|---|---|
1979 | Śmiertelna klątwa | Miss Marple's Final Cases and Two Other Stories | panna Marple | niewydana w USA |
1991 | Detektywi w służbie miłości | Problem at Pollensa Bay and Other Stories | Herkules Poirot Parker Pyne | niewydana w USA |
1997 | The Harlequin Tea Set and Other Stories | niewydana w Wielkiej Brytanii | ||
1997 | Dopóki starczy światła | While the Light Lasts and Other Stories | Herkules Poirot i inne | niewydana w USA |
2016 | The Big Four | Herkules Poirot | 12 opowiadań z 1924 roku stanowiących podstawę powieści „Wielka Czwórka” |
Inne kompilacje opowiadań:
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Postać | Uwagi |
---|---|---|---|---|
1999 | Hercule Poirot: The Complete Short Stories | Herkules Poirot | 52 opowiadania, w tym Poirot and the Regatta Mystery, niewydane wcześniej w formie książkowej | |
2008 | Miss Marple and Mystery: The Complete Short Stories | panna Marple | 20 opowiadań | |
2008 | Detectives and Young Adventurers: The Complete Short Stories | Tommy i Tuppence Harley Quin Parker Pyne Herkules Poirot |
55 opowiadań, w tym 6 z niekryminalnego zbioru „Gwiazda nad Betlejem” (Star Over Bethlehem and other stories) wydanego pod nazwiskiem Agatha Christie Mallowan | |
2019 | Śmierć nadchodzi jesienią | The Last Séance: Tales of the Supernatural | 18 opowiadań (20 w wydaniu brytyjskim), których wspólnym motywem są zjawiska nadprzyrodzone | |
2020 | Zbrodnie zimową porą | Midwinter Murder: Fireside Tales from the Queen of Mystery | 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest zima | |
2021 | Mord nocy letniej | Midsummer Mysteries: Secrets and Suspense from the Queen of Crime | 11 wcześniej wydanych opowiadań (12 w wersji brytyjskiej), których wspólnym motywem jest lato | |
2022 | A Deadly Affair: Unexpected Love Stories from the Queen of Mystery | 13 wcześniej wydanych opowiadań | ||
2023 | Zło rozkwita wiosną | Sinister Spring | 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest wiosna | |
2023 | Autumn Chills | 12 wcześniej wydanych opowiadań, których wspólnym motywem jest jesień |
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Postać |
---|---|---|---|
1923 | Niespodziewany gość | The Unexpected Guest | |
1934 | Czarna kawa | Black Coffee | Herkules Poirot |
1954 | Pajęczyna | Spider’s Web |
Jako współautorka:
Rok wydania |
Tytuł | Tytuł oryginalny | Uwagi |
---|---|---|---|
1930 | Cena geniuszu / Chleb olbrzyma | Giant's Bread | znana także pod nazwą „Cena Geniuszu” |
1934 | Niedokończony portret | Unfinished Portrait | |
1944 | W samotności / Samotna wiosna | Absent in the Spring | znana także pod nazwą „W samotności” |
1947 | Róża i cis | The Rose and the Yew Tree | |
1952 | Córeczka / Córka jest córką | A Daughter's a Daughter | znana także pod nazwą „Córeczka” |
1956 | Brzemię | The Burden |