Opactwo Benedyktynek w Staniątkach

Opactwo mniszek benedyktynek
	nr rej. A-8 z 04 kwietnia 1968
	; Kościół św. Wojciecha i klasztor
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Staniątki; ul. św. Wojciecha 299
Kościół	Kościół katolicki
Rodzaj klasztoru	opactwo
Właściciel	benedyktynki
Prowincja	Kongregacja Niepokalanego Poczęcia
Ksieni	matka Stefania Polkowska OSB
Klauzura	tak
Typ zakonu	żeński
Liczba zakonnic	14 (2016)
	Obiekty sakralne
Kościół	Najświętszej Maryi Panny; i św. Wojciecha
Fundator	Klemens z Brzeźnicy
Data budowy	I poł. XIII w.
	Położenie na mapie gminy Niepołomice Opactwo mniszek benedyktynek
	Położenie na mapie Polski Opactwo mniszek benedyktynek
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Opactwo mniszek benedyktynek
	Położenie na mapie powiatu wielickiego Opactwo mniszek benedyktynek
	50°00′31″N 20°11′38″E/50,008611 20,193889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Opactwo Benedyktynek – kościół św. Wojciecha oraz najstarszy polski klasztor mniszek benedyktynek, znajdujące się w Staniątkach, w gminie Niepołomice województwa małopolskiego.

Historia

Według tradycji ufundowany w 1228 roku przez Klemensa z Brzeźnicy z rodu Gryfitów i jego żonę Racławę, których córka Wisenna została pierwszą ksienią klasztoru. W 1253 przywileje klasztorne zostały potwierdzone bullą papieża Innocentego IV. Pierwotne drewniane i kamienne zabudowania zostały w większości zniszczone podczas pożaru w 1530 r. Spłonęła wtedy również cała biblioteka. Odbudowany w latach 1619–1649 staraniem ksieni Anny Cecylii Trzcińskiej, klasztor został poważnie zniszczony podczas potopu szwedzkiego i później, podczas wojny północnej.

W 1648 roku opactwo założyło w Krakowie klasztor św. Scholastyki. Zakonnice podjęły jednak próbę uniezależnienia się od opactwa macierzystego, o co spór toczył się w latach 1657–1663. Zakończył się on powrotem krakowskich mniszek do Staniątek i kasacją domu w 1782 r.

Klasztor uniknął kasacji przez władze austriackie w XVIII w. ze względu na prowadzoną przez siostry szkołę dla dziewcząt (na żądanie cesarza Józefa II otwarto w 1784 r. rządową szkołę dla panien i szkółkę dla dzieci wiejskich). Szkoły rozwinęły się w XIX w., a w 1923 r. dodano pięcioletnie gimnazjum. Placówki zostały zamknięte przez władze komunistyczne w 1953 r. W latach 1954–1956 siostry zostały zmuszone do przeniesienia się do Alwerni. W latach 1945-74 istniał przeorat klasztoru w Łazach.

Opactwo należy do polskiej Kongregacji Benedyktynek pw. Niepokalanego Poczęcia najświętszej Maryi Panny.

W 2016 roku w opactwie obchodzono 800-lecie fundacji klasztoru.

Budowla kościoła

Świątynia była wznoszona w dwóch akcjach budowlanych. Konsekracja wzniesionego w pierwszym etapie prezbiterium nastąpiła w 1238 roku, zaś korpus halowy został dostawiony w II poł. XIII w. Jest to jedna z najstarszych świątyń gotyckich w Polsce, a najstarsza typu halowego. Budowniczowie są znani z imienia – Wierzbięta i Jaśko, co było rzadkością w tym okresie. Konstrukcja o krótkiej, trójprzęsłowej nawie z dwuprzęsłowym prezbiterium, w XVII w. przebudowana w stylu barokowym. Do najważniejszych dzieł sztuki w kościele należą rzeźby Madonn z XIV w., rzeźba Chrystusa Frasobliwego z XVI w. z warsztatu Wita Stwosza i obraz Matki Boskiej Bolesnej, zwanej Smętną Dobrodziejką ze Staniątek pochodzący z XVI w.; klasztor posiada też muzeum i bibliotekę, a w nich bogate zbiory sprzętów liturgicznych, ksiąg (w tym starych druków), rękopisów (też muzycznych) oraz dokumentów (w tym bulle papieskie z XIII w.).

Klasztor został uszkodzony podczas działań wojennych w listopadzie 1914 r. – pamiątką są pociski artyleryjskie wbite w północny mur kościoła.

W maju 2020 opactwo zostało wpisane na listę Pomników historii.