W tym artykule zagłębimy się w Państwowa Komunikacja Samochodowa i zbadamy wszystkie aspekty tego tematu. Od historii i ewolucji po wpływ na dzisiejsze społeczeństwo – omówimy wszystkie istotne aspekty i przedstawimy szczegółowe informacje, aby nasi czytelnicy mogli w pełni zrozumieć Państwowa Komunikacja Samochodowa. Przeanalizujemy, jak Państwowa Komunikacja Samochodowa wpłynął na różne obszary, od sfery naukowej po kulturową, i zbadamy jego znaczenie we współczesnym kontekście. Dodatkowo zbadamy także możliwe przyszłe implikacje Państwowa Komunikacja Samochodowa i to, w jaki sposób może on nadal zmieniać świat w nadchodzących latach.
Neon z logo Państwowej Komunikacji Samochodowej eksponowany na wrocławskim dworcu | |
Państwo | |
---|---|
Data założenia |
• (dts) – wydzielenie z Państwowego Urzędu Samochodowego |
Państwowa Komunikacja Samochodowa (PKS), w latach 1983–1990 Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa (KPKS) – polskie państwowe przedsiębiorstwo usługowe zajmujące się transportem publicznym.
Utworzone zostało w 1945 roku i do lat 90. było jedynym państwowym przewoźnikiem o zasięgu ogólnokrajowym (poza międzynarodowymi liniami autokarowymi PKS, m.in. wycieczki do Europy Zachodniej). W 1990 roku przedsiębiorstwo podzielono na 176 przedsiębiorstw. Część podmiotów została zlikwidowana, przebranżowiła się, uległa konsolidacji bądź prywatyzacji.
W kwietniu 1945 powołano w Warszawie Państwowy Urząd Samochodowy, z którego wyłonione zostały Wojewódzkie Urzędy Samochodowe. 1 lipca 1945 PUS w Warszawie zawiadomił Wojewódzkie Urzędy Samochodowe o wydzieleniu organizacji samochodowej pod nazwą Państwowa Komunikacja Samochodowa.
Struktury terenowe PKS tworzono m.in. w oparciu o demobilizowane po II wojnie światowej jednostki samochodowe Wojska Polskiego (np. Samodzielny Samochodowy Pułk Rządu, 1 Pułk Samochodowy, 1 Samodzielny Batalion Samochodowy).
Podstawą do prawnego usamodzielnienia się przedsiębiorstwa był dekret Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1946 o utworzeniu przedsiębiorstwa państwowego „Państwowa Komunikacja Samochodowa” (Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 31).
Pierwsze przewozy pasażerskie odbywały się za pomocą samochodów ciężarowych, adaptowanych do przewozu osób.
Do lat 80. PKS obsługiwało niemal całość autobusowego transportu podmiejskiego i dalekobieżnego oraz przewóz towarów samochodami ciężarowymi. Oprócz PKS pozamiejskim transportem osób zajmowały się trzy spółdzielnie: Krajowa Spółdzielnia Komunikacyjna w Poznaniu, Spółdzielnia Pracy Kierowców i Pracowników Samochodowych „Autonaprawa” w Zamościu i Spółdzielnia Pracy Transportowo-Spedycyjna „Transped” w Lublinie.
Od 1960 r. przedsiębiorstwa PKS były przyporządkowane wojewódzkim radom narodowym i działały w Zjednoczeniu Państwowej Komunikacji Samochodowej. W Zjednoczeniu tym działały także Przedsiębiorstwo Międzynarodowych Przewozów Samochodowych „Pekaes” i Przedsiębiorstwo Spedycji Krajowej.
W latach 80. nastąpił pierwszy podział spółki na przedsiębiorstwa autobusowe (obsługujące ruch regionalny i w ograniczonym zakresie podmiejski, a w małych miastach miejski) oraz branżowe spółki zajmujące się przewozami samochodami ciężarowymi.
Zjednoczenie Państwowej Komunikacji Samochodowej uległo likwidacji 1 stycznia 1982 roku, tak jak wszystkie inne zjednoczenia. W 1983 roku istniały w statusie samodzielnego przedsiębiorstwa państwowego następujące Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w (we): Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu, Zielonej Górze, odpowiednio do dawnych 17 województw. 28 lutego 1983 14 z 17 przedsiębiorstw PKS dobrowolnie zrzeszyło się w przedsiębiorstwo państwowe Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa. Do Krajowej Państwowej Komunikacji Samochodowej nie przystąpiły przedsiębiorstwa PKS w: Koszalinie, Olsztynie i Warszawie.
W wyniku transformacji ustrojowej przedsiębiorstwo Krajowa Państwowa Komunikacja Samochodowa oraz pozostałe 3 przedsiębiorstwa PKS podzielono w 1990 roku na 176 przedsiębiorstw, w celu zwiększenia wydajności (podobnie jak w przypadku Wojewódzkich Przedsiębiorstw Komunikacyjnych w komunikacji miejskiej).
Po 1992 r. część spośród przedsiębiorstw PKS należących do Skarbu Państwa używało lub nadal używa nazwy Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej (PPKS).
1 października 1996 przekazane zostały kompetencje organu założycielskiego z Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej do wojewodów.
Na koniec września 2011 roku 147 spółek wywodziło się z dawnej struktury PKS: PPKS Koło (w likwidacji), 35 jednoosobowych spółek skarbu państwa, 42 przedsiębiorstwa samorządowe, 49 spółek pracowniczych, 21 prywatnych (przejęte przez Mobilis, Veolia czy Arriva Bus Transportation). Zmniejszona liczba firm była z jednej strony przyczyną de facto likwidacji spółek, wskutek konkurencji lub innych przyczyn, a z drugiej strony wchłonięciu przez inne spółki (jak np. w przypadku PKS Żyrardów, PKS Skierniewice czy PKS Nowy Dwór Mazowiecki), bądź syntezy (PKS Kraków czy PKS Brodnica). Upadłe spółki często oddawały umowy na przewozy oraz kapitał (dworce, autobusy) oraz pracowników, innym firmom w ramach umowy, co traktowane było jak pewnego rodzaju przejęcie, co dotyczyło zarówno „przejęć” przez inne firmy PKS (np. PKS Radomsko przejęło umowy i kapitał PKS Końskie), czy też spółki komercyjne (PKS Ciechanów wraz z podległym PKS Płońsk „przejęty” przez Sanimax-Transport).
W 2017 roku Skarb Państwa był właścicielem tylko 13 spółek, a w 2020 r. wyłącznie PKS Częstochowa, Polbus-PKS, PKS Polonus, PKS w Ostrowcu Świętokrzyskim i PKS w Ostrowie Wielkopolskim, a także posiadał mniejszościowe udziały w PKS w Zielonej Górze, PKS w Wołowie, PKS w Katowicach, PKS w Dębicy, PKS w Mrągowie i PKS-IWOPOL w Skarżysku Kamiennej. W tym też roku ogłoszono plan powiązania tych przedsiębiorstw z Grupą PKP jako Polska Komunikacja Samochodowa.
Popularność skrótu PKS wykorzystali również niektórzy przedsiębiorcy prywatni, którzy tworząc nowe przedsiębiorstwa, nadali im nazwy pozwalające na stworzenie takiego skrótu. Przykładowo firma Prywatna Komunikacja Samochodowa, K. A. R. Szostek (skrót PKS Straszydle) ze wsi Straszydle w województwie podkarpackim.
Po podziale w 1990 r., przed przystąpieniem do dalszych przekształceń, działały następujące przedsiębiorstwa: