W dzisiejszym świecie Język islandzki stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu różnych osób. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, znaczenie historyczne, znaczenie w rozwoju technologicznym czy wpływ w sferze kulturowej, Język islandzki przykuł uwagę ludzi w każdym wieku i w każdym kontekście. W tym artykule szczegółowo zbadamy temat Język islandzki, analizując jego różne wymiary i ewolucję w czasie. Od początków do obecnego stanu Język islandzki był przedmiotem badań, debat i podziwu zarówno wśród naukowców, entuzjastów, jak i ciekawskich.
Obszar | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
320 tysięcy | ||||||
Pismo/alfabet | |||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | Islandia | ||||||
Organ regulujący | Instytut Árniego Magnússona | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | is | ||||||
ISO 639-2 | ice/isl | ||||||
ISO 639-3 | isl | ||||||
IETF | is | ||||||
Glottolog | icel1247 | ||||||
Ethnologue | isl | ||||||
GOST 7.75–97 | исл 225 | ||||||
WALS | ice | ||||||
SIL | ICE | ||||||
Występowanie | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język islandzki (isl. íslenska) – język z grupy języków nordyckich, którym posługują się mieszkańcy Islandii. Posługuje się nim około 320 tys. osób, głównie Islandczyków w kraju i na emigracji. Zapisywany jest alfabetem łacińskim.
Etapy rozwoju języka islandzkiego to okres staroislandzki (do 1550 r.) i nowoislandzki (po 1550 r.).
Początkowo był to język osadników norweskich, tzw. norse, czyli język staronordyjski. Z tego pierwotnego języka wykształciły się islandzki i norweski. Jednak ze względu na izolację wyspy, język islandzki zmienił się nieznacznie od początku drugiego tysiąclecia, dlatego współcześni Islandczycy mogą bez wcześniejszego przygotowania czytać sagi spisane w XII i XIII wieku. Zaszły jednak głębokie zmiany w artykulacji i wymowie wyrazów.
Umiejętność pisania i czytania była na Islandii powszechna, nawet wśród chłopów, którzy przechowywali stare rękopisy sag, czytane podczas długich zimowych nocy. Po przyjęciu chrześcijaństwa w 1000 roku, w wyniku decyzji Althingu, wprowadzono na wyspie alfabet łaciński. Alfabet islandzki zawiera kilka dodatkowych liter (w nawiasie litery rzadko używane):
Pierwszą książką wydaną w języku islandzkim był Nowy Testament przetłumaczony przez Oddura Gottskálkssona. W 1584 roku staraniem biskupa Guðbrandura wydrukowano pierwszy pełny przekład Pisma Świętego – Guðbrandsbiblía. Odmiana wyrazów w języku islandzkim jest prezentowana w internetowej bazie danych Beygingarlýsing íslensks nútímamáls, nad którą rozpoczęto prace w 2002 roku.
W przypadku spółgłosek zwartych język islandzki posiada raczej rozróżnienie na głoski przydechowe i bezprzydechowe, niż dźwięczne i bezdźwięczne. Tradycyjne rozróżnienie cechuje spółgłoski szczelinowe, półotwarte, a także, co jest zjawiskiem wyjątkowym wśród języków naturalnych świata, głoski nosowe.
dwuwargowe | wargowo-zębowe | zębowe | dziąsłowe | podniebienne | miękkopodniebienne | krtaniowe | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
zwarte | pʰ p | tʰ t | cʰ c | kʰ k | ʔ | |||
nosowe | m̥ m | n̥ n | ɲ̊ ɲ | ŋ̊ ŋ | ||||
szczelinowe | syczące | s | ||||||
niesyczące | f v | θ ð | ç j | x ɣ | h | |||
drżące | r̥ r | |||||||
boczne | l̥ l |
/s/ jest spółgłoską dziąsłową apikalną bezdźwięczną . /θ/ i /ð/ są spółgłoskami dziąsłowymi szczelinowymi niesyczącymi; pierwsza jest laminalna, natomiast druga z reguły apikalna.
Dźwięczne głoski szczelinowe , , i realizowane są często jako aproksymanty.
Wśród językoznawców toczy się dyskusja, czy uznać głoski i za oddzielne fonemy, czy też allofony i . Z jednej strony pary minimalne: gjóla „lekki wiatr” a góla „krzyk” i kjóla „ubrania” a kóla „kola” świadczą o statusie niezależnych fonemów. Jednak przed powyższymi samogłoskami mogą pojawić się tylko spółgłoski zwarte podniebienne, a nie zwarte miękkopodniebienne. Niektórzy lingwiści opowiadają się w związku z tym za tym, że pierwotne formy dla i wyglądały następująco: /kjoula/ i /kʰjoula/, jak również za wystąpieniem procesu fonologicznego /k(ʰ)j/ → .
Głoski dziąsłowe szczelinowe niesyczące i są allofonami jednego fonemu. pojawia się na początku słów, np. þak „dach”, oraz przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, np. maðkur „robak”. stoi wewnątrz słów, np. iða „wir”, oraz w wygłosie, np. bað „wanna”, gdzie może być także ubezdźwięcznione, gdy koniec słowa to również koniec całego wyrażenia.
Spośród samogłosek nosowych bezdźwięcznych tylko występuje na początku słowa, np. hné „kolano”. Ostatnio nasila się tendencja, by udźwięczniać spółgłoski w tej pozycji, np. hnífur „nóż” zamiast ). Głoska nosowa podniebienna stoi przed głoskami zwartymi podniebiennymi, a nosowa miękkopodniebienna przed zwartymi miękkopodniebiennymi. stoi również przed i w przypadku utraty głoski w połączeniach i .
Spółgłoski z przydechem nagłosowym (np. löpp „stopa”) nie pojawiają się na początku słowa. Geminaty wymawiane są w tej samej długości co zwykłe spółgłoski , sprawiają jednak, że poprzedzająca je samogłoska czytana jest jako krótka (jak w języku niemieckim).
Język islandzki posiada 8 samogłosek pojedynczych i 5 dyftongów. Wszystkie samogłoski, w tym również dyftongi, mogą być długie bądź krótkie. Długość samogłosek jest jednak zależna od kontekstu i przez to nie stanowi cechy dystynktywnej.
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
przymknięte | i | u | |
prawie przymknięte | ɪ ʏ | ||
półotwarte | ɛ œ | ɔ | |
otwarte | a |
Dyftongi: [ai], [au], [ei], [øy], [ou].
Islandzki, w odróżnieniu od innych germańskich języków, jest językiem fleksyjnym. Zachował on wiele form starogermańskich, które zanikły choćby w językach skandynawskich.
liczba | przypadek | r. męski | r. żeński | r. nijaki | neuter |
---|---|---|---|---|---|
pojedyncza | mianownik | hattur | borg | glas | gler |
biernik | hatt | borg | glas | gler | |
dopełniacz | hatti | borg | glasi | gleri | |
celownik | hatts | borgar | glass | glers | |
mnoga | mianownik | hattar | borgir | glös | gler |
biernik | hatta | borgir | glös | gler | |
dopełniacz | höttum | borgum | glösum | gler(j)um | |
celownik | hatta | borga | glasa | gler(j)a |
Dla każdego rodzaju istnieją dwa główne deklinacyjne paradygmaty: rzeczowniki słabe i mocne, które – w zależności od dopełniacza l. poj. oraz mianownika liczby mnogiej – dzielą się na podklasy. Dla przykładu, w odmianie rzeczowników mocnych rodzaju męskiego, w podklasie 1 rzeczownikowi w dopełniaczu l. poj. przyporządkowana jest końcówka -s, oraz -ar mianownikowi l.mn.
hestur („koń”) – dop. l. poj.: hests – mian. l. mn.: hestar
Natomiast w subklasie 3 rzeczowniki mocne otrzymują odpowiednio końcówki -ar oraz -ir
hlutur („rzecz”) – dop. l. poj.: hlutar – mian. l. mn.: hlutir
Przymiotnik odmienia się zgodnie z rodzajem i liczbą rzeczownika. Odmiana przymiotnika dzieli się na słabą i mocną. Przykład odmiany mocnej:
Islandzki | r. męski | r. żeński | r. nijaki | |
---|---|---|---|---|
Liczba
pojedyncza |
mian. | íslenskur | íslensk | íslenskt |
bier. | íslenskan | íslenska | íslenskt | |
cel. | íslenskum | íslenskri | íslensku | |
dop. | íslensks | íslenskrar | íslensks | |
Liczba
mnoga |
mian. | íslenskir | íslenskar | íslensk |
bier. | íslenska | íslenskar | íslensk | |
cel. | íslenskum | |||
dop. | íslenskra |
Przykład użycia w zdaniu:
W języku islandzkim nie występuje rodzajnik nieokreślony, natomiast rodzajnik określony występuje – podobnie jak w językach skandynawskich – jako przyrostek: hvalur: „(jakiś) wieloryb” – hvalurinn: „(ten) wieloryb”; klukka: „(jakiś) zegar” – klukkan: „(ten) zegar”.
Czasowniki podlegają odmianie przez osobę, liczbę, tryb, stronę i czas. Wyróżnia się trzy odmiany, z zakończeniem -ar, -ir, bądź -ur Przykładowe odmiany w czasie teraźniejszym:
tala (mówić)
Liczba | pojedyncza | mnoga | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
osoba | ég ja |
þú ty |
hann/hún/það on/ona/ono |
við my |
þið
wy |
þeir/þær/þau oni |
tala mówić |
tala | talar | talar | tölum | talið | tala |
vera* („być”):
vera | er | ert | er | erum | eruð | eru |
---|
* czasownik nieregularny
Læra („uczyć się”) – czasownik zakończony na -ir
læra | læri | lærir | lærir | lærum | lærið | læra |
---|
Velja („wybierać”), czasownik zakończony na -ur:
velja | vel | velur | velur | veljum | veljið |
---|
Wyróżnia się dziesięć czasów. Podobnie jak w innych językach germańskich istnieją dwa czasy proste (teraźniejszy i przeszły), pozostałe czasy tworzy się przy użyciu czasowników posiłkowych.
W islandzkim są trzy strony: czynna, bierna i medialna.
1 | einn | 19 | nítján |
2 | tveir | 20 | tuttugu |
3 | þrír | 21 | tuttugu og einn |
4 | fjórir | 30 | þrjátíu |
5 | fimm | 40 | fjörutíu |
6 | sex | 50 | fimmtíu |
7 | sjö | 60 | sextíu |
8 | átta | 70 | sjötíu |
9 | níu | 80 | áttatíu |
10 | tíu | 90 | níutíu |
11 | ellefu | 100 | (eitt) hundrað |
12 | tólf | 101 | hundrað og einn |
13 | þrettán | 200 | tvö hundruð |
14 | fjórtán | 1000 | (eitt) þúsund |
15 | fimmtán | 10000 | tíu þúsund |
16 | sextán | 100000 | hundrað þúsund |
17 | sautján | 1000000 | ein milljón |
18 | átján | zero | núll |