Iława

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego hasła.

Iława

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Data założenia	1305
Prawa miejskie	1305
Burmistrz	Dawid Kopaczewski
Powierzchnia	21,88 km²
Wysokość	100–150 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	32 245 1474 os./km²
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	14-200, 14-201, 14-202
Tablice rejestracyjne	NIL
Położenie na mapie powiatu iławskiego Iława
Położenie na mapie Polski Iława
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Iława
53°35′47″N 19°33′56″E/53,596389 19,565556
TERC (TERYT)	2807011
SIMC	0964650
Urząd miejski ul. Niepodległości 13 14-200 Iława
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Iława (niem. Deutsch Eylau^ⓘDeutsch Eylau, prus. Īlawa) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu iławskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Iława jest ośrodkiem wypoczynkowym, paraolimpijskim i turystycznym. W lesie pod Iławą znajdują się dwa ośrodki wczasowe Telewizji Polskiej (Sarnówek i Tłokowisko). Z Iławy można dopłynąć do Morza Bałtyckiego poprzez jezioro Jeziorak i unikatowy w skali światowej Kanał Elbląski. Nad jeziorem Silm znajduje się jeden z kilku na świecie ośrodków szkolenia kapitanów żeglugi morskiej i pilotów portowych.

Przed II wojną światową miejscowość nazywana była „Perłą Oberlandu”. Miasto nazywane jest letnią stolicą jazzu tradycyjnego ze względu na najstarszy festiwal tego gatunku muzyki w Europie – Old Jazz Meeting „Złota Tarka”.

W Iławie znajduje się Papieska Kalwaria Pojezierza Iławskiego, której stacje Drogi Krzyżowej w kształcie kajaków upamiętniają dwukrotny pobyt Karola Wojtyły nad Jeziorakiem, po którym przyszły Papież pływał kajakiem z młodzieżą. Iława leży na Drodze św. Jakuba (jednego z najważniejszych chrześcijańskich szlaków pielgrzymkowych na świecie) prowadzącym do katedry Santiago de Compostella w Hiszpanii.

Położenie

Pod względem historycznym Iława położona jest w Prusach Górnych, na obszarze dawnej Pomezanii. Etnograficznie stanowi także część Powiśla.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto leży na Równinie Iławskiej, stanowiącej część Pojezierza Iławskiego.

Miasto znajduje się nad Jeziorakiem – najdłuższym jeziorem w Polsce. Przez Iławę przepływają rzeki Iławka i Tynwałd. W obrębie administracyjnym miasta znajduje się największa wyspa śródlądowa w Polsce – Wielka Żuława posiadająca stałe połączenie promowe z miastem.

Iława leży na terenie Zielonych Płuc Polski – obszaru charakteryzującego się czystym powietrzem i różnorodnością systemu przyrodniczego. Od zachodu i północy miasto otacza Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego.

Warunki naturalne

Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi. W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączący okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.

W okolicy Iławy znajdują się m.in.:

• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, posiadający status „Zielonych Płuc Polski”
  • rezerwat przyrody Czerwica
  • rezerwat przyrody Jezioro Gaudy
  • rezerwat przyrody Jezioro Jasne (przejrzystość wody do 15 m)
• rezerwat przyrody Jezioro Karaś, rezerwat przyrody chroniony konwencją ramsarską
• rezerwat przyrody Jezioro Iłgi

Toponimia

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 roku. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV w. pojawiły się formy Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 miasto nazwano Ylaw, a w 1456 r. przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej innej formy Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII w. występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII w. przyjęto obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – pol. miasto), a od 1945 r. polska nazwa miasta to Iława, którą urzędowo zatwierdzono 19 maja 1946.

Historia

 Osobne artykuły: Historia Iławy i Kalendarium historii Iławy.

Historia miasta Iława (niem. Deutsch Eylau) sięga roku 1305. W roku tym komtur krzyżacki z Dzierzgonia, Sieghond von Schwarzburg założył na półwyspie jeziora Jeziorak, w miejscu staropruskiej osady, nową osadę i nadał jej prawa miejskie. W 1317 przywilej miejski został odnowiony. W najstarszych dokumentach miasto występuje pod nazwami Ylawia (1317 r.), Ilow themptonikalis (1421 r.), Deutsch Ilow (1404 r.), Deutsch Ylaw (1421 r.), Ylow (1437).

Miasto było siedzibą urzędnika krzyżackiego podlegającego komturowi w Dzierzgoniu. W latach 1362–1363 miasto nawiedziła zaraza hamująca jego rozwój. W powstaniu 1454 r. Iławianie stanęli po stronie Związku Pruskiego dążącego do przejścia Prus spod rządów krzyżackich do polskich. Po przegranej bitwie pod Chojnicami Iława znalazła się w granicach Państwa Krzyżackiego. W wyniku wojny 13-letniej 1454–1466, Iława przez pewien czas znajdowała się w granicach lenna polskiego. W 1513 r. miasto stało się lennem biskupa pomezańskiego, a po jego śmierci w 1522 r. zastawione.

W 1520 r. miasto złożyło hołd królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu, wkrótce później w 1525 roku Iława znalazła się w rękach Prus Książęcych. Po trwającym ponad wiek spokoju w mieście, podczas wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły, mimo obrony przez kompanię kapitana Jakoba Morssa, miasto w 1628 roku zostało opanowane przez wojska szwedzkie. Podczas kolejnych wojen, działania wojenne szczęśliwie omijały Iławę. Została ona jedynie zajęta przez wojska brandenburskie. Po traktacie pokojowym w Oliwie w 1660 roku do miasta znów zagościł spokój. W 1706 r. praktycznie większość miasta została strawiona przez pożar. Ocalały jedynie kościół Przemienienia Pańskiego i kilka domów. W 1758 miasto zajmują Rosjanie. W wieku XVIII i XIX miasto stale się rozwijało. W 1860 r. Iława zyskała drogę wodną do Elbląga i Ostródy, a w 1876 roku również linie do Malborka i Gdańska. Wtedy również w Iławie umiejscowiono sąd obwodowy i urząd celny. Początek XX wieku oznaczał dalszy rozwój miasta, wybudowano ratusz (1912 r.), gazownię rozbudowaną w 1901 r. oraz wodociągi miejskie ukończone w 1903 r. W 1920 r. odbył się tu plebiscyt mający zadecydować o przynależności Iławy. Za jej przynależnością do Prus opowiedziało się 95% głosujących. W latach trzydziestych, w wyniku likwidacji bezrobocia poprzez roboty publiczne, w Iławie popularność zyskała partia nazistowska NSDAP. Podczas II wojny światowej w Iławie mieściły się obóz pracy oraz obóz karny dla więźniów ze Sztumu. W 1944 r. zaczęto przygotowania do ewakuacji ludności. 22 stycznia 1945 r. do Iławy wkroczyły II oddziały Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało w znacznym stopniu zniszczone. Po wejściu do miasta Sowietów Iława była niszczona, a pozostałe maszyny i inne mienie wywożone do Związku Radzieckiego. W dawnym obozie pracy powstał obóz jeniecki, więźniów wykorzystywano do prac lokalnych, a także wywożono na roboty do Związku Radzieckiego.

Po wojnie Iława w 1945 r. została włączona do Polski, na te tereny zaczęli przybywać urzędnicy i osadnicy polscy. W 1948 r. wywieziono z Iławy większość ludności pochodzenia niemieckiego, pozostałych na tych terenach. Iława była i jest jednym z najbardziej rozwijających się miast w województwie warmińsko-mazurskim. W czasach Polski Ludowej w mieście powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, fabryka podzespołów samochodowych, tartak, zakłady prefabrykatów trzcinowych, betoniarnia, wytwórnia cegły silikatowej i zakłady młynarskie.

W latach 80. XX w. w iławskim zakładzie karnym byli internowani działacze Solidarności, m.in.: Antoni Macierewicz, Bronisław Geremek, Ryszard Kalinowski, Jan Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk, Tadeusz Witkowski.

Architektura

Zabytki

Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Sowietów) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy.

Lista zabytków wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych:

• układ urbanistyczny, nr rej.: 516 (I/8) z 30.12.1957,
• Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1933 r. przebudowany po 1945, nr rej.: A-4475 z 28.06.2007,
• Kościół Przemienienia Pańskiego, z 1 poł. XIV w., nr rej.: 134 z 16.09.1949,
• pozostałości murów obronnych z 1 poł. XV w., nr rej.: 590 z 7.03.1961,
• ratusz z końca XIX w., nr rej.: 1534 z 9.11.1994,
• budynek administracyjny d. rzeźni, ul. Dąbrowskiego 11, z 1905 r., nr rej.: A-4500 z 22.02.2008,
• budynek dworca kolejowego z 1905 r., nr rej.: A-2282 z 16.08.2006,
• zespół peronów z wiatami i tunelami, nr rej.: A-4578 z 31.08.2011,
• stajnia-wozownia, ul. Jana III Sobieskiego, z końca XIX w., nr rej.: 4281 z 11.10.1993,
• dawny budynek produkcyjny gazowni (obecnie Cerkiew św. Jana Teologa), ul. Jagiellończyka, z 1899 r., przebudowany w 1910 r., nr rej.: 4299 z 2.11.1993,
• plebania, ul. Kościelna 1, z lat 1902–1903, nr rej.: A-4497,
• budynek szkoły (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1), ul. Kościuszki 2, z 1899 r., nr rej.: 1538 z 18.03.1987,

• dom, ul. Kościuszki 6, z 1910 r., nr rej.: 1540 z 18.03.1987,
• kamienica, ul. Kościuszki 14, z przełomu XIX/XX w., nr rej.: A-4358 z 17.11.2006,
• dom, ul. Kościuszki 15, z 3 ćw. XIX w., nr rej.: 1543 z 18.03.1987,
• kamienica z oficyną, ul. Kościuszki 27, z pocz. XX w., nr rej.: A-4356 z 17.11.2006,
• kamienica z oficynami, ul. Niepodległości 4, z ok. 1900 r., nr rej.: A-4502 z 22.02.2008,
• kamienica, ul. Niepodległości 4b, z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1547 z 18.03.1987,
• hala miejska (obecnie Kino Pasja), ul. Niepodległości 13b, z końca XIX w., przebudowany w 1920 r., nr rej.: A-1989 z 30.12.2002,
• willa, ul. Ostródzka 2, z końca XIX w., nr rej.: A-4501 z 22.02.2008,
• willa, ul. Sienkiewicza 10, z 4 ćw. XIX w., nr rej.: 1548 z 18.03.1987,
• budynek administracyjny Stacji Uzdatniania Wody, ul. Wodna 2, z 1903 r., nr rej.: A-4498 z 4.2.2008
• budynek dawnego magazynu Urzędu Prowiantowego, ul. Wyszyńskiego 31, wybudowany po 1880 r., nr rej.: A-4581 z 418.10.2011,
• wodociągowa wieża ciśnień, ul. 1 Maja, nr rej.: 1539 z 18.03.1987,
• wodociągowa wieża ciśnień, przed dworcem PKP, nr rej.: 1618 z 28.12.1998,
• wodociągowa wieża ciśnień, na terenie ZNTK, nr rej.: 1619 z 28.12.1998,
• dawny młyn wodny z budynkiem gospodarczo-mieszkalnym, ul. Kościuszki 24, z 1912 r., nr rej.: A-4596 z 17.07.2012. W 2020 roku młyn uległ częściowemu spaleniu,
• młyn (obecnie budynek usługowo-magazynowy), ul. Sobieskiego 12, z końca XIX w., nr rej.: A-4499 z 18.02.2008.

Obiekty historyczne

• fosa miejska
• młyn wodny (ul. Tadeusza Kościuszki)
• dworzec Iława Miasto z 1876 roku, przebudowany
• wille i kamienice eklektyczne, secesyjne
  • ul. Tadeusza Kościuszki
  • ul. Niepodległości
  • ul. Henryka Sienkiewicza
  • ul. Królowej Jadwigi
• willa Waldrausch (ul. Henryka Sienkiewicza 28) zbudowana w 1898 roku; obecnie siedziba Państwowego Gospodarstwa Rybackiego
• neogotyckie budynki Iławskich Wodociągów
• wieża ciśnień z 1871 r.
• młyn elektryczny (ul. Jana III Sobieskiego) z XIX w.
• relikty staropruskiego grodu z ok. X–XIII w. na wyspie Wielka Żuława
• pałacyk neoklasycystyczno-secesyjny (ul. Tadeusza Kościuszki 27)
• jaz piętrzący
• 4 barokowe rzeźby: Jowisz, Junona, Meduza i Herkules z 1. połowy XVIII wieku, przywiezione z pałacu w Kamieńcu w 1976 roku, ul. Niepodległości
• brama prabucka

Demografia

 Zobacz więcej w artykule Historia Iławy, w sekcji Populacja.

Według danych z 1 stycznia 2009 r. powierzchnia miasta wynosi 21,88 km², lokując miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim. Jest także piątym pod względem liczby mieszkańców miastem w województwie.

Dane z 30 czerwca 2009:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	32 349	100	16 975	52,2	15 516	47,8
Gęstość zaludnienia	1485		775,8		709,1

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto miało 33 775 mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Iławy w 2016 roku

  

Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

W powiecie iławskim jest drugie co do wielkości, najniższe bezrobocie w województwie warmińsko-mazurskim (5,8%) zaraz po powiecie grodzkim Olsztyn (5,1%) – dane na koniec sierpnia 2016 roku. W Iławie znajduje się podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Najwięcej jednostek działało w sekcji „handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle”, a następnie w sekcjach: „budownictwo”, „rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo” (108), „przetwórstwo przemysłowe” (104), „transport i gospodarka magazynowa”.

Wśród przetwórstwa przemysłowego na pierwszej pozycji są podmioty zajmujące się produkcją wyrobów z drewna oraz produkcją mebli, a następnie produkcją metalowych wyrobów gotowych.

Podstawowe gałęzie gospodarki w gminie Iława

• Rolnictwo (szczególnie chów i hodowla zwierząt, przede wszystkim drobiu),
• Przetwórstwo przemysłowe (szczególnie produkcja wyrobów z drewna i produkcja mebli, produkcja artykułów spożywczych, produkcja wyrobów perfumeryjno-kosmetycznych),
• Turystyka.

Sektory wysokiej szansy

• Meblarstwo
• Turystyka
• Przetwórstwo rolno-spożywcze
• Drobiarstwo
• Centra logistyczne

Najważniejsze firmy zlokalizowane na terenie gminy (i w bezpośrednim sąsiedztwie)

• URODA Polska Sp. z o.o. (dawniej Bi-es) w Kamieniu Dużym – producent kosmetyków;
• Warmińsko-Mazurski Klaster Meblowy w Smolnikach – podstrefa Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej;
• „DREW-GÓR” Sp. z o.o. w Karasiu – producent drzwi drewnianych;
• Barton w Karasiu – producent surowców do przemysłu spożywczego;
• Ośrodek Hodowli Indyków we Frednowach, filia INDYKPOL S.A.;
• Wylęgarnia Indyków Nord-Pol Hatchery „GERCZAK”;
• INDOOR Group Ltd Sp. z.o.o. w Kamieniu Dużym – wyposażenie ferm drobiarskich;
• Mazurskie Centrum Aktywnego Wypoczynku Gerczak w Jażdżówkach;
• DWS Stradomno – serwis turbin wiatrowych;
• Mlekovita S.A. w Lubawie – hodowcy bydła mlecznego Gminy Iława należą do głównych dostawców surowca;
• Animex S.A. w Iławie – mięso indycze;
• Szynaka – Meble Iława – firmy kooperujące z terenu Gminy Iława.

Transport

 Osobny artykuł: Transport w Iławie.

Transport drogowy

Miasto stanowi węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. Krzyżują się w nim następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 16 relacji Dolna Grupa – Grudziądz – Iława – Olsztyn – Augustów
• droga wojewódzka nr 521 relacji Iława – Prabuty – Kwidzyn
• droga wojewódzka nr 536 relacji Iława – Lubawa

Iławscy przewoźnicy

• PKS Iława – przedsiębiorstwo obsługujące komunikację regionalną i dalekobieżną
• ZKM Iława – zakład obsługujący komunikację miejską

Transport kolejowy

Iława jest ważnym węzłem kolejowym w Polsce, tylko tu na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zatrzymuje się pociąg Pendolino. Miasto posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:

• Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
• Iława – Gdańsk – Słupsk – Koszalin – Szczecin
• Iława – Toruń – Poznań – Wrocław
• Iława – Olsztyn – Ełk – Białystok
• Iława – Brodnica (linia nieczynna)
• Iława – Zajączkowo Lubawskie – Lubawa (linia nieczynna)

W mieście istnieją dwa dworce kolejowe:

• Iława Główna – pociągi Regio (R), Twoje Linie Kolejowe (TLK), Intercity (IC), Express Intercity (EIC), Express InterCity Premium (EIP)
• Iława Miasto – pociągi Regio (R)

Transport śródlądowy

• Miejski tramwaj wodny „Ilavia” – rejsy spacerowe i czarterowe po Jezioraku
• Żegluga Ostródzko-Elbląska – rejsy spacerowe statkiem „Bocian po Jezioraku (Port Iława – Sarnówek – Port Iława)
• Prom międzybrzegowy – przeprawa na Wielką Żuławę

Oświata

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Marii Konopnickiej
• Szkoła Podstawowa Nr 3 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Polskich Podróżników
• Szkoła Podstawowa Nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi im. Polskich Noblistów
• ZPS-W Szkoła Podstawowa Specjalna
• Szkoła Podstawowa w CKU nr 1

Szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
• Zespół Szkół im. Bohaterów Września 1939 Roku
• Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Centrum Edukacji
• Centrum Edukacji Dorosłych „Alfa”
• Centrum Edukacji Zawodowej
• CKU nr 1 (w Zakładzie Karnym)
• Liceum dla dorosłych „Eduma”

Uczelnie

• filia Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku
• Politechnika Gdańska – Ośrodek Doświadczalny Wydziału Oceanotechniki i Okrętownictwa w Iławie
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – Zakład Hydrobiologii (Stacja Limnologiczna) w Iławie
• Akademia Morska w Gdyni – Badawczo-Szkoleniowy Ośrodek Manewrowania Statkami (Szkoła Kapitanów) w Iławie
• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy – Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Iławie

Szkoły artystyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Tadeusza Bairda

Kultura

Życie kulturalne

Świętem Miasta jest 11 czerwca, upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku.

Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury. Przy ICK działa kinoteatr „Pasja”, w ramach którego działa DKF „Kadr”.

W Iławie działają Miejska Biblioteka Publiczna, a także Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna wchodząca w skład Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Iławie oraz filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej im. Karola Wojtyły w Elblągu. W mieście znajduje się kilka galerii sztuki.

Festiwale

• Open Air MayDay Lead Festiwal
• Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Złota Tarka” (najstarszy festiwal jazzu tradycyjnego w Europie)
• Letnie Impresje Teatralne
• Jeziorak Szanty
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Klasycznej „Viva Musica”
• Fama Rock Festiwal
• Festiwal muzyki hip-hop i rap – Park Jam
• Soundlake Festival

Muzea

• Żeglarska Izba Pamięci
• Muzeum Motoryzacji i Wojskowości
• Muzeum Grafiki „Mon petit Louvre”

Media lokalne

Prasa lokalna

• Kurier Iławski (tygodnik)
• Gazeta Iławska, dodatek tygodniowy do Gazety Olsztyńskiej (tygodnik)
• Życie Regionu (tygodnik)
• Panorama Regionu (miesięcznik)
• Powiat Iławski – Miesięcznik Regionalny
• Uroczysko – gazeta dla dzieci i młodzieży wydawana przez Zespół Parków Krajobrazowych Pojezierza Iławskiego i Wzgórz Dylewskich, ukazująca się trzy razy w roku

Telewizja

• Iławska Telewizja Internetowa ilawatv.pl

Radio

• Radio Eska Iława
• Meloradio

Lokalne serwisy internetowe

• miastoilawa.pl
• ilawa.wm.pl
• powiatilawski.pl
• ilawa.naszemiasto.pl
• infoilawa.pl
• ilawa.dlawas.info
• eska.pl/ilawa

Iława w kulturze

W 1974 r. na wyspie Wielka Żuława nagrywano film Gniazdo w reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego. W Iławie i nad Jeziorakiem rozgrywała się akcja dwóch przygód „Pana Samochodzika” – Nowe przygody Pana Samochodzika oraz Pan Samochodzik i złota rękawica autorstwa Zbigniewa Nienackiego. W listopadzie 1995 r. Volker Schlöndorff (twórca m.in. „Blaszanego bębenka”) nakręcił sceny do swojego filmu Król Olch z Johnem Malkovichem w ruinach zamku w Szymbarku (8 km od Iławy). W 1989 roku został nagrany przez TVP film dokumentalny Krwawa Iława o iławskim zakładzie karnym słynącym z buntów, pacyfikacji i samookaleczeń, a także z pobicia internowanych wiosną 1982 roku.

Administracja i polityka

Samorząd

 Osobny artykuł: Władze miasta Iławy.

Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ul. Niepodległości.

W 2018 burmistrzem miasta został Dawid Kopaczewski.

Miasto jest siedzibą Starostwa powiatu iławskiego. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Iława.

Mieszkańcy Iławy wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 34 (Elbląg).

Osiedla w Iławie

• Stare Miasto
• Centrum
• Ostródzkie
• Piastowskie
• Młodych
• Kormoran
• Lipowy Dwór
• Gajerek
• Podleśne
• XXX-lecia
• Dzielnica Przemysłowa
• Lubawskie
• Kopernika
• Nowy Świat
• Słoneczne
• Marina Iława
• Wojska Polskiego
• Sobieskiego
• Dąbrowskiego

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Chrystusa Króla Wszechświata
  • parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Przemienienia Pańskiego
  • parafia św. Andrzeja Boboli
  • parafia św. Brata Alberta
• Kościół greckokatolicki:
  • parafia św. Jana Apostoła
• Protestantyzm:
  • placówka Kościoła Chrześcijan Baptystów
  • parafia Ewangelicko-Metodystyczna Miłości Bożej
  • filiał Iława Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ostródzie
  • Zbór „Betezda” Kościoła Zielonoświątkowego
  • Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego
• Świadkowie Jehowy:
  • Sala Królestwa
  • zbór Iława-Wschód
  • zbór Iława-Zachód

Sport i rekreacja

Iława jest ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych, wypożyczalni sprzętu wodnego i rowerów. Miasto posiada stadion sportowy, halę widowiskowo-sportową, basen sportowy (Centrum Rekreacyjno-Sportowe), kręgielnię, tor do ekstremalnej jazdy rowerowej Pumptrack, skatepark, kryte lodowisko, miasteczko ruchu drogowego, 2 plaże strzeżone, 3 boiska Orlik, tor motocrossowo-rowerowo-przeprawowy, strzelnicę leśną, tor wioślarski, pole do mini-golfa, a także kilka siłowni. 18 listopada 1992 roku na Stadionie Miejskim w Iławie odbył się towarzyski mecz piłkarski Polska–Łotwa. W Iławie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych.

W mieście istnieje klub sportowy Jeziorak Iława, składający się z kilku sekcji, m.in. piłki nożnej, piłki ręcznej, tenisa stołowego i taekwondo. Ponadto w Iławie istnieją lokalne kluby, instytucje i stowarzyszenia skupiające osoby uprawiające m.in. sztuki walki, wioślarstwo, siatkówkę, tenis ziemny, lekkoatletykę, pływanie, strzelectwo i kolarstwo.

W Iławie działa hufiec Związku Harcerstwa Polskiego. W ramach hufca działają dwie drużyny wielopoziomowe, trzy drużyny wędrowników (16–21 lat), jedna drużyna harcerzy starszych (13–16 lat), cztery drużyny harcerzy (19–13 lat) i cztery drużyny zuchów.

Szlaki turystyczne

Szlaki piesze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

• Szlak żółty (28,3 km): z Iławy do Samborowa wzdłuż jeziora Jeziorak
• Szlak niebieski (26 km): z Iławy przez Sarnówek do Siemian wzdłuż jeziora Jeziorak
• Szlak zielony (41,3 km): z Iławy do Kamieńca
• Leśna ścieżka dydaktyczna „Jasne”
• Leśna ścieżka dydaktyczna „Silm”

Szlaki rowerowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

• Szlak czerwony (ok. 60 km): z Iławy na północny wschód do Jezierzyc oraz na zachód do Kisielic
• Szlak niebieski (ok. 60 km): z Iławy do Zalewa wzdłuż jezior Gil Mały, Gil Wielki i Jeziorak
• Szlak zielony (ok. 137 km): z Iławy do Elbląga wzdłuż Kanału Elbląskiego
• Szlak żółty (dł. 131 km): z Gorynia do Elbląga wzdłuż Kanału Elbląskiego

Szlaki kajakowe" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

• Szlak kajakowy im. Jana Pawła II – Ostróda – Miłomłyn – Siemiany – Gizerek – IŁAWA
• Szlak kajakowy Stare Jabłonki – Miłomłyn – IŁAWA (dł. 63,4 km) – Stare Jabłonki – J. Szeląg M. – J. Szeląg W. – J. Pauzeńskie – Ostróda – J. Drwęckie – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Jeziorak – Chmielówka – Makowo – Szałkowo – IŁAWA
• Szlak kajakowy IŁAWA – Stare Jabłonki (dł. 73,3 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Pauzeńskie – J. Szeląg W.i M. – S. Jabłonki
• Szlak kajakowy IŁAWA – IŁAWA (dł. 136,7 km) – Rz. Iławka – Rz. Drwęca – J. Drwęckie – Ostróda – J. Szeląg Wielki – J. Szeląg M.- Stare

Jabłonki – K. Elbląski – Miłomłyn – K. Iławski – J. Dauby – J. Jeziorak – IŁAWA

• Szlak kajakowy tzw. pętla toruńska (dł. 483 km) – IŁAWA – Iławka – Drwęca – Toruń – Bratian – NML – Kurzętnik – Brodnica – Golub -Dobrzyń – Lubicz – Toruń – Wisła – Elbląg – Chełmno – Świecie – Grudziądz – Gniew – Biała Góra – Rz. Nogat – Malbork – K. Jagielloński – Elbląg – K. Elbląski – Jeziorak – IŁAWA

Szlaki żeglarskie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

• Szlak Kanału Iławskiego i Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zatoka Kraga – Jezioro Dauby – Jezioro Karnickie – Miłomłyn – K. Elbląski – J. Drwęckie
• Szlak Jeziora Jeziorak i Płaskiego – IŁAWA – Siemiany – Jerzwałd
• Szlak Jeziora Jeziorak i Ewingi – IŁAWA – Siemiany – Matyty – Dobrzyki – Zalewo
• Szlak Kanału Iławskiego i Kanału Elbląskiego – IŁAWA – Makowo – Zat. Kraga – K. Iławski – Miłomłyn – K. Elbląski

Miasta partnerskie

Miasto	Państwo	Data podpisania umowy
Gargždai	Litwa	30.05.1998
Herborn	Niemcy	21.11.1998
Tholen	Holandia	1.06.1994

Honorowi obywatele Iławy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj | edytuj kod]

• Andrzej Drzycimski
• Ralph Demuth
• Henk van der Munnik
• Roman Młyniec
• Mieczysław Hoffman
• Jan Kozłowski
• Henryk Majewski
• Stanisław Achremczyk
• Jacek Protas
• Hans Benner
• Willem Nuis
• Lech Kobyliński
• Bronisław Jastrzębski

Zasłużeni obywatele Iławy

• Bernard Czarnecki – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Stanisław Hertel – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Dzierżawski Józef – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Erwin Jan Vetter – uchwała MRN nr XV/51/80 z dnia 30.05.1980 r.
• Marian Szczypiński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Franciszek Stanibuła – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Helena Czapik – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Jan Kowalski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Franciszek Radzanowski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Urszula Heród – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Sabina Kopczyńska – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Józef Świniarski – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Jan Rabczyński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Leon Rzeziński – uchwała MRN nr XXI/103/88 z dnia 22.01.1988 r.
• Werbiński Maciej – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Pydyniak Zygmunt – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Podgórski Leonard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Kędzior Ryszard – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Gerc Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Adamek Dominik – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Borkowski Jan – uchwała MRN nr V/20/89 z dnia 23.02.1989 r.
• Kumórek Stanisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Krajewski Mieczysław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Głowacki Czesław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Dolewski Bronisław – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Czerny Mikołaj – uchwała MRN nr VIII/42/89 z dnia 28.12.1989 r.
• Aleksander Łapuć – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
• Ryszard Laskowski – uchwała nr XXX/X/372/1/98 z dnia 16.04.1998 r.
• Janusz Lipski – uchwała nr XIII/123/99 z dnia 30.09.1999 r.
• Antoni Gierszewski – uchwała nr XIII/124/99 z dnia 30.09.1999 r. (pośmiertnie)
• ks. Lucjan Antoni Gellert – uchwała nr VIII/81/2003 z dnia 29.04.2003 r.
• Bogdan Olkowski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• Mieczysław Smarzyński – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• Heronim Baczewski – uchwała nr XXXIII/372/2005 z dnia 25.05.2005 r.
• O. Mieczysław Niepiekło – uchwała nr XXXIV/482/09 z dnia 25.03.2009 r.
• Stanisław Siłka – uchwała nr XLIII/557/09 z dnia 12.11.2009 r.
• Witold Krauze – uchwała nr LI/557/10 z dnia 26.05.2010 r.
• Honorata Cybula – uchwała nr X/112/11 z dnia 29.06.2011 r.
• Jan Kamiński – uchwała nr XII/86/15 z dnia 22 czerwca 2015 r.
• Roman Przybyła – uchwała nr XIII/108/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Andrzej Gralak – uchwała nr XIII/110/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Aleksander Mądry – uchwała z XIII/109/15 z dnia 31 sierpnia 2015 r.
• Mieczysław Pietroczuk – uchwała nr XXVIII/252/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
• Paweł Hofman – uchwała nr XXVII/253/16 z dnia 29 sierpnia 2016 r.
• Stanisław Suchwałko – uchwała nr XLIV/374/17 z dnia 28 sierpnia 2017 r. (pośmiertnie)
• Irena Nowicka – uchwała nr XLIX/422/17 z dnia 29 grudnia 2017 r.
• Stanisław Piasek – uchwała nr LIV/473/18 z dnia 21 maja 2018 r.

Zobacz też

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Iława

• Cmentarz żydowski w Iławie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Historia Żydów w Iławie na portalu Wirtualny Sztetl
• Iława, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263 .