Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie

W tym artykule dokładnie zbadamy temat Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie i przeanalizujemy jego wiele aspektów i możliwych implikacji. Od jego początków po dzisiejsze znaczenie – zagłębimy się w dogłębną analizę Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie, aby zrozumieć jego wpływ w różnych obszarach. Zajmiemy się różnymi perspektywami i opiniami na temat Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie, aby zaoferować kompleksowy i zrównoważony pogląd na ten temat. Mamy nadzieję, że poprzez ten artykuł zapewnimy naszym czytelnikom głębsze zrozumienie Bazylika Świętego Krzyża w Warszawie i zachęcimy do krytycznej refleksji na temat jego znaczenia w naszym życiu.

Bazylika Świętego Krzyża
w Warszawie
207 z dnia 1.07.1965
kościół parafialny, bazylika mniejsza
Ilustracja
Bazylika Świętego Krzyża, fasada frontowa
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Świętego Krzyża w Warszawie na Trakcie Królewskim

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 2002
papież Jan Paweł II

Wezwanie

Święty Krzyż

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

Krzyża Świętego,
św. Felicissimy,
św. Jana Pawła II

Cudowne wizerunki

obraz św. Judy Tadeusza

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika Świętego Krzyżaw Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bazylika Świętego Krzyżaw Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika Świętego Krzyżaw Warszawie”
Ziemia52°14′19″N 21°01′00″E/52,238611 21,016667
Strona internetowa
Kościół św. Krzyża ok. 1908
Świątynia w 1945

Bazylika Świętego Krzyżakościół znajdujący się przy ul. Krakowskie Przedmieście 3, w dzielnicy Śródmieście w Warszawie. Jest obsługiwany przez Zgromadzenie Księży Misjonarzy.

Historia

Ołtarz główny
Epitafium Fryderyka Chopina, autorstwa Leonarda Marconiego, odsłonięte w 1880
Figura Chrystusa niosącego krzyż projektu Andrzeja Pruszyńskiego przed wejściem

Pierwotnie w tym miejscu stała kaplica pod wezwaniem Świętego Krzyża, wzmiankowana w 1510.

W 1525 roku stanął tu (według różnych źródeł: drewniany lub murowany) kościółek — filia kolegiaty św. Jana, ufundowany przez Martę Möller, wdowę po warszawskim rajcy Serafinie Möllerze. Kościół przebudowano w roku 1615.

Parafię świętokrzyską erygował w 1626 roku biskup poznański Jan Wężyk.

Z dniem 1 grudnia 1653 roku, na mocy dekretu biskupa poznańskiego Kazimierza Floriana Czartoryskiego, kościół i parafia zostały przekazane misjonarzom św. Wincentego a Paulo, sprowadzonym tu na prośbę królowej Ludwiki Marii Gonzagi, żony króla Jana Kazimierza. Odtąd kościół stał się centralnym domem Zgromadzenia Misji w Polsce.

Po zniszczeniach spowodowanych potopem szwedzkim zdecydowano o budowie nowego kościoła. Został on zbudowany w latach 1679–1696 w stylu barokowym. Jego projektantem był nadworny architekt królewski, Włoch Józef Szymon Bellotti, a fundatorami – opat Kazimierz Jan Szczuka, późniejszy biskup chełmiński, i prymas Michał Stefan Radziejowski, który konsekrował kościół 14 października 1696 roku.

Nakryte późnobarokowymi hełmami wieże są autorstwa Józefa Fontany. Fasadę (1756) zaprojektował jego syn Jakub Fontana, zdobią ją figury autorstwa Jana Jerzego Plerscha. Zbudowano ją w okresie, gdy proboszczem był Piotr Hiacynt Śliwicki.

W 1704 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza parafii, późniejszego biskupa, Michała Bartłomieja Tarły i Bractwa św. Rocha, działającego przy kościele od 1688, po raz pierwszy w Polsce zostało odprawione tutaj nabożeństwo Gorzkich żali.

Za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego kościół św. Krzyża był stołeczną świątynią równą kolegiacie św. Jana, ze względu na odbywające się tu uroczystości państwowe jak nadawanie Orderu Świętego Stanisława, a także uroczyste posiedzenie Sejmu Czteroletniego w pierwszą rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Po jego zakończeniu uczestnicy przeszli w pochodzie Nowym Światem i Alejami Ujazdowskimi na teren obecnego Ogrodu Botanicznego, gdzie wmurowano kamień węgielny pod budowę Świątyni Opatrzności Bożej.

We wrześniu 1814 roku w świątyni pochowano przywiezione z Lipska zwłoki Józefa Poniatowskiego, które w 1817 zostały przewiezione do Krakowa i pochowane w katedrze na Wawelu.

Dnia 25 grudnia 1881 roku w czasie mszy w kościele wybuchła panika, w wyniku której stratowano na śmierć ok. 30 osób. Plotka, że sprawcami nieszczęścia byli Żydzi, doprowadziła do pogromu ludności żydowskiej.

Już w pierwszych dniach II wojny światowej świątynia została uszkodzona. Zniszczeniu uległy m.in. obrazy: Wieczerza Pańska Franciszka Smuglewicza i Ukrzyżowanie Jerzego Siemiginowskiego. Podczas powstania warszawskiego stanowił umocniony ośrodek oporu Niemców. 23 sierpnia 1944 świątynia została zdobyta przez powstańców. 6 września 1944 Niemcy wprowadzili do kościoła dwa Goliaty wypełnione materiałami wybuchowymi. Zdetonowane pojazdy rozbiły fasadę kościoła, zniszczyły sklepienie nad dolnym kościołem, Wielki Ołtarz, ołtarze św. Rocha i św. Wincentego a Paulo. Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 45%.

Odbudowę świątyni zakończono w 1950.

W 1965 roku wśród uczniów XI klasy uczęszczających na katechizację przy parafii św. Krzyża powstała myśl utworzenia ośrodka akademickiego. Wprawdzie decyzją kardynała Aleksandra Kakowskiego 4 stycznia 1928 roku powstało duszpasterstwo akademickie przy kościele św. Anny w Warszawie, ale po II wojnie światowej istniały jedynie nieformalne i niejawne grupy akademickie.

Studenci zbierali się w kościele od jesieni 1965 roku. Wspólnota akademicka Drzewo Życia, obecnie Duszpasterstwo Akademickie Święty Krzyż, działa do dziś.

W 2002 roku papież Jan Paweł II podniósł kościół Świętego Krzyża do godności bazyliki mniejszej.

Opis

Figura Chrystusa

Figura wśród warszawskich gruzów, po powstaniu warszawskim 1944 r. Chrystus, choć leżący, nadal wskazywał ręką niebo
Kościół dolny
Wnętrze jednej z krypt

Przed kościołem w 1858 stanęła figura Chrystusa dźwigającego krzyż, odlana w cemencie w warsztacie sztukatorskim Ferrante Marconiego według projektu Andrzeja Pruszyńskiego, a ufundowana przez hr. Andrzeja Zamoyskiego. Po kilku latach na rzeźbie pojawiły się pęknięcia. Na łamach Wędrowca ukazał się apel o zbiórkę datków na odlew figury w brązie. W 1887 uszkodził ją szaleniec, który oderwał rękę Chrystusa. Przyspieszyło to decyzję o wykonaniu odlewu z brązu, figurę wiernie odtworzył w Rzymie w 1898 Pius Weloński, sygnując ją jednak swoim nazwiskiem. Pomnik ustawiono 2 listopada na nowym cokole z czarnego granitu, zaprojektowanym przez Stefana Szyllera, ze złoconym napisem Sursum Corda (w górę serca).

Cementową figurę Chrystusa przewieziono do Kruszyny i umieszczono na grobowcu Lubomirskich. Obecnie znajduje się ona przed tamtejszym kościołem parafialnym św. Macieja Apostoła.

We wrześniu 1944 wskutek detonacji Goliatów brązowa figura Chrystusa upadła na bruk ulicy i leżała z ręką uniesioną w górę, wskazując na napis na cokole. 22 października 1944 Niemcy wywieźli ją z Warszawy w celu przetopienia, jednak wraz z pomnikiem Mikołaja Kopernika porzucili w przydrożnym rowie w Hajdukach Nyskich, gdzie rozpoznali ją polscy żołnierze. Oba pomniki przywieziono do Warszawy i poddano renowacji w pracowni Braci Łopieńskich. Posąg ponownie stanął przed kościołem 19 lipca 1945, poświęcony w obecności Prezydenta RP Bolesława Bieruta i przedstawicieli rządu przybyłych na odsłonięcie pomnika Mikołaja Kopernika.

Losy figury zostały przypomniane przez Jana Pawła II podczas jego pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny w czasie słynnej homilii na pl. Zwycięstwa (2 czerwca 1979), kiedy to papież mówił m.in.:

(...) Nie sposób zrozumieć dziejów narodu polskiego — tej wielkiej tysiącletniej wspólnoty, która tak głęboko stanowi o mnie, o każdym z nas — bez Chrystusa. Jeślibyśmy odrzucili ten klucz dla zrozumienia naszego narodu, narazilibyśmy się na zasadnicze nieporozumienie. Nie rozumielibyśmy samych siebie. Nie sposób zrozumieć tego narodu, który miał przeszłość tak wspaniałą, ale zarazem tak straszliwie trudną — bez Chrystusa. Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy, stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła pod własnymi gruzami, jeśli się nie pamięta, że pod tymi samymi gruzami legł również Chrystus-Zbawiciel ze swoim krzyżem sprzed kościoła na Krakowskim Przedmieściu.

Ołtarze i kaplice

Wymienione w kolejności od wejścia ku przodowi:

Lewa nawa

Środkowa nawa

  • ołtarz główny, tzw. Wielki Ołtarz, pierwotnie ze snycerką Matysa Hankisa z Elbląga, konsekrowany w 1696, z obrazem (obecnie kopia) Ukrzyżowanie Jerzego Eleutera Szymonowicza-Siemiginowskiego, zniszczony w 1944, zrekonstruowany w latach 1960–1972 z użyciem elementów oryginalnych
  • na chórze znajdują się 58-głosowe organy z XIX w., na których grał Stanisław Moniuszko, będący organistą w tym kościele. Organy zostały wyremontowane w latach 2009–2010.

Prawa nawa

  • kaplica Matki Bożej Katyńskiej
  • ołtarz św. Rocha, pierwotnie z I połowy XVII w., całkowicie zniszczony podczas wojny, zrekonstruowany
  • ołtarz św. Wincentego a Paulo (pierwotnie ołtarz Rozesłania Apostołów), z lat 30. XVIII w., całkowicie zniszczony podczas wojny, zrekonstruowany, w ołtarzu oryginalny obraz Szymona Czechowicza Kazanie św. Wincentego z ok. 1730
  • ołtarz Najświętszego Sakramentu (pierwotnie Najświętszego Sakramentu i Świętej Trójcy) – Ołtarz Ojczyzny, bliźniaczy z ołtarzem św. Felicissmy, powstały według projektu Tylmana z Gameren, zniszczony w powstaniu warszawskim, zrekonstruowany jako ostatni w XXI w. Dokończenie odbudowy kościoła i wierne odtworzenie ołtarza było uczczeniem 25. rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II i wyniesienia kościoła do godności bazyliki mniejszej. W marcu 2004 na prośbę parafian Jan Paweł II podpisał akt erekcyjny odbudowy ołtarza Najświętszego Sakramentu. Wyraził też wolę, aby ze względu na wyjątkowe znaczenie kościoła Świętego Krzyża dla Warszawy i całej Polski, był on nazwany Ołtarzem Ojczyzny.

Epitafia

W filarach świątyni wmurowane są urny z sercami Fryderyka Chopina (z epitafium z kararyjskiego marmuru wykonanym przez Leonarda Marconiego, odsłoniętym 5 marca 1880) oraz Władysława Reymonta (1929).

W kościele znajdują się też epitafia m.in. bł. Honorata Koźmińskiego, Ignacego Krasickiego, Zygmunta Krasińskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Juliusza Słowackiego, Władysława Sikorskiego, Stanisława Wigury i Franciszka Żwirki.

Groby

Kościół dolny

Założenie kościoła dolnego ma kształt odwróconej litery T i zostało ukształtowane do 1693. W surowym niskim pomieszczeniu zwraca uwagę duża liczba podpór oraz masywnych filarów dzielących wnętrze na nawy.

Po obu stronach długiego korytarza biegnącego pod nawą i prowadzącego z ulicy do kościoła dolnego znajdują się krypty z grobowcami m.in. marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego, księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego (jego marmurowy nagrobek w kaplicy Matki Bożej w górnym kościele) oraz misjonarza, działacza charytatywnego księdza Gabriela Baudoina, nazywanego wielkim jałmużnikiem Warszawy.

W katakumbach w dalszej części kościoła dolnego pochowani są m.in. siostry miłosierdzia i księża misjonarze, wśród nich pierwszy wizytator zgromadzenia misjonarzy, biskup poznański Michał Bartłomiej Tarło, wysocy urzędnicy państwowi z czasów Sejmu Wielkiego, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego: wojewoda podlaski Stanisław Bernard Gozdzki, wojewoda pomorski Jerzy Detloff Flemming, wojewoda ruski i starosta warszawski August Aleksander Czartoryski, starosta warszawski i minister stanu w Królestwie Polskim Walenty Faustyn Sobolewski, minister Tadeusz Dembowski, działacz dobroczynny Jan Tadeusz Lubomirski, działacz gospodarczy Andrzej Artur Zamoyski, Maria Anna de la Grange d'Arquien Wielopolska, siostra królowej Marii Kazimiery i żona kanclerza Jana Wielopolskiego, oraz księżna Maria Radziwiłłowa, działaczka filantropijna.

Wydarzenia historyczne

Msza radiowa

Od 21 września 1980 roku z kościoła pw. Świętego Krzyża w Warszawie transmitowana jest cotygodniowa msza. Transmisję realizuje Polskie Radio. W latach 1980–1982 msza docierała do słuchaczy za pośrednictwem Programu II (na falach średnich). Od 1982 do 1989 na falach ultrakrótkich i długich w programie IV PR, a od 1989 na falach długich w programie I PR.

Transmisja mszy w radiowym eterze była jednym z postulatów stoczniowców Sierpnia 1980. W podpisanym 31 sierpnia 1980 protokole porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku znalazł się jasny zapis: Rząd zapewni transmisję radiową niedzielnej mszy w ramach szczegółowego uzgodnienia z Episkopatem.

Obecnie mszy wysłuchać można w każdą niedzielę o godzinie 9. w Programie I Polskiego Radia.

Nazwy pochodzące od kościoła

Od kościoła wzięły swe nazwy folwark świętokrzyski, założony w XVIII w. przez księży misjonarzy, oraz nieistniejący już dziś cmentarz wokół kościoła św. Piotra i Pawła (parafii św. Barbary). Od folwarku świętokrzyskiego z kolei nazwę przejęła biegnąca przez niego droga narolna, dzisiejsza ulica Świętokrzyska. W XX w. od ulicy nazwano Park Świętokrzyski (w sąsiedztwie Pałacu Kultury i Nauki), miejską spółkę „Trasa Świętokrzyska” i zbudowany przez nią most Świętokrzyski, projektowaną arterię na przedłużeniu mostu — Trasę Świętokrzyską, a także zespół przystanków i stację metra A-14 Świętokrzyska przy skrzyżowaniu z ul. Marszałkowską.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych m. st. Warszawy. .
  2. Elżbieta Kowalczykowa: Kościół św. Krzyża. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 10.
  3. a b c d Franciszek Maksymilian Sobieszczański. Kościół Śto-krzyzki w Warszawie. „Tygodnik Ilustrowany”. 216, s. 440-442, 14 listopada 1863. Warszawa. . , wersja cyfrowa: https://web.archive.org/web/20150923184648/http://www.biblioteka.warszawa1939.pl/tygodniki.php?rok=1863&numer=216
  4. a b c 150 lat Chrystusa z Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie 1858-2008 (katalog wystawy), Warszawa 2008
  5. Stanisław Łoza: Architekci i budowniczowie w Polsce. Warszawa: Budownictwo i Architektura, 1954, s. 80.
  6. Zofia Zielińska, Śliwicki Piotr Hiacynt, Polski słownik biograficzny. T. 50: Szyjkowski Jan - Śliwka Karol, Warszawa ; Kraków: IH, Polska Akademia Nauk, 2014–2015, s. 587.
  7. Elżbieta Kowalczykowa: Kościół św. Krzyża. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 106.
  8. Elżbieta Kowalczykowa, Kościół św. Krzyża, Warszawa 1975, s. 7.
  9. Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 293.
  10. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 669. ISBN 83-01-08836-2.
  11. Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 259.
  12. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 303.
  13. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 306.
  14. Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 80.
  15. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
  16. Strona Duszpasterstwa Akademickiego Święty Krzyż
  17. Kościół św. Krzyża. 117 lat temu ustawiono figurę Chrystusa
  18. Homilia Jana Pawła II wygłoszona podczas Mszy Św. na Placu Zwycięstwa. . .
  19. a b Bazylika pod wezwaniem Świętego Krzyża – zdjęcia. Kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża w Warszawie. .
  20. Konfesja św. Felicissimy patronki wolnej elekcji. Muzeum Pałac w Wilanowie. źródło: Ryszard Mączyński, "Mówią wieki", nr 9, 1986 .
  21. Jakub Garbacz: Bazylika Świętego Krzyża. organy.pro, 2003-05-05. .
  22. a b c Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II, 2006.
  23. Barokowy Kościół Świętego Krzyża w Warszawie odzyskał dawny blask. ekai.pl, 2010-12-17. . .
  24. Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1990, s. 59. ISBN 83-7005-211-8.
  25. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 7 - Krakowskie Przedmieście. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2001, s. 55. ISBN 83-88372-14-9.
  26. za Kazimierz Pułaski. Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce. . . (pol.).
  27. kopia strony z 14 marca 1745 r. księgi urodzin z kościoła pw. Świętego Krzyża w Warszawie. Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce-Winiarach. . . (łac.).

Linki zewnętrzne