Obecnie Bielsk Podlaski to temat, który nabrał dużego znaczenia w społeczeństwie. Jej wpływ znajduje odzwierciedlenie w różnych obszarach życia codziennego, od polityki po kulturę popularną. W tym artykule zbadamy implikacje i znaczenie Bielsk Podlaski, analizując jego ewolucję w czasie i wpływ na współczesny świat. Dodatkowo zbadamy, jak Bielsk Podlaski ukształtował sposób, w jaki wchodzimy w interakcję z otoczeniem i innymi ludźmi, a także jego rolę w kształtowaniu naszych indywidualnych i zbiorowych doświadczeń. Bielsk Podlaski to zjawisko, które nie ogranicza się do jednej sfery społeczeństwa, ale przekracza granice i bariery, generując dyskusje i debaty na wszystkich poziomach.
Duży ośrodek przemysłu budowlanego; zakłady metalowe, włókiennicze, produkcji napojów gazowanych, przetwórstwa rybnego. Centrum edukacji, jedyne w Polsce Policealne Studium Ikonograficzne; od lat 1992–1993 miejsce festiwali białoruskiej pieśni autorskiej „Jesień Bardów”, Piosenki Religijnej „Śpiewajmy Panu”, Kultury Ukraińskiej „Podlaska Jesień”.
Toponimia
Nazwanie odrzeczne, od rzeki Biała nad którą miasto jest położone. Bielsk gród nad Białą. Na Mazowszu i Pomorzu bardzo często grody nadrzeczne nazywano z pomocą przymiotnikowego przyrostka -sk np. Płońsk od rz. Płoni. Jeszcze częściej nazywano tak grody w języku ruskim: Połock, Kursk, Smoleńsk. Dla odróżnienia od innych Bielsków dodano określnik Podlaski od Podlasie.
Struktura powierzchni
Przyroda w Bielsku Podlaskim
Według danych z 2002 Bielsk Podlaski ma obszar 26,88 km², w tym:
użytki rolne: 72%
użytki leśne: 2%
Miasto stanowi 1,94% powierzchni powiatu.
Demografia
W 1563 r. Bielsk liczył wraz z przedmieściami 830 domów (w tym 36 na terenie jurydyki Podzameckiej) i 220 we wsiach miejskich, lustracja z 1576 r. wymieniała 557 domów w mieście oraz 193 place (bez jurydyk) co pozwala szacować ludność Bielska na ponad 3300 mieszkańców w drugiej połowie XVI w.
Według spisu ludności z 30 września 1921 roku w Bielsku mieszkało 4759 osób w 648 domach, 2239 podało narodowość żydowską, 1904 – polską, 491 – białoruską, 120 – rosyjską, 2 – niemiecką, 1 – czeską, 1 – litewską, 1 – rusińską narodowość. 2392 osób było wyznania mojżeszowego, 1331 rzymskokatolickiego, 1013 osób było wyznania prawosławnego, 14 ewangelickiego, 8 zadeklarowało przynależność do wyznania greckokatolickiego, 1 – bezwyznaniowiec.
Dane z 31 grudnia 2014:
Opis
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
Jednostka
osób
%
osób
%
osób
%
Populacja
26 249
100
13 604
51,83
12 645
48,17
Powierzchnia
27,01 km²
Gęstość zaludnienia
972
503,66
468,34
Piramida wieku mieszkańców Bielska Podlaskiego w 2014 roku.
1390 – król Władysław Jagiełło przekazuje mazowieckiemu księciu Januszowi I grody w Bielsku, Surażu, Drohiczynie, Mielniku. Rok później Jagiełło potwierdził tę darowiznę na zamku w Łęczycy
XV wiek
1408 – Jagiełło przekazuje gród Witoldowi
1410 – w skład dwóch podlaskich chorągwi wystawionych przeciwko krzyżakom weszła chorągiew drohicka, w której walczyli bielszczanie
po 26 listopada 1412 – w Bielsku przebywa król Władysław II Jagiełło w drodze na Litwę. Wzrasta ranga Bielska leżącego na trasie z Krakowa do Grodna i Wilna
1563 – według rejestru pomiary włócznej w mieście było 830 domów. Plan miasta "Bielsk Podlaski w 1563 roku" zrekonstruowany został wraz z komentarzem w serii "Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku", t. 8
22 lipca – pożar zamku bielskiego, na którym obradował Zygmunt August z prymasem Jakubem Uchańskim na temat nowej unii polsko-litewskiej, miały wówczas miejsce prace nad redakcją II Statutu Litewskiego. Król obserwował płonący drewniany zamek z przyzamkowych stajni. Nowy zamek dla starosty powstał na Hołowiesku, zaś sądy ziemskie przeniesiono do Brańska
proces o mord rytualny Żydów, w związku z którym król Zygmunt wydaje dwa manifesty
1561 – Zygmunt August wydzierżawił na 4,5 roku bielskim Żydom prawo do warzenia piwa w Bielsku, Narwi i Kleszczelach.
1569 – Włączenie Bielska wraz z województwem podlaskim do Korony Polskiej na mocy unii lubelskiej. Powstaje cech kuśnierzy
1571 – powstają cechy piwowarów i słodowników, czapników i krawców
1576 – w mieście jest 265 rzemieślników w tym 63 garbarzy i 39 szewców oraz 5 młynów na rzece Białej
1591 – pożar niszczy miasto z kościołem i szpitalem św. Marcina (nie odbudowanymi)
1843 – miasto przyłączono do guberni grodzieńskiej
1847 – liczba Żydów w mieście sięgnęła 298 osób
1855 – następna epidemia cholery
1861 – zgodnie z danymi mieszkało tu 1256 Żydów
1863 – mieszkańcy Bielska biorą udział w powstaniu styczniowym, m.in. w bitwie pod Puchłami i Siemiatyczami, wykonanie w mieście wyroku przez powieszenie na powstańcu Dominiku Bejdzie
XIX wiek – w dzielnicy Park stacjonuje garnizon wojsk rosyjskich
1873 – doprowadzenie linii kolejowej do Brześcia
1915 – część mieszkańców ucieka przed wojskami niemieckimi w czasie I wojny światowej (bieżeństwo), spalenie dworca kolejowego
II Rzeczpospolita
1919
19 lutego – opuszczenie miasta przez niemieckie wojska okupacyjne i wkroczenie witanych z entuzjazmem oddziałów POW
1924 – uruchomienie pierwszej elektrowni miejskiej, początek elektryfikacji
1925 – otwarcie Rocznej Koedukacyjnej Szkoły Handlowej kierowanej przez Jana Nowotarskiego
1925–1928 – budowa nowego gmachu gimnazjum (liceum)
1929 – miasto liczy 5567 mieszkańców. Siedziba powiatowej komendy policji, urzędu skarbowego podatków i opłat; istnieje Kasa Skarbowa, powiatowy zarząd drogowy, powiatowy urząd ziemski, inspektorat szkolny, wydział powiatowy, dwa kościoły katolickie obrządku łacińskiego, dwa greckokatolickie, kilka cerkwi prawosławnych i synagoga. Działało gimnazjum, prepranda nauczycielska, kursy handlowe. Był tu szpital powiatowy. Działały: Oddział Związku Kupców Żydowskich, Oddział Związku Kupców Polskich, Związek Ziemian, Okręgowe Towarzystwo Rolnicze, Koło Pszczelarzy, Związek Rzemieślników, Związek Masarzy. Istniała elektrownia.
1938 – oddanie do użytku nowej szkoły powszechnej (obecnie SP nr 4)
1939
11 czerwca – uruchomienie 1500-tonowego spichlerza przy dworcu kolejowym
18 czerwca – przekazanie 35 pułkowi piechoty dwóch karabinów maszynowych ufundowanych przez młodzież powiatu bielskiego, w której to uroczystości wzięło udział 5 tys. mieszkańców. Dar odebrał gen. Franciszek Kleeberg
II wojna światowa
15–23 września 1939 – pierwsza okupacja miasta przez wojska niemieckie i przekazanie przez nich miasta sojuszniczym wojskom radzieckim
23 września 1939–1941 – okupacja radziecka. Pierwsze wywózki na Syberię
22 czerwca 1941 – zbombardowanie miasta przez Luftwaffe i ponowne wkroczenie do miasta Niemców. Zamordowanie w lesie pilickim ok. 800 Polaków (m.in. nauczycieli, urzędników, księży)
sierpień 1941 – utworzenie getta dla ludności żydowskiej.
jesień 1941 – uruchomienie przez Niemców Karnego Obozu Pracy u zbiegu ulic Zamkowej i Poniatowskiego w budynku byłej szkoły żydowskiej.
2 listopada 1942 – likwidacja getta i zamordowanie przez Niemców około 100 Żydów pomiędzy ulicą Jagiellońską i Wąską. Wywiezienie części do obozu zagłady w Treblince i Białegostoku
lipiec 1943 – rozstrzelanie przez Niemców w lesie koło wsi Piliki 50 mieszkańców Bielska (w tym 16 dzieci, byłego burmistrza Erdmana i trzech księży katolickich: Borowskiego, Opiatowskiego i Olszewskiego)
1943 – powstaje budynek obecnego Urzędu Skarbowego
30 lipca 1944 – zdobycie miasta przez oddziały Armii Czerwonej (53 korpus 48 Armii i 105 korpus 65 Armii).
Polska Ludowa
1944–1956 – działa Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bielsku Podlaskim. Najliczniejsza obsada Urzędu była w 1946 roku gdy pracowało tam 60 funkcjonariuszy. W 1947 roku obsada zmniejszyła się w związku z zakończeniem głównych walk z oddziałami partyzantki antykomunistycznej związanym z amnestią 1947 roku. W całym okresie istnienia Urzędu funkcjonariusze narodowości białoruskiej stanowili ponad połowę kadry, ale wśród kadry kierowniczej dominowali Polacy
2015 – decyzja o powstaniu nowej filii WORD w Bielsku Podlaskim, przez rok będzie przeprowadzany egzamin w kategoriach: AM, A1, A2, A, B1 oraz B
2016 – pierwszy samochodowy rajd w Bielsku Podlaskim
Zabytki
Grodzisko średniowieczne (XIII w.) zwane Górą Zamkową bądź Łysą Górką. Gród został zniszczony przez Krzyżaków w 1373 roku, jednak później go odbudowano. Na górze zamkowej w XVI wieku znajdował się drewniany zamek, który spłonął od pioruna podczas obrad możnych litewskich w 1564 roku, gdy w mieście przebywał król Zygmunt August. W pobliżu zamku znajdowały się zabudowania gospodarcze, w tym stajnie królewskie.
Zespół kościoła i klasztoru karmelitów ufundowany przez Adama Kazanowskiego starostę bielskiego od 1638 i poświęcony Matce Boskiej z góry Karmel. Przedsięwzięcie również finansowała jego żona Elżbieta (Halszka) Słuszczanka
Kościół NMP z Góry Karmel z 1641, późnobarokowy, przebudowany po pożarze w 1784 (po powstaniu listopadowym przekształcony na cerkiew, ponownie kościół od 1921)
Klasztor karmelitów trzewiczkowych z 1641, barokowy (po pożarze w 1784 nie odbudowano dwóch skrzydeł)
↑Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 248 oraz Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 1304
↑„Puścizna po Janie Długoszu dziejopisie polskim, to jest: Kronika Wiganda z Marburga rycerza i kapłana Zakonu Krzyżackiego na wezwanie Długosza z rymowanej kroniki niemieckiej na język łaciński przetłomaczona. Chronicon seu Annales Wigandi Marburgensis, equitis et fratris Ordinis Teutonici” Poznań 1842, s. 233 .
↑M. Radoch, W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI wieku, Olsztyn 2002, s. 11–20.
↑T.J. Lubomirski, Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, s. 111–113; Biblioteka PAN Kórnik, rkp. 203, k. 178-178v.
↑ abH. Surynowicz, Życie monastyczne na Grodzieńszczyźnie w XIX wieku, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, P. Chomik: Życie monastyczne w Rzeczypospolitej. Białystok: Zakład Historii Kultur Pogranicza Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 199–202. ISBN 83-902928-8-2.
↑Informacje historyczno-geograficzne od XIII w. do końca XVI w. znajdują się w haśle "Bielsk", zob. Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, opr. A. Buczyło, T. Jaszczołt (współpraca archeologiczna M. Bis, W. Bis), z. 1: A-Bojanka, Warszawa 2021, s. 68-83
↑Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 236-249 (komentarz) oraz plan: tamże, cz. I: Mapy, plany oraz Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 1292-1305 (komentarz) oraz plan: tamże, cz. I: Mapy, plany
↑Матвей Кузьмич Любавский, Литовско-русский Сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешней жизнью государства, Москва 1900, s. 3.
↑Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu (s. 80 oraz s. 83, przypis nr 35) przesuwa datę spalenia zamku na pożar miasta 20 maja lub okres między 1 czerwca a 10 lipca (po Zielonych Świątkach): "Do tej pory na podstawie kroniki Marcina Bielskiego uważano, że do pożaru zamku doszło 22 VII 1564 r. (Bielski, Kronika s. 561). Wzmianka ta trafiła do literatury (ostatnio: Karpiński Pożary, 284). Relacja Bielskiego mówiła jednak, że pożarowi przyglądał się osobiście król Zygmunt August, co jednak nie było zgodne z jego itinerarium. W notatkach Piotra Wiesiołowskiego młodszego, który wpisywał je do kalendarza astronomicznego, jest zapis, że do pożaru doszło po Zielonych Świątkach w czasie jego pobytu na sejmie (czyli między 1 VI a 10 VII)", cyt. za: Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, opr. A. Buczyło, T. Jaszczołt (współpraca archeologiczna M. Bis i W. Bis), z. 1: A-Bojanka, Warszawa 2021, s. 83
↑„Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 70.
↑„Stosunki polsko-białoruskie w województwie białostockim w latach 1939–1956” pod redakcją Jana Jerzego Milewskiego i Anny Pyżewskiej, IPN 2005, ISBN 83-89078-95-3, s. 11–113.
↑Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, UrszulaU.LewandowskaUrszulaU., KrystynaK.MalikKrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8(pol.).
Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, opr. A. Buczyło, T. Jaszczołt (współpraca archeologiczna M. Bis, W. Bis), z. 1: A-Bojanka, Warszawa 2021 (hasła: Bielsk, Bielsk - leśnictwo, Bielsk - powiat sądowy, Bielsk - starostwo, Bielsk - ziemia i terytorium)