Literatura francuska

W dzisiejszym świecie Literatura francuska nadal jest tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu ludzi w różnych częściach planety. Dyskusje wokół Literatura francuska stają się coraz ważniejsze w różnych obszarach, od polityki po naukę, łącznie z kulturą i społeczeństwem w ogóle. W tym artykule podjęto próbę zagłębienia się w najważniejsze aspekty Literatura francuska, analizując jego wpływ, ewolucję w czasie i możliwe przyszłe implikacje, które mogą wyniknąć z jego obecności we współczesnym społeczeństwie.

Literatura francuska – ogół dzieł literackich stworzonych we Francji przez autorów francuskiego pochodzenia lub twórców innych narodowości, posługujących się językiem francuskim. Historia literatury francuskiej rozpoczyna się od starofrancuskiego średniowiecza i trwa do współczesności.

Historia

Średniowieczna literatura francuska

Najstarszym współcześnie znanym tekstem napisanym w języku starofrancuskim jest jedna z przysiąg strasburskich (842 r.). Pierwszy zachowany tekst literacki w tym języku to Sekwencja o świętej Eulalii (881-882). Jest adaptacją hymnu Prudencjusza ze zbioru Liber Peristephanon (utwór III), liczy ona 29 wersów.

Pierwsze powszechnie znane utwory literatury francuskiej pochodzą z XI wieku. Poematy chansons de geste (pol. pieśni o czynach) w patetycznym tonie opisują czyny wojenne i zasługi bohaterów, szczególną uwagę przywiązując do etosu rycerskiego. W przypadku chansons de geste materią literacką są zarówno fakty historyczne, jak i legendy. Najstarszym i najbardziej znanym utworem tego typu jest Pieśń o Rolandzie (rękopis z 1170 r.)

W XII wieku pojawia się literatura dworska, której przewodnim tematem jest miłość dworska (amour courtois) – pozamałżeńska, nieszczęśliwa i stawiająca mężczyznę w pozycji zależności od kobiety. Korzenie tego rodzaju literatury sięgają starożytności, jest ona również inspirowana legendami celtyckimi. Wyraźne są wpływy wschodnie, wynikające z udziału wielu Francuzów w krucjatach. Poematy tego typu śpiewali trubadurzy i truwerzy na dworach książęcych.

Pochodzący z początku XIII wieku poemat Powieść o Róży jest jednym z ostatnich tekstów poświęconych miłości dworskiej (amour courtois). Utwór ma dwóch autorów. Tworzenie poematu rozpoczął Guillaume de Lorris, a jego ciąg dalszy napisał Jean de Meung. Pierwsza część dzieła to alegoryczna opowieść o dwornej miłości i przygodach Kochanka miłującego Różę, stanowiąca typowy przykład subtelnej i wyrafinowanej poezji dworskiej. Natomiast pełna uczonych dygresji, ale napisana barwnym i żywym językiem druga część stanowi pewnego rodzaju encyklopedię niemal wszystkich dziedzin myśli średniowiecznej.

Pierwszym autorem francuskich romansów rycerskich był Chrétien de Troyes (ok. 1135-ok. 1190 r.) Jego dzieła – Érec et Énide, Cligès, Lancelot, Yvain oraz niedokończony Perceval – są klasycznymi przykładami tego gatunku literackiego. Przykładowym dziełem wpisującym się w ten rodzaj literatury i realizującym ideę miłości dworskiej jest legenda o Tristanie i Izoldzie, opowiadająca o miłości nieszczęśliwej, poddanej ograniczeniom, kończącej się śmiercią kochanków.

W XII i XIII wieku powstały utwory cyklu znanego jako Powieść o Lisie, który jest zbiorem wierszowanych satyrycznych opowieści o rozumnych zwierzętach. Historie należące do cyklu opowiadają o przygodach lisa Renarta. Akcja jest osadzona w królestwie zwierząt, które ma wszelkie cechy państwa feudalnego. Zwierzęta żyją tam w swoim naturalnym środowisku, jednak zachowują się jak ludzie, z którymi zresztą niekiedy wchodzą w interakcje. Renart i jego wrogowie, między innymi wilk Isengrim i niedźwiedź Brun, są baronami i wasalami króla zwierząt, lwa Nobla. Do innych ważnych bohaterów Powieści o lisie należą m.in. wilczyca Hersent (żona Isengrima), kogut Chantecler, borsuk Grimbert i kot Tibert. Powieść o lisie zyskała znaczną popularność w średniowiecznej Europie i wpłynęła na jej literaturę; sam cykl był kontynuowany m.in. w Niemczech i Niderlandach.

Paryski poeta XIII wieku, Rutebeuf, w swoich utworach słabość ludzką i biedę kontrastował z wartościami dworskimi. Utwory, których autorem jest Eustache Deschamps, ukazują mentalność ludzi żyjących w okresie wojny stuletniej. Inny poeta, François Villon, tworzył już po zakończeniu konfliktu, a jego wiersze ukazują zamęt i przemoc epoki.

Pierwsze francuskojęzyczne kroniki pochodzą z XII wieku i są opowieściami z krucjat. Celem niektórych z nich, jak na przykład tych opisujących życie Ludwika IX (kronika autorstwa Jeana de Joinville), jest nauczanie o moralności oraz idealizacja wypraw krzyżowych. Jean Froissart (1337–1405 r.) w dwóch tomach Chroniques opisuje dzieje wojny stuletniej.

Teatr religijny rozwijał się przez całą epokę średniowiecza. Wystawiane były misteria z okazji świąt religijnych, takich jak Boże Narodzenie, Wielkanoc czy Wniebowstąpienie. W przeciwieństwie do literatury, teatr skierowany był do szerokiej publiki. W XV wieku narodził się we Francji nowy typ teatru – teatr komiczny, zwany też farsowym. Był on ostro krytykowany przez Kościół.

Szesnastowieczna literatura francuska

Początki renesansu we Francji najwcześniej można było dostrzec w Lyonie. Jednak za promotora odnowy artystycznej i literackiej na szerszą skalę uznaje się króla Franciszka I, który po kampanii wojskowej w Italii zainteresował się sztuką i kulturą epoki renesansu.

Ideę humanizmu wyraźnie odzwierciedlała literatura. Twórcy francuscy zaczęli na nowo odkrywać teksty epok minionych: greckie, łacińskie, hebrajskie. Niezwykle ceniona przez twórców była wiedza klasyczna, a szczególnym zainteresowaniem cieszyły się koncepcje epikurejskie. Postulowano odnowę form i tematów artystycznych.

W poezji ważnymi autorami byli: Clément Marot, Jean de Sponde, Agrippa d’Aubigné oraz poeci Plejady (między innymi Pierre de Ronsard i Joachim du Bellay), którzy pragnęli ukazać wartość poetycką języka francuskiego. Autorami najważniejszych powieści tego okresu byli Rabelais i Małgorzata z Nawarry.

Próby Montaigne’a to jedna z pierwszych francuskojęzycznych autobiografii. Dzieło to jest przełomowe dla literatury. Montaigne, obok Francisa Bacona, jest uznawany za twórcę eseju. Próby łączą w sobie treści filozoficzne i biograficzne. Montaigne ukazuje nastroje, jakie panowały w epoce mu współczesnej – opisuje atmosferę wojen religijnych oraz tych, które toczyły się w związku z sukcesją dynastyczną.

Siedemnastowieczna literatura francuska

Siedemnasty wiek to czas dwóch ważnych prądów literackich: klasycyzmu i baroku. Niektórzy autorzy, jak Pierre Corneille, tworzyli dzieła w ramach obu nurtów. Pod koniec wieku w literaturze zaznacza się prąd myślowy, który jest początkiem oświecenia (Siècle des Lumières). Członkowie tego ruchu nazywani są Lumières – należał do nich między innymi Jean de La Bruyère. Innymi wielkimi twórcami tej epoki są: wspomniany już Corneille, Jean Racine, Molière, Pascal, La Rochefoucauld, La Fontaine, Nicolas Boileau, Madame de La Fayette, Markiza de Sévigné czy kardynał Jean-François Paul de Gondi.

Osiemnastowieczna literatura francuska

 Zobacz więcej w artykule Filozofia francuska, w sekcji Oświecenie.

Osiemnasty wiek nazywany jest siècle des Lumières – wiekiem oświecenia. Osiemnastowieczna literatura francuska to zwrot w kierunku rozumu i rozsądku. Oświecenie to prąd w literaturze i nauce, który rozwijał się w całej Europie. We Francji jego obecność była szczególnie widoczna. Przykładem francuskiego wkładu w rozwój oświecenia może być działalność encyklopedystów. Najważniejszymi francuskimi filozofami wieku oświecenia byli: Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, Denis Diderot i Montesquieu.

Dziewiętnastowieczna literatura francuska

Wiek XIX to dla Francji okres rozwoju powieści. Równocześnie jest to czas niezwykłego eklektyzmu na scenie literackiej. Najważniejsze prądy, jakie można zaobserwować to: romantyzm, realizm, naturalizm oraz symbolizm.

Pejzaż artystyczny tego okresu jest bardzo bogaty. Rozwija się powieść realistyczna oraz naturalistyczna. Najważniejszym przedstawicielem drugiego z wymienionych prądów jest Emil Zola. Stworzył on monumentalne dzieło Les Rougon-Macquart zbiór dwudziestu powieści opisujących dzieje jednego rodu. Ważnymi postaciami są również Balzac (powieść realistyczna), Flaubert, Dumas, Hugo, Verne, Maupassant czy Stendhal.

Następuje również rozkwit poezji. Jest to szczególny czas dla twórczości tzw. poetów wyklętych (fr. poètes maudits). Do tego grona należą Verlaine, Rimbaud czy Baudelaire.

Twórczość tego okresu jest w wielu aspektach przełomowa.

Dwudziestowieczna literatura francuska

Wiek dwudziesty w literaturze francuskiej naznaczony jest bardzo mocno przez obie wojny światowe, doświadczenie faszyzmu, nazizmu oraz komunizmu, a także trudnej dekolonizacji. Dla rozwoju literatury istotne było również pojawienie się wydań kieszonkowych, a także rosnąca popularność kina i telewizji.

Na gruncie prądów artystycznych zaobserwować można poważną zmianę paradygmatu. Doświadczenie jednostkowe zaczęło wypierać tzw. wielkie tematy, np. politykę. Osłabło również znaczenie prądów i grup artystycznych. Kluczowym pojęciem dla tego okresu jest tzw. nowa powieść (fr. nouveau roman), która nazywana jest również literaturą potencjalną.

W poezji tego okresu kluczowe nurty to: symbolizm, dekadentyzm, surrealizm.

Zobacz też

Przypisy

  1. Maria Cytowska, Hanna Szelest: Literatura rzymska okres cesarstwa autorzy chrześcijańscy. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. ISBN 83-01-11526-2.
  2. Literatura francuska , Literatura francuska .
  3. Kultura dworska w średniowieczu | HISTORIA.org.pl - historia, kultura, muzea, matura, rekonstrukcje i recenzje historyczne , HISTORIA.org.pl, 16 lutego 2017 (pol.).
  4. O trudach podróży od rozumu do serca , www.lozagaja.pl .
  5. Antoine Adam, Georges Lerminier, Edourad Morot-Sir: Literatura francuska Tom I Od początków do końca XVIII wieku. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1974.
  6. R. Parker, Volpone and Reynard the Fox, „Renaissance Drama" 7 (1976): 3-42.
  7. John Flinn, Le roman de Renart dans la littérature française et dans les littératures étrangères au Moyen age, University of Toronto Press, 1963, s. 45-50.
  8. André Bouwman, Bart Besamusca, Introduction, in: Of Reynaert the Fox: Text and Facing Translation of the Middle Dutch Beast Epic Van den vos Reynaerde, Amsterdam University Press, 2009, s. 11-12, 25.