Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie
Dziś chcemy skierować naszą uwagę na Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, temat, który w ostatnim czasie wzbudził zainteresowanie i ciekawość wielu osób. Dzięki szerokiemu zakresowi i znaczeniu w różnych dziedzinach Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie wywołał wielką debatę i wzbudził niezliczone sprzeczne opinie. Od wpływu na społeczeństwo po wpływ na życie codzienne, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie okazał się tematem o ogromnej wadze i znaczeniu. W tym artykule postaramy się zagłębić w złożoność i różnorodność, jaką obejmuje Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie, badając jego różne aspekty i zapewniając pełniejszy obraz tego, dlaczego Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie zasługuje na uwagę i analizę, które przedstawimy poniżej.
 Pałac Błękitny – siedziba biblioteki – widok współczesny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Warszawa |
| Adres |
Senatorska 37 |
| Dyrektor |
Ludwik Kolankowski (ostatni) |
| Data założenia |
1811 |
| Data likwidacji |
6 września 1944 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′32,12″N 21°00′17,68″E/52,242256 21,004911
| |
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (BOZ) – biblioteka istniejąca w latach 1811–1944 w pałacu Błękitnym w Warszawie. Jej twórcą był ordynat Stanisław Kostka Zamoyski. Została częściowo zniszczona 25 września 1939 r. podczas pożaru pałacu po bombardowaniu w czasie obrony Warszawy. Po celowym podpaleniu przez Niemców 8 września 1944 r. w czasie powstania warszawskiego uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Z całego księgozbioru uratowało się ok. 1800 woluminów. Ostatni ordynat, Jan Tomasz Zamoyski, przekazał po II wojnie światowej ocalały fragment BOZ w wieczysty depozyt Bibliotece Narodowej.
Historia
Biblioteka została utworzona przez ordynata Stanisława Kostkę Zamoyskiego ze zbiorów bibliotek: zamkowej (pałacowej) (do której po zamknięciu w 1784 r. Akademii Zamojskiej weszła większość biblioteki Akademii), biblioteki Aleksandra Zamoyskiego, biblioteki kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, biblioteki samego Stanisława Zamoyskiego (część pozostała w pałacu w Klemensowie). Nowy gmach biblioteki (pawilon pałacu) wybudowano w 1868 r. w czasie przebudowy (1866–1868) Pałacu Błękitnego w stylu neorenesansowym według projektu Juliana Ankiewicza. Ostatecznie Bibliotekę Ordynacji Zamojskiej otwarto dla publiczności w nowym gmachu w Warszawie 19 marca 1868.
Bibliotekarzami byli między innymi: Józef Przyborowski, Tadeusz Korzon, Jadwiga Korzonowa, Stefan Żeromski i Ludwik Kolankowski (ostatni dyrektor Biblioteki). Czytelnia liczyła 48 miejsc, piwnice wzmocniono stropami ognioodpornymi.
Biblioteka liczyła w 1939 roku ok. 120 000 woluminów. Zbiory artystyczne zgromadzone w Pałacu Błękitnym uległy niemal całkowitej zagładzie 25 września 1939. Zniszczone zostały kolekcje: medali i monet, militariów, rzeźby, szkła i ceramiki, oraz licząca 400 obrazów i miniatur kolekcja malarstwa. Zniszczeniu uległy też pamiątki rodzinne i historyczne, z których pozostały jedynie pojedyncze obiekty. Z zasobów biblioteki, według oceny ostatniego bibliotekarza, prof. Ludwika Kolankowskiego, zniszczeniu uległo wówczas ok. 50 000 dzieł. Ocalała główna sala biblioteczna wraz z dziesięcioma bocznymi gabinetami i wszystkie znajdujące się tam, według określenia Jana Tomasza Zamoyskiego, walory naukowo-kulturalne.
W okresie okupacji niemieckiej pałac pozostawał w posiadaniu ordynacji, przeprowadzono doraźne remonty. Udało się częściowo uporządkować ocalałe zbiory, prowadzić prace katalogowe i stworzyć na terenie biblioteki tajną placówkę naukową.
W czasie powstania warszawskiego 8 września 1944 r. Niemcy celowo spalili Pałac Błękitny i zbiory biblioteki prawie całkowicie. Ocalało 1848 inkunabułów i druków z XVI wieku, zbiór 626 dokumentów – niemal kompletne archiwum Zamoyskich, korespondencja – kilkaset rękopisów historycznych i literackich. Był to przypadek – wejście do piwnicy bibliotecznej, w której je przechowywano, było od strony ogrodu pałacu i Niemcy, wypalający Pałac Błękitny, nie zauważyli go. Zostały one wywiezione zimą 1944 r. przez Niemców do Görbitsch, a następnie przez Armię Czerwoną do Moskwy, skąd powróciły do Polski w 1947.
Po 1944 r. ocalało ponad 1800 woluminów, czyli 1,5% całego zasobu (według innego źródła 3%, tj. 3 tys. ze 100 tys. jednostek), w tym najcenniejsze inkunabuły i druki szesnastowieczne (wiele unikatów) i duża część rękopisów. Znajdują się wśród nich: najstarszy i najważniejszy przekaz kroniki Galla Anonima z XIV w., jedyny autograf wiersza Jana Kochanowskiego (jeden z trzech w ogóle istniejących), statuty litewskie z XVI wieku, listy Erazma z Rotterdamu do Piotra Tomickiego, iluminowane kodeksy średniowieczne, w tym: Sakramentarz tyniecki z XI w. i renesansowe, jak: Złota legenda Jakuba de Voragine zdobiona we Włoszech w XV w., Sforziada i Kodeks arcybiskupów gnieźnieńskich. W zachowanych zbiorach znajduje się odpis mapy świata Klaudiusza Ptolemeusza z 1467 roku, Starożytności żydowskie i Wojna żydowska Józefa Flawiusza – jedyny w Polsce rękopis z kompletnym tekstem dzieł tego historyka, spisany w 1466 r. – i pierwsze tłumaczenie na język polski średniowiecznej biografii Aleksandra Macedońskiego (wydane w 1510 r.).
Biblioteka posiadała też znakomitą kolekcję atlasów renesansowych. Zachowała się największa część renesansowych księgozbiorów Zygmunta Augusta i Szymona Szymonowica. Ze zbiorów muzeum Ordynacji Zamojskiej zachowały się pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i pióropusz z czako księcia Józefa Poniatowskiego. W 1967 w Nowym Jorku odnalazł się zaginiony w 1944 Kodeks supraski z XI w., należący do zbiorów BOZ, restytuowany w 1968 do Biblioteki Narodowej.
Obecnie Biblioteka Narodowa przechowuje 1769 dzieł w 1576 woluminach ocalałych starodruków (inkunabuły i druki z I połowy XVI w.); zachowane rękopisy przekazano do Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD) i do Oddziału Rękopisów Biblioteki Narodowej. Rękopisy podzielono następująco: Archiwum Główne Akt Dawnych otrzymało zbiory dokumentów pergaminowych i akta pochodzące z Archiwum Zamoyskich i innych rodzin, w Bibliotece Narodowej złożono natomiast rękopisy z dawnej serii cymeliów i inne o charakterze literackim, zbiory typu silva rerum itp. Rękopisy BOZ, które ocalały i znajdują się w Bibliotece Narodowej, opracowane zostały w Inwentarzu Barbary Kocówny i Krystyny Muszyńskiej, wydanym w Warszawie w 1967.
Całość rękopisów pochodzących z dawnej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych, nosi nazwę Archiwum Zamoyskich.
W 2005 roku, w czterechsetną rocznicę śmierci Jana Zamoyskiego, założyciela Ordynacji Zamojskiej, w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie zaprezentowano pierwszą w dziejach wystawę poświęconą historii Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, na której zaprezentowano ponad 200 ocalałych z dziedzictwa Biblioteki eksponatów.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c Konrad Ajewski. O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie w 60. rocznicę ich zniszczenia. „Muzealnictwo”. 45, s. 11, 2004.
- ↑ a b c Wystawa Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie , Onet.pl, 18 maja 2005 (pol.).
- ↑ a b c d e f Tomasz Makowski: Biblioteka Ordynacji Zamojskiej od Jana do Jana. W 400-lecie śmierci Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Biblioteka w Szkole. . (pol.).
- ↑ a b c Biblioteka Ordynacji Zamojskiej. CERL Thesaurus, 2005-05-18. . (pol.).
- ↑ a b c d Karol Estreicher: Bibliografia Estreichera – baza. Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE). . (pol.).
- ↑ a b c Archiwum Zamoyskich AGAD. . (pol.).
- ↑ Niemcy zwrócili Polsce bezcenny średniowieczny rękopis.
- ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRI, 2005, s. 271. ISBN 83-7436-003-8.
- ↑ Kodeks Supraski z X w. w kontekście stosunków bizantyjsko-słowiańskich.
- ↑ 1000-letnia księga Słowian. Mamy swoją „Iliadę” Polskie Radio 11.04.2012.
Bibliografia
- Konrad Ajewski. O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie w 60. rocznicę ich zniszczenia. „Muzealnictwo”. 45, s. 9–18, 2004.
- Tomasz Makowski, Biblioteka Ordynacji Zamojskiej od Jana do Jana. W 400-lecie śmierci Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego
- CERL Thesaurus
- Archiwum Zamoyskich
- Dawna Biblioteka Ordynacji Zamoyskich
- Wystawa Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie , Onet.pl, 18 maja 2005 .
- Bibliografia Estreichera – baza
- Niemcy zwrócili Polsce bezcenny średniowieczny rękopis