Rękopis Stanisława Augusta
W dzisiejszym świecie Rękopis Stanisława Augusta stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu różnych osób. Niezależnie od tego, czy ze względu na wpływ na społeczeństwo, gospodarkę czy kulturę, Rękopis Stanisława Augusta to temat, który nie pozostawia nikogo obojętnym. Od swojego pochodzenia i ewolucji po implikacje w teraźniejszości i przyszłości, Rękopis Stanisława Augusta wywołał debatę w różnych obszarach, generując sprzeczne opinie i prowadząc do refleksji na temat jego znaczenia i wpływu. Dlatego konieczne jest głębsze zagłębienie się w badania i analizę Rękopis Stanisława Augusta, aby kompleksowo zrozumieć jego wpływ i zakres w bieżącym kontekście. Biorąc pod uwagę tę rzeczywistość, konieczne jest podejście do tematu Rękopis Stanisława Augusta z różnych perspektyw, aby zaoferować globalną i wzbogacającą wizję, która zaspokoi ciekawość i zainteresowanie wszystkich czytelników.
 Początek karty 2 w Kodeksie Stanisława Augusta. Po zatytułowaniu zbioru Wielkiej kroniki, kopista rozpoczął przepisywanie tekstu Kroniki wielkopolskiej nie wyróżniając go osobnym tytułem. | |
| Oznaczenie |
sygn. III 3001 |
|---|---|
| Data powstania |
najpóźniej połowa XV w. |
| Rozmiary |
27,5×20 cm |
| Liczba kart |
267 |
| Czcionka | |
| Miejsce przechowywania | |
Rękopis Stanisława Augusta lub Kodeks Stanisława Augusta – papierowy kodeks spisany najpóźniej w połowie XV wieku, przechowywany w Bibliotece Narodowej (sygn. III 3001). Zawiera jeden z dziewięciu zachowanych rękopisów Wielkiej Kroniki i dwóch zachowanych rękopisów Spominek o Ciołkach. Przez mediewistów oznaczany jest siglum „St”.
Opis rękopisu
Kodeks jest papierowy, ma wymiary 27,5×20 cm. Liczy 267 stron. Początkowo spisano go jako część większego kodeksu. Tekst został zapisany starannie jedną ręką, w dwóch kolumnach, bastardą typową dla pierwszej połowy XV wieku. Tytuły, inicjały oraz rubrykowanie zostały zakreślone minią. Kopista używał tępego pióra, kreśląc nim litery o stosunkowo dużej wielkości.
Oprawa została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku. Na wierzchniej okładce widnieją złocone herby króla i królestwa, na spodniej napis: Stanislaus Augustus Rex Poloniarum Saeculorum Posteritati vindicat. Na grzbiecie odciśnięto: Boguphali Chronica Polonorum.
W XVIII wieku dodano dwie karty, pierwszą i ostatnią, na których Jan Daniel Janocki streścił zawartość kodeksu, przypisał autorstwo jego tekstu biskupowi poznańskiemu Bogufałowi II i datował rękopis na wiek XIV.
Karta druga, czyli pierwsza pierwotnego kodeksu, została wklejona ponownie. Znajdują się na niej noty własnościowe. Ręką z XVI wieku zapisano: Chronika Joannis Brigar de Ossiek vicarii perpetui et altariste Altaris Tituli Ste Mariae virginis visitacionis Ecclesiae Catedralis Cracoviensis quam mutuo accepit a magnifico Andrea de Kosczielecz. Poniżej znajduje się wpis ręką z XVII wieku: Ex libris Chrostophori Masini. W XVIII wieku ręką Andrzeja Stanisława Załuskiego dopisano: Boguphali II Episc. Poznan c i obok Boguphali Episcopi Posnaniensis.
Ostatnia karta pierwotnego kodeksu została obcięta przy dolnym brzegu, na zakończeniu Wielkiej kroniki. Badacze twierdzą na tej podstawie, że pierwotny kodeks został podzielony na tej karcie, a dalej przekopiowano w XV wieku inny, niezachowany tekst.
Historia rękopisu
Badacze uważają, że cechy kodeksu i jego zawartość wskazują na skopiowanie go w skryptorium gnieźnieńskim, działającym przy tamtejszej kapitule katedralnej. Przepisanie Spominek o Ciołkach pozwala przypuszczać, że inicjatorem powstania kodeksu był biskup poznański od 1432 roku, a wcześniej wieloletni kanclerz Władysława Jagiełły, Stanisław Ciołek. Kopiowanie rękopisu ukończono najpóźniej około połowy XV wieku.
Na początku XVI wieku kodeks trafił z rąk Andrzeja Kościeleckiego, kasztelana wojnickiego i podskarbiego wielkiego koronnego, do Jana z Osieka, wikariusza krakowskiego. W XVII wieku rękopis był w posiadaniu Krzysztofa Massiniego, sekretarza króla Władysława IV. W pierwszej połowie XVIII wieku zakupił go biskup krakowski i kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. Załuski przekazał kodeks królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, prawdopodobnie dlatego, że Poniatowscy wywodzili swoją genealogię od Ciołków. W ten sposób rękopis przeszedł z Biblioteki Załuskich do Biblioteki Stanisława Augusta.
W 1796 roku Stanisław August, po abdykacji, wywiózł kodeks do Petersburga. Po jego śmierci w tamtejszej bibliotece umieszczono go w zbiorze „Archiwum Królestwa Polskiego”. Podczas rokowań ryskich w 1921 roku strona polska zażądała skutecznie od Rosjan zwrotu kodeksu, który po zawarciu pokoju został przewieziony do Warszawy. Tam wcielono go do zbiorów Biblioteki Narodowej – pierwotnie pod sygnaturą III 4001, zmienioną później na III 3001.
Zawartość
Większą część kodeksu zajmuje Wielka kronika, zatytułowana w rękopisie Chronica magna Lechitarum et Polonorum. Na Wielką kronikę w redakcji Rękopisu Stanisława Augusta składają się Kronika wielkopolska do 1272 roku (p. 2-121), Rocznik krótki (p. 121-122), Kronika Janka z Czarnkowa (p. 122-242), Kronika krakowska (p. 253, 242-250), zapiski z roku 1333 (wydawane jako rozdziały 1 i 2 Kroniki Janka z Czarnkowa) dotyczące śmierci Władysława Łokietka i koronacji Kazimierza Wielkiego (p. 250-251), fragmenty Spominek gnieźnieńskich (p. 252-253), Kalendarz i spominki włocławskie (p. 256-259) oraz Rocznik kapituły poznańskiej (p. 259-260).
Wielką kronikę kończy zachowana tylko w Rękopisie Stanisława Augusta notatka o śmierci biskupa krakowskiego Wisława w 1242 roku.
Od karty 253 rozpoczyna się tekst rozpoczynający się od słów De Andrea palatino Mazovie dicti Czolek. Są to tak zwane Spominki o Ciołkach (lub Kronika o Ciołkach), które zajmują cztery karty. Jest to jedna z dwóch zachowanych kopii tego dzieła, druga znajduje się w Rękopisie Sędziwoja.
Badania
W XIX wieku rękopis badał w Petersburgu Wojciech Kętrzyński, na którego ustaleniach oparł swoje wydania, między innymi Kroniki wielkopolskiej i Spominek o Ciołkach, August Bielowski. W XX wieku kodeks badał Władysław Semkowicz, a po nim Brygida Kürbis, przygotowując wydanie roczników wielkopolskich.
Przypisy
- ↑ a b c d e f Kürbis 1962 ↓, s. XIX.
- ↑ Kürbis 1962 ↓, s. XXVII.
- ↑ Kürbis 1962 ↓, s. XXVII-XXVIII.
- ↑ a b Kürbis 1962 ↓, s. XIX-XX.
- ↑ Historiografia polska do XVI w. w rękopisach BN. Elektroniczne Archiwum Zabytków Piśmiennictwa Polskiego.. .
- ↑ Kürbis 1962 ↓, s. XXVII-XXIX.
Bibliografia
- Brygida Kürbis: Wstęp. W: Roczniki wielkopolskie. Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 1962, s. XIX-XXIX.
Linki zewnętrzne
- Rękopis Stanisława Augusta w bibliotece Polona