Paleolit
W dzisiejszym artykule porozmawiamy o Paleolit, temacie, który w ostatnich latach zyskał ogromne znaczenie. Paleolit to koncepcja, która wywołała debatę i kontrowersje w różnych obszarach, od polityki po technologię, łącznie z kulturą i społeczeństwem w ogóle. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Paleolit, przeanalizujemy jego wpływ na nasze codzienne życie i zastanowimy się nad jego znaczeniem w dzisiejszym świecie. Niezależnie od Twojego stanowiska w sprawie Paleolit, zapraszamy Cię do dalszej lektury, aby poszerzyć swoją wiedzę na ten temat, który jest dziś tak aktualny.
Paleolit (gr. παλαιός, palaiós 'stary', λίθος, líthos 'kamień'), starsza epoka kamienia, epoka kamienia łupanego – pierwszy okres epoki kamienia, jedna z epok prehistorii, najstarszy i najdłuższy etap w dziejach rozwoju społeczności ludzkiej. Rozpoczyna się z chwilą pojawienia się form przedludzkich zdolnych do wytwarzania prymitywnych narzędzi (otoczaki, pięściaki i rozłupce). W historii geologicznej odpowiada epoce plejstocenu (2,58 mln – 11,7 tys. lat temu) i początkowi holocenu.
Termin „paleolit” wprowadził w 1865 angielski etnolog John Lubbock.
Paleolit dzieli się na:
- paleolit dolny – (od ok. 2,5-2,0 mln – do ok. 120 tys. lat temu)
- paleolit środkowy – (od ok. 350-300 tys. – do ok. 40 tys. lat temu)
- paleolit górny – (od ok. 40 tys. lat temu – do ok. 14 tys. lat p.n.e.)
- paleolit późny – (od ok. 14 tys. – do 8 tys. lat p.n.e.)
Paleolit dolny (ok. 2,5 mln lat – ok. 120 tys. lat temu)
Paleolit dolny to okres trwający ok. 3 mln lat. W tym czasie, ok. 2,5 mln lat temu, przedstawiciele form przedludzkich zaczynają wytwarzać prymitywne narzędzia kamienne (narzędzia otoczakowe). Najstarsza znana kultura to kultura Olduvai rozwijająca się w północno-zachodniej Tanzanii; tam otoczaki i rozłupce znaleziono obok szczątków Homo habilis.
Znaleziska w Lomekwi 3 nad Jeziorem Turkana w Kenii dokonane w 2015 r. przesuwają okres wytwarzania narzędzi znacznie wcześniej. Wykopano około 20 dobrze zachowanych artefaktów, w tym kowadła, rdzenie i odłupki pochodzące z okresu 3 mln 300 tys. lat temu. Na powierzchni znaleziono dodatkowe 130 artefaktów. W jednym przypadku zespół Soni Harmand był w stanie dopasować płatek do jego rdzenia, sugerując, że wczesny człowiek wykonał i wyrzucił narzędzie na miejscu. Narzędzia były ogólnie dość duże – większe niż najstarsze znane narzędzia kamienne, odkryte w 1992 r. w Gona oraz w regionie Afar w Etiopii. Największe waży 15 kg i mogło być używane jako kowadło. Według Soni Harmand okazało się, że twórcy narzędzi celowo wybrali duże, ciężkie bloki mocnego kamienia, ignorując mniejsze bloki z tego samego materiału znalezionego w okolicy. Wykluczyła możliwość, że narzędzia były w rzeczywistości naturalnymi formacjami skalnymi, mówiąc: „Artefakty były wyraźnie obstukiwane, nie były wynikiem przypadkowego pęknięcia skał”. Analiza sugeruje, że rdzenie były obracane, gdy odpadały płatki. Cel narzędzi znalezionych w Lomekwi 3 jest niejasny, ponieważ kości zwierzęce znalezione w tym miejscu nie noszą żadnych oznak aktywności wczesnych ludzi.
W Etiopii w 1992 r. znaleziono narzędzia otoczakowe wyprodukowane prawdopodobnie ok. 2,5 mln lat temu przez Australopithecus afarensis. Świadczyłoby to o tym, że obok gatunków Homo także australopiteki posiadały umiejętność wytwarzania narzędzi. Prawdopodobnie już 1,6 mln lat temu człowiek posiadł umiejętność wykorzystywania ognia. Kultura Olduvai przetrwała ok. 2-1,5 mln lat i została zastąpiona przez kulturę aszelską. Z kulturą aszelską wiąże się umiejętność wznoszenia pierwszych schronień mieszkalnych. Ok. 1 mln lat temu znikają z powierzchni Ziemi ostatnie australopiteki, od tego momentu Ziemię zamieszkuje szybko rozprzestrzeniający się rodzaj Homo.
W 2018 r. opublikowano kolejne znaleziska, które przesuwają okres migracji i wytwarzania narzędzi znacznie wstecz. W Chinach odkryto narzędzia datowane na 2 mln 100 tys. lat temu. Robin Dennell, archeolog z Uniwersytetu w Sheffield w Anglii stwierdził: „Wykazaliśmy, że najwcześniejsze dowody spoza Afryki mają co najmniej 2,1 miliona lat, a zatem są starsze o 250 tys. lat – czyli o 10 tys. pokoleń – niż Dmanisi w Gruzji”.
Ekspansja Homo
Około 1,8 mln lat temu rozpoczyna się wielka migracja rodzaju Homo z Afryki, początkowo do Azji i Europy, później na pozostałe kontynenty. Najstarsze znaleziska z tego okresu pochodzą z Chin (1,9 mln lat), Gruzji (1,7 mln lat), Hiszpanii (1,2 mln lat) i z Palestyny (900 tys. lat temu). W Europie kultura ta pojawia się dopiero ok. 500 tys. lat temu. Około 200 tys. lat temu pojawiła się kultura mustierska i trwa do ok. 40 tys. lat temu.
Zdobycze ewolucyjne
- australopiteki zdobywają umiejętność posługiwania się najprostszymi narzędziami (narzędzia otoczakowe)
- formy przedludzkie ewoluują, co prowadzi do powstania rodzaju Homo
- człowiek paleolitu rozwija umiejętność posługiwania się narzędziami, powstaje pierwszy przemysł otoczakowy (kultura Olduvai)
- człowiek zaczyna się rozprzestrzeniać na inne kontynenty
- człowiek zaczyna szukać schronienia przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi – wykorzystuje jaskinie i zaczyna budować pierwsze schronienia
- człowiek poznaje przydatność ognia
Paleolit środkowy (ok. 250 lub 200 tys. – ok. 40 tys. lat temu)
W paleolicie środkowym paleoantropy (Homo neanderthalensis) udoskonaliły techniki obróbki kamienia, używały broni miotanej (dzidy, oszczepy) i stworzyły zalążki kultury duchowej, obrządek pogrzebowy, przechowywanie czaszek przodków, rytualny kanibalizm.
Według najnowszych badań datowany jest na 200 tysięcy lat.
Paleolit górny (ok. 40 tys. – ok. 14 tys. lat p.n.e.)
W paleolicie górnym pojawiły się neoantropy (Homo sapiens fossilis) odpowiadające zarówno pod względem budowy fizycznej, jak i potencjalnych możliwości umysłowych człowiekowi współczesnemu.
Nastąpił wówczas gwałtowny rozwój technik krzemieniarskich, rozkwitł przemysł rogowy i kościany, rozpoczęto stosowanie wyszukanych strategii myśliwskich (m.in. zaczęto używać łuku do polowania) i nowych form budownictwa mieszkalnego. Powstała sztuka, plastyka figuralna, zdobnictwo i ornamentacja na narzędziach.
Paleolit późny (ok. 14 tys. lat p.n.e. do 8 tys. lat p.n.e.)
Ostatni etap paleolitu, ograniczony do Niżu Środkowoeuropejskiego i sąsiadującego z nim pasma wyżyn. Cofnięcie się lądolodu skandynawskiego pobudziło wówczas żyjące na tym obszarze grupy ludzi do ekspansji na obszary położone na nizinach. Doszło do wykształcenia nowych kultur:
Około 12 tysięcy lat temu dochodzi do udomowienia psa, 10 tysięcy lat temu zaczyna się rozwijać rolnictwo i hodowla zwierząt, a 8 tysięcy lat temu powstają pierwsze miasta, dając początek wielkim cywilizacjom, a tym samym kończąc prehistoryczny etap rozwoju ludzkości.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Michel Brézillon: Encyklopedia kultur pradziejowych. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1981, s. 148–150. ISBN 83-221-0143-0.
- ↑ Paul G. Bahn: Archeologia – Przewodnik. Arkady, 2006, s. 140. ISBN 83-213-4293-0.
- ↑ a b c Michael Balter: World's oldest stone tools discovered in Kenya. Science . 14 kwietnia 2015 r.. .
- ↑ Rebecca Morelle: Oldest stone tools pre-date earliest humans. BBC News . 20 maja 2015 r.. .
- ↑ a b Kate Wong: Archaeologists Take Wrong Turn, Find World's Oldest Stone Tools. Scientific American . 15 kwietnia 2015 r.. .
- ↑ Brooks Hays: World's oldest tools found near Africa's Lake Turkana. UPI . 16 kwietnia 2015 r..
- ↑ Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 78.
- ↑ Robinson Meyer: Ancient Humans Lived in China 2.1 Million Years Ago. The Atlantic . 11 lipca 2018 r.. .
- ↑ Wolf i Burian 1982 ↓, s. 75.
- ↑ Wolf i Burian 1982 ↓, s. 86.
- ↑ Wolf i Burian 1982 ↓, s. 90.
- ↑ Wolf i Burian 1982 ↓, s. 129.
Bibliografia
- Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski: Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1990. OCLC 69313613.
- Josef Wolf, Zdeněk Burian: Pradzieje człowieka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00536-9.
Linki zewnętrzne
- Paleolit i Mezolit Jury Krakowskiej. ma.krakow.pl. .