Historia Malty

Temat Historia Malty był od lat przedmiotem debat i badań, generując sprzeczne opinie i różnorodne teorie. Od czasów starożytnych Historia Malty odgrywał zasadniczą rolę w różnych aspektach życia człowieka, wpływając na rozwój społeczeństwa, kultury, polityki i gospodarki. Na przestrzeni dziejów Historia Malty był przedmiotem analiz i refleksji, generując niekończące się interpretacje i dyskusje na temat jego prawdziwego znaczenia i wpływu na dzisiejszy świat. W tym artykule zbadamy różne aspekty Historia Malty, analizując jego znaczenie i znaczenie dzisiaj, a także jego wpływ w różnych obszarach codziennego życia.

Malta ma długą historię sięgającą tysięcy lat. Leżący na południe od włoskiej Sycylii archipelag był zamieszkiwany i podbijany przez różne ludy i państwa. Cywilizacja na Malcie zaczęła rozwijać się ponad 7000 lat temu. W jaskini Għar Dalam odnaleziono ceramikę stworzoną przez człowieka z około 5000 r. p.n.e. Pierwsze większe budowle na Malcie – megalityczne świątynie zaczęto budować około 3600 r. p.n.e. Są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie i jednymi z najstarszych na świecie, są starsze niż piramidy w Egipcie. W podobnym okresie powstało Hypogeum Ħal Saflieni. Spuścizną tych budowli jest kilkanaście ruin, z czego siedem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Przez następne wieki wyspy maltańskie były pod panowaniem m.in. Fenicjan i Kartaginy (800–218 p.n.e.), Starożytnego Rzymu (218 p.n.e. – 870 n.e.), Arabów (870–1091), Hrabstwa i Królestwa Sycylii (1091–1530), Zakonu Maltańskiego (1530–1798) oraz Wielkiej Brytanii (1800–1964/1974). Losy wysp maltańskich mają dziś odzwierciedlenie w kulturze, języku i architekturze, czego przykładem jest Valletta z 320 zabytkami, czyniąc ją jednym z najbardziej zagęszczonych obszarów zabytkowych na świecie. Także ona została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Obecnie Malta jest republiką parlamentarną i członkiem Unii Europejskiej.

Cywilizacja maltańska

 Osobny artykuł: Cywilizacja maltańska.
 Osobny artykuł: Prehistoria Malty.
Świątynia Ġgantija z 3600 r. p.n.e.

Pierwsze ślady ludzkiego osadnictwa na Malcie sięgają 5 tys. lat p.n.e. i zostały znalezione w jaskini Għar Dalam na południu wyspy. Archeologiczne wykopaliska na wyspie Gozo wskazują na pozostałości świątyń megalitycznych z ok. 3200 p.n.e., najstarszych wolno stojących budowli na świecie. Obecność licznych świątyń zdaje się potwierdzać teorię, że Malta miała duże znaczenie sakralne dla neolitycznych społeczności basenu Morza Śródziemnego.

Malta pod obcymi rządami

Rządy Fenicjan i Kartaginy (800–218 p.n.e.)

W IX w. p.n.e. została skolonizowana przez Fenicjan, co zakończyło okres prahistorii w dziejach Malty. Nowi mieszkańcy zakończyli czasy izolacji wyspy i nawiązali szerokie kontakty handlowe z sąsiednimi ludami. W 480 p.n.e. przeszła pod panowanie Kartagińczyków, którzy pozostali tam przez dwa kolejne wieki.

Rządy starożytnego Rzymu (218 p.n.e. – 454 n.e.), barbarzyńców (454 – 533) i Bizancjum (533-870)

Mozaika z czasów rzymskich w muzeum Domvs Romana.

W 218 p.n.e. Malta stała się częścią Republiki Rzymskiej, a później Cesarstwa Rzymskiego, m.in. jako część prowincji Sycylia(inne języki) oraz temu Sycylia(inne języki). W 60 r. na wyspie przebywał św. Paweł, prowadząc tam misje chrześcijańskie (Dz. 28,1). Po podziale Cesarstwa Rzymskiego w 395 roku, wyspa znalazła się w granicach Cesarstwa Zachodniorzymskiego. W latach 454–464 terytorium posiadali Wandalowie, a od 464, Ostrogoci. W 533 roku Wschodniorzymskiego, w ramach rekonkwisty Justyniana I przejęło wyspę.

Rządy arabskie (870–1091)

W 870 podbita przez berberyjską dynastię Aghlabidów z Afryki Północnej (od 839 pierwsze arabsko-muzułmańskie wypady na wyspę, odparte przez Bizantyńczyków). W latach 909–1091 Malta weszła w skład Kalifatu Fatymidzkiego/kalifatu fatymidów. Cywilizacja arabska wywarła ogromny wpływ na ukształtowanie się kultury maltańskiej (głównie w dziedzinie języka); wpływy te pozostawały wyraźne aż do XIII w. Zobacz też: Emirat Sycylii.

Rządy Sycylijczyków (1091–1530)

W 1091 muzułmanie zostali wyparci przez Normanów, co związało losy Malty z Sycylią. W latach 1091–1530 część Hrabstwa Sycylii oraz Królestwa Sycylii. W latach 1266–1283 w posiadaniu Andegawenów. W 1283 zajęta przez Aragończyków, którzy w 1492 wygnali z Malty Żydów.

Rządy joannitów (1530–1798)

mapa Malty z XVI w.

23 marca 1530 król Hiszpanii Karol V Habsburg podpisał akt, na mocy którego wyspa Malta została przekazana zakonowi joannitów (kawalerów rodyjskich, później kawalerów maltańskich). Rozpoczął się wówczas złoty okres w dziejach wyspy.

W 1565 joannici obronili wyspę przed atakiem Turków (Wielkie Oblężenie Malty). W 1566 wielki mistrz zakonu Jean de la Valette założył nową stolicę, nazwaną później Valletta, do której w 1571 została przeniesiona siedziba zakonu. Joannici wznieśli wiele fortyfikacji i spowodowali, że Malta zaczęła odgrywać ważną rolę na scenie europejskiej.

Rządy Francuzów (1798–1800)

W 1798 wielki mistrz Ferdynand von Hompesch poddał wyspę Napoleonowi Bonapartemu. Obecność Francuzów wywołała powstanie miejscowej ludności.

Rządy brytyjskie (1800–1964)

 Osobne artykuły: Protektorat MaltyMalta (kolonia).

W 1800 roku Wielka Brytania objęła Maltę opieką w imieniu Królestwa Obojga Sycylii, a we wrześniu 1800 wyspa została włączona do Korony brytyjskiej. W 1802 układ, zwany pokojem w Amiens, zwrócił wyspę joannitom, ale na skutek oporu miejscowej ludności pozostała ona w rękach Brytyjczyków, a 1814 w wyniku traktatu paryskiego stała się kolonią Wielkiej Brytanii i ważnym punktem strategicznym na Morzu Śródziemnym jako kolejny etap brytyjskiego podboju Wschodu. W 1843 została ustalona pisownia języka maltańskiego, który stał się językiem literackim, w 1882 został on wprowadzony do szkół, obok włoskiego, w 1934 język maltański został uznany za oficjalny. W 1887 ogłoszono pierwszą konstytucję kolonii, zawieszoną w 1903. W 1921 została uchwalona druga konstytucja, zawieszona w 1930.

Cywile na zniszczonych ulicach stolicy kraju po nalotach niemieckich

W czasie II wojny światowej w latach 1940–1943 Malta była ważną brytyjską bazą morską i lotniczą w środkowej części Morza Śródziemnego oraz celem wielu nalotów włoskich i niemieckich z baz na Sycylii (tzw. bitwa powietrzno-morska o Maltę). Po zakończeniu działań wojennych Maltańczycy otrzymali autonomię wewnętrzną i zaczęli dążyć do samostanowienia. Ruchem tym kierowała Partia Pracy. W 1947 została ogłoszona trzecia konstytucja. W 1962 proklamowano Państwo Malty jako część brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Brytyjczycy kontrolowali politykę zagraniczną Malty i sprawy obrony.

Niepodległa Malta (od 1964)

 Osobne artykuły: Państwo MaltaMalta.

Od 21 września 1964 niepodległa, została członkiem ONZ. Wielka Brytania zachowała jednak prawo do zachowania baz wojskowych na wyspie do 1967, kiedy to Malta wypowiedziała układ. W 1971 po długich i trudnych rokowaniach zawarto prowizoryczne porozumienie maltańsko-brytyjskie, renegocjowane w 1972. Od 1974 republika, której pierwszym prezydentem był Anthony Mamo. Ostatni żołnierze brytyjscy opuścili Maltę 31 marca 1979. We wrześniu 1980 zostało zawarte porozumienie z Włochami, gwarantujące neutralność Malty. Na początku lat 80. przeprowadzono istotne reformy wewnętrzne, w tym nacjonalizację najważniejszych sektorów gospodarki, m.in. bankowości, transportu i telekomunikacji. W 1983 nastąpiło wywłaszczenie własności kościelnej, w 1993 wprowadzono ponownie samorząd lokalny, w latach 1999–2004 stanowisko prezydenta państwa sprawował Guido de Marco. Po podpisaniu traktatu akcesyjnego z Unią Europejską Malta od 1 maja 2004 stała się członkiem Wspólnoty. Obecnym prezydentem Malty jest George William Vella. W 2008 walutą maltańską stało się euro.

Od 1 stycznia do 31 lipca 2017 roku, Malta przewodniczyła Radzie Unii Europejskiej.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta – bradshawfoundation.com.
  2. Għar Dalam – Heritage Malta.
  3. Għar Dalam – showcaves.com.
  4. Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. .
  5. Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. .
  6. Megalithic Temples of Malta – UNESCO.
  7. Ħal Saflieni Hypogeum – UNESCO.
  8. City of Valletta – UNESCO.
  9. Misztal 2002 ↓, s. 247.
  10. Misztal 2002 ↓, s. 252.
  11. Misztal 2002 ↓, s. 253.
  12. Misztal 2002 ↓, s. 256.
  13. Misztal 2002 ↓, s. 264.
  14. Misztal 2002 ↓, s. 268.
  15. Misztal 2002 ↓, s. 272.
  16. Misztal 2002 ↓, s. 292.
  17. Misztal 2002 ↓, s. 304.
  18. Misztal 2002 ↓, s. 325.
  19. Misztal 2002 ↓, s. 331.
  20. a b Misztal 2002 ↓, s. 340.
  21. Misztal 2002 ↓, s. 339.
  22. Misztal 2002 ↓, s. 369.
  23. a b Misztal 2002 ↓, s. 370.
  24. a b c Misztal 2002 ↓, s. 371.

Bibliografia

Linki zewnętrzne