Queer

Zobacz hasło queer w Wikisłowniku

Queer (z ang. queer – dziwny, osobliwy) – określenie używane od lat 90. XX wieku do opisywania społeczności LGBTQ+ i jej członków. Efektem tego była zmiana we współczesnej angielszczyźnie: pierwotne znaczenie słowa queer zostało zmarginalizowane i obecnie określenie to znaczy przede wszystkim „lesbijski”, „gejowski”, „homoseksualny” (czy generalnie „nie-heteroseksualny”. „nie-heteronormatywny”) oraz również „nie-cispłciowy” (np. trans lub genderqueer).

W naukach humanistycznych słowo queer jest zbiorczym terminem określającym przedmiot badań socjologicznych, psychologicznych, antropologicznych, kulturowych i krytycznoliterackich skupionych na analizowaniu i proliferacji ustalonych społecznie tożsamości oraz opozycji płciowych i związanych z seksualnością (kobieta – mężczyzna, płeć męska – płeć żeńska, heteroseksualność – homoseksualność itp.), w tym przede wszystkim konstrukcji tożsamości subwersywnych. Na uczelniach zachodnich od kilkunastu lat pojawiają się osobne studia i specjalizacje z zakresu queer studies, czasami wiązane z gender studies, a czasami stanowiące element studiów z zakresu women’s studies (problematyki kobiecej), np. na Humboldt State University.

Użycie wyrazu queer w niektórych kontekstach może być postrzegane jako obraźliwe i zwłaszcza w heteronormatywnych społeczeństwach powinno być traktowane z ostrożnością, mimo że bywa stosowane także jako samookreślenie LGBT (podobnie jak określenie nigger wobec Afroamerykanów).

Użycie historyczne i współczesne

Pierwsze użycie tego słowa datuje się na początek XVI wieku i oznaczało wtedy między innymi „dziwny”, „osobliwy”, „ekscentryczny”, „komiczny”, „nadzwyczajny”, niepospolity”, także „podejrzany”, „kontrowersyjny” oraz „nieswój”, „o słabym zdrowiu” jako przymiotnik. Używane było wtedy również jako czasownik w znaczeniu „zepsuć”, „zniszczyć”, „zmarnować”, „złamać” (umowę, zdarzenie lub sytuację). Wyrażenie „in queer street” odnosiło się również do osoby posiadającej znaczne długi.

Queer w znaczeniu negatywnym

Na przełomie XIX i XX wieku słowo „queer” zaczęło nabierać bardziej negatywnego znaczenia i coraz częściej kojarzyło się z dewiacją seksualną. Zaczęto też używać tego słowa do określania zniewieściałych mężczyzn oraz mężczyzn uprawiających seks z osobami tej samej płci. Wczesnym odnotowanym użyciem tego słowa w tym znaczeniu był list Jana Sholto Douglasa, 9. markiza Queensberry z 1894 roku. Używanie queer jako uwłaczającego określenia na zniewieściałych mężczyzn stało się popularne w XX wieku i właśnie na pierwszą połowę XX wieku przypada okres najczęstszego używania tego słowa. Kiedy w ciągu XX wieku homoseksualni mężczyźni preferowali identyfikować się najpierw jako homofil, a później gej, słowo „queer” stosowano pejoratywnie w stosunku do mężczyzn, co do których sądzono, że angażują się w receptywny (pasywny) seks analny lub oralny z innymi mężczyznami, jak również wobec tych, którzy wykazywali nienormatywne formy ekspresji płci.

Odzyskiwanie terminu przez społeczność LGBT

Pod koniec lat 80. niektórzy geje zaczęli celowo używać słowa queer zamiast określenia gej czy homoseksualista, próbując, poprzez użycie tego słowa w sposób pozytywny, pozbawić go jego negatywnej mocy. Wczesnym przykładem użycia tego słowa przez społeczność LGBT może być organizacja Queer Nation, która została utworzona w marcu 1990 roku i dystrybuowała anonimową ulotkę na Nowojorskiej Paradzie Gay Pride w czerwcu 1990 roku zatytułowanej „Queers Read This”. Ulotka zawierała fragment tłumaczący ich przyjęcie etykiety queer:

Naprawdę musimy używać tego słowa? To tylko kłopot. Każdy gej ma swoje własne zdanie na ten temat. Dla jednych oznacza to dziwne i ekscentryczne i swego rodzaju tajemnicze A dla innych „queer” wyczarowuje te okropne wspomnienia o cierpieniu nastolatków No tak, „gej” jest świetny. Ma swoje miejsce. Ale kiedy wiele lesbijek i gejów budzi się rano, czujemy się źli i zdegustowani, a nie gejowsko (radośnie). Więc zdecydowaliśmy się nazywać siebie queer. Używając „queer” przypominamy sobie, jak jesteśmy postrzegani przez resztę świata.

Współcześnie słowo „queer” uznawane jest za pojęcie zbiorcze oznaczające ogół mniejszości seksualnych i genderowych oraz antonim heteronormatywności. Obejmuje on wtedy swym znaczeniem ludzi o orientacji nieheteroseksualnej (osoby homoseksualne, biseksualne, aseksualne i panseksualne) osoby nie-cispłciowe (transseksualne, transpłciowe, niebinarne, agender i androgyniczne lub dowolnej innej tożsamości płciowej) oraz osoby interpłciowe. Niektórzy byli za tym aby także uwzględniać rodzajowo normatywnych heteroseksualistów, których orientacja lub aktywność seksualna nie mieszczą się w granicach najpowszechniejszych (np. BDSM, poliamoria). Jednak spotkało się to z dość powszechnym sprzeciwem ze strony społeczności LGBT.

W tym znaczeniu słowo queer (zarówno jako przymiotnik, jak i jako rzeczownik) może być używane jako synonimiczne dla LGBT, co zwłaszcza w języku angielskim jest w mowie potocznej wygodniejsze niż używanie ciągle wydłużającego się akronimu (w skrajnych przypadkach nawet LGBTQIAPK+ lub LGBTTQIAAP). Jest też pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje również osoby niewymienione w skrócie LGBT.

Teoria queer

 Osobny artykuł: Queer theory.

Uważana jest ona za alternatywę esencjalistycznego podejścia do tożsamości seksualnej, które głosi, że tożsamości/orientacje seksualne istnieją obiektywnie i jedynie czekają na nazwanie. Jednocześnie w nurcie esencjalistycznym utożsamia się te pojęcia z rzeczywistością. Podnosi się jednak kwestię, że w tym ujęciu np. termin „heteroseksualny” dla każdego może znaczyć coś nieco innego. A zatem ludzką różnorodność płciową znacznie lepiej opisuje teoria queer. Zakłada ona ludzką niepowtarzalność i fakt, że każdy jest indywidualny i różni się od innych wskutek wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. W świetle powyższego definiowanie tożsamości seksualnej jest wytworem kultury i jedynie wtórnie kreuje rzeczywistość. Wskutek takiego definiowania dochodzi do wyższego wartościowania jednych tożsamości, a niższego innych, co prowadzi do sztucznej kategoryzacji. W odpowiedzi na to teoria wysuwa następujące postulaty:

• należy odejść od sztywnego kategoryzowania tożsamości na rzecz uznania ich naturalnej różnorodności;
• ludzie mają prawo nie podlegać społecznemu naciskowi do określenia własnej tożsamości seksualnej;
• ludzie powinni mieć prawo do samookreślenia, czy to przez pojęcia wypracowane kulturowo, czy przez ich modyfikację, czy przez pojęcia stworzone samodzielnie;
• należy odejść od ignorowania lub modyfikowania tego, co nie mieści się w konstruktach społecznych, dotyczących seksualności;
• istnieją osoby, które postrzegają własną płeć i seksualność jako niejednorodną i zmienną;
• wszystkie tożsamości seksualne i płciowe są równowartościowe.

Konteksty kulturowe

Pojęcie queer pojawiło się w tytułach kilku filmów i nie tylko:

• Queer as Folk (brytyjski serial z 1999 r.)
• Queer as Folk (amerykański serial z lat 2000–2005)
• Queerowy stan wyjątkowy (A Queer and Pleasant Danger, autobiografia Kate Bornstein publikowana w odcinkach w magazynie żydowskim „Chidusz")
• Queer Eye, w Polsce znany jako Porady różowej brygady (amerykański serial z lat 2003–2007, reboot w 2018 r.)
• Queerowy pomiot (hiszpański dokument z 2005 r.)
• Queer (powieść) – krótka powieść (napisana w latach 1951–1953, opublikowana w 1985 roku) autorstwa Williama S. Burroughsa.
• The Queers – amerykański zespół punk rockowy, założony w 1981 roku.

Odnoszą się do niego również takie pojęcia z zakresu kultury jak:

• new queer cinema – jeden z nurtów filmowych zapoczątkowany w latach 90. XX w.
• queercore – jedna z odmian punk rocka

Zobacz też

• obowiązkowy heteroseksualizm
• heteroseksizm

Przypisy