Delta rzeki
W dzisiejszym świecie Delta rzeki to temat, który przyciągnął uwagę wielu osób. Dzięki swojej złożoności i znaczeniu w dzisiejszym społeczeństwie Delta rzeki wzbudził zainteresowanie zarówno ekspertów, jak i hobbystów. Od wpływu na kulturę popularną po wpływ na technologię i politykę, Delta rzeki jest zjawiskiem, które nie pozostaje niezauważone. W tym artykule zbadamy różne aspekty Delta rzeki i jego znaczenie w naszym codziennym życiu.
Delta – równina o charakterze bagiennym (np. Żuławy Wiślane w Polsce), powstała wskutek osadzania się materiału u ujścia rzeki. Często przypomina kształtem grecką literę delta (Δ), stąd jej nazwa.
Powstawanie delt
Ujścia typu deltowego powstają w przypadku, gdy rzeka uchodzi do zbiornika wodnego (morza lub jeziora), który charakteryzuje się nieznacznymi wahaniami poziomu wody – w przeciwnym przypadku powstają estuaria. Silne prądy lub przypływy mogą unosić z sobą na pełne morze nawet bardzo znaczne masy mułu, nanoszonego przez rzeki i w ten sposób nie dopuścić do tworzenia się delt. Toteż delty tworzą się przede wszystkim w płytkich zbiornikach wodnych, w jeziorach, w morzach zamkniętych, pozbawionych przypływów i odpływów i silnych prądów, jak na przykład Morze Śródziemne i Morze Czarne, południowo-wschodnie części morza Bałtyckiego, Zatoka Meksykańska w swej północnej części, płytkie morza przybrzeżne oceanu Spokojnego w Azji, Zatoka Bengalska, Ocean Arktyczny wzdłuż brzegów Azji. Innym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu delt jest duża ilość transportowanego i akumulowanego materiału. Wyróżnia się delty wysunięte (wychodzące w morze), schowane (wypełniające zatoki), a także wsteczne (narastające w kierunku przeciwnym do spływu wód rzecznych, będące skutkiem akumulacji wód rzecznych po cofkach – patrz Delta Świny).
1. Równia aluwialna
2. Równia deltowa
3. Jezioro deltowe
4. Czoło delty
5. Prodelta
Największe delty
Największą deltę na świecie tworzy Amazonka; delta ta mierzy 100 000 km². Na następnym miejscu plasuje się delta Ganges-Brahmaputra (80 000 km²), Orinoko (w Ameryce Południowej, 24 000 km²) i Nil (20 000 km²). Z rzek europejskich największą deltę ma Wołga (13 000 km²).
Osady, naniesione przez rzeki, sięgają nieraz wielkiej grubości. W delcie rzeki Pad dochodzą do 170 m, w delcie Nilu miejscami do 100 m, w delcie Rodanu również do 100 m. Szybkość, z jaką delty posuwają się w głąb morza, zależy nie tyle od ilości osadu, niesionego przez rzekę, ile od wyżej wyliczonych warunków tworzenia się delt. Materiał dostarczany przez rzekę jest często wynoszony w głąb morza przez prądy morskie (np. pływowe, powrotne itd.). Tak na przykład rzeka Terek na Kaukazie sypie corocznie ok. 500 m nowego ujścia; potężna Missisipi (na zdjęciu) ma lata, kiedy wysuwa się w zatokę Meksykańską również ok. 0,5 km, podczas gdy w innych latach ogranicza się do zaledwie 80 m. Słynna delta Nilu wzrasta zaledwie o 12 m rocznie. Z rzek europejskich pierwsze miejsce zajmuje Pad z 70 m. Ujścia deltowe posiadają również: Wisła, Dunaj, Niger, Huang He.
Delta Wisły
Delta Wisły rozpoczyna się przez oddzielenie się pod wsią Piekło, poniżej Gniewa, rzeki Nogatu, najbardziej wschodniej odnogi Wisły. Z innych, dosyć licznych odnóg delty Wisły najważniejsze są Martwa Wisła, Wisła Śmiała, Leniwka i Szkarpawa.
Delty rzek poza Ziemią
Delty rzek na Marsie
Współczesny Mars jest planetą chłodną i pustynną, na której woda występuje niemal wyłącznie w postaci lodu, jednak w odległej przeszłości geologicznej na jego powierzchni znajdowały się także zbiorniki ciekłej wody i płynęły rzeki. Dzięki zdjęciom sond kosmicznych odkryto liczne doliny rzek, a w niektórych marsjańskich kraterach utworzyły się delty rzeczne. Jedną z takich dawno zanikłych rzek odkryła sonda Mars Express; około 4 miliardy lat temu rzeka Nanedi, która płynęła przez wyżynny obszar Xanthe Terra, naniosła 50 metrów osadu do pięciokilometrowej średnicy krateru; cała delta zajmuje obszar około 25 km². Jedne z najlepiej zachowanych delt rzecznych znajdują się w kraterach Eberswalde i Jezero; ta druga została wybrana jako cel misji Mars 2020.
Rzeki węglowodorów na Tytanie
Na Tytanie, największym księżycu Saturna, występują powierzchniowe zbiorniki (jeziora) węglowodorów. Na wybrzeżu jednego z większych jezior, Ontario Lacus, odnaleziono ujście metanowej rzeki w formie delty, z co najmniej dwoma odgałęzieniami.
Podział
Ze względu na miejsce powstania
- schowana – rzeka wpada do zatoki, gdzie tworzy stożek nasypowy wyrównujący przebieg linii brzegowej np. Wisła
- wysunięta – rzeka wpada bezpośrednio do morza
Ze względu na kształt
- łukowa – np. Nil
- palczasta – np. Missisipi
- klinowa – np. Niger
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Delta , education.nationalgeographic.org .
- ↑ delta, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ Artur Jurgawka, Jaka była ta woda na Marsie?. . .
- ↑ Eberswalde Delta in High Resolution. Jet Propulsion Laboratory, 2005-09-20. . (ang.).
- ↑ Dwayne Brown, JoAnna Wendel, DC Agle, NASA Announces Landing Site for Mars 2020 Rover , NASA, 19 listopada 2018 (ang.).
- ↑ Footprint of Ontario Lacus. Cassini Solstice Mission, 2010-07-15. . .