د فالکلنډ جګړه

د فالکلنډ جګړه (په هسپانوي ژبه: Guerra de las Malvinas) په ۱۹۸۲ زکال کې د ارجنټاین او بریتانیا ترمنځ په سویلي اتلانتیک کې بریتانیا ته د اړوندو دوه قلمروونو؛ فالکلنډ ټاپوګانو او هغو ته د اړوندو قلمروونو سویلي جورجیا او سویلي سانډوېچ ټاپوګانو پر سر ۱۰ اونیزه نه اعلان شوې جګړه وه. دغه جګړه د اپرېل په ۲مه نېټه هغه مهال پیل شوه، کله چې ارجنټاین په فالکلنډ ټاپوګانو برید وکړ او هغه یې اشغال کړل؛ ورپسې یې یوه ورځ وروسته په سویلي جورجیا برید وکړ. د اپرېل په پنځمه نېټه د بریتانیا دولت وړاندې له دې چې په دغو ټاپوګانو کې ځمکنۍ جګړه پیل کړي د ارجنټاین د هوايي او سمندري ځواکونو سره یې د مبارزې په موخه سمندري ځواکونه ولېږل. جګړې ۷۴ ورځې دوام وموند او د جون په ۱۴مه د ارجنټاین په تسلیمۍ پای ته ورسېده. بریتانیا بېرته د دغو ټاپوګانو کنټرول په خپل لاس کې واخیست. په ټولیزه توګه په دغه جګړه کې ۶۴۹ ارجنټایني او ۲۵۵ بریتانوي سرتېري ووژل شول، سربېره پر دې د دغو ټاپوګانو درې تنه اوسېدونکي هم په کې ووژل شول.

دغه نښته د دغو قلمروونو د حاکمیت پر سر د اوږد مهالي کړکېچ پر مهال یو له مهمو پېښو څخه وه. ارجنټاین ادعا لرله چې دغه ټاپوګان د ارجنټاین په قلمرو کې شامل دي او له همدې امله یې دغه پوځي اقدامات د خپل قلمرو د بېرته خپلولو لپاره وګڼل. د بریتانیا دولت دغه اقدامات په خپل قلمرو باندې برید باله ځکه چې دغه ټاپوګان  له ۱۸۴۱ زکال وروسته د ولیعهد مستعمره ګڼل کېدل. د فالکلنډ ټاپوګانو اوسېدونکي چې د نوولسمې پېړۍ له لومړیو څخه دلته استوګن و، تر ډېره پورې د بریتانوي کډوالو له اولادې څخه وو او په کلکه سره د بریتانیا د حاکمیت پلویان وو. هېڅ یو دغو دولتونو په رسمي ډول د جګړې اعلان ونکړ، په داسې حال کې چې دواړو بیا دغه ټاپوګان د جګړې ډګر بلل. [۱]

دغه نښتې پر دواړو هېوادونو شدید اغېز درلود او د ګڼ شمېر کتابونو، مقالو، فیلمونو او سندرو موضوع یې جوړه کړه. په ارجنټاین کې وطن پالونکو احساساتو زور واخیست، خو نامطلوبه پایله یې دا وه چې د وخت د پوځي حکومت پر وړاندې یې پراخه اعتراضات راوپارول او د حکومت په سقوط سره یې د دغه هېواد دیموکرات کېدو ته چټکتیا وبخښله. په بریتانیا کې محافظه کار حکومت چې په جګړه کې د بریا پر مټ لا پیاوړی شوی و، راتلونکی کال یې د لا زیات اکثریت پر مټ ټاکنې وګټلې. د دغې جګړې کلتوري او سیاسي اغېز د بریتانیا په پرتله په ارجنټاین باندې زیات و، چېرې چې اوس هم د بحثونو رایجه موضوع جوړوي. [۲]

د جګړې له امله د بریتانیا او ارجنټاین ترمنځ له منځه تللې دیپلماتیکې اړیکې په ۱۹۸۹ زکال کې د مادرید د غونډې پر مټ د یوې مشترکې اعلامیې په خپرولو بېرته ټینګې شوې. ورته مهال دواړو هېوادونو د فالکلنډ ټاپوګانو د حاکمیت اړوند کوم څرګند دریځ غوره نه کړ. ارجنټاین په ۱۹۹۴ زکال کې نوی اساسي قانون تصویب کړ چې فالکلنډ ټاپوګان یې د هغو پر مټ د خپل یو ایالت برخه وبلل. په داسې حال کې چې دغه ټاپوګانو د بریتانیا له پولو بهر د بریتانیا د کور واکه قلمروونو په توګه خپلې چارې مخته وړې. [۳][۴][۵][۶]

پیلامه

ناکامه دیپلوماسي

په ۱۹۶۵ زکال کې د ملګرو ملتونو سازمان په ارجنټاین او بریتانیا باندې غږ وکړ څو خپل حاکمیتي اختلافات حل کړي. د بریتانیا د بهرنیو او همګټو چارو ادارې دغه ټاپوګان سویلي امریکا ته د بریتانیا د سوداګرۍ پر وړاندې د خنډ او اخلال کوونکو په توګه په پام کې ونیول. له همدې امله دغه دفتر په داسې حال کې چې د بریتانیا له حاکمیت څخه یې ډاډ درلود، چمتو وو چې دغه ټاپوګان ارجنټاین ته پرېږدي. هغه مهال چې د دغه وړاندیز شوي لېږد خبر په ۱۹۶۸ زکال کې خپور شو، هغه عناصر چې د دغو ټاپوګانو د استوګنو کسانو له ناوړه وضعیت سره یې همدردي لرله د بهرنیو او همګټو چارو د ادارې د پروګرامونو د شنډولو په موخه یې اغېزمنه پارلماني لابي ګري وکړه. په دغه موخه خبرو اترو دوام وموند، خو په ټولیزه توګه یې ونشو کولای معنا لرونکې وده ولري. د ټاپوګانو اوسېدونکو په یو اړخیزه توګه د ارجنټاین د حاکمیت له منلو ډډه کوله او بل پلو ارجنټاین هم د حاکمیت پر سر روغه نه کوله. [۷][۸]

په ۱۹۷۷ زکال کې د بریتانیا لومړي وزیر، جیمز کالاګان په سیمه کې د ترینګلتیاوو د زیاتوالي او سویلي تول ټاپوګانو د اشغال په غبرګون کې سویلي اتلانتیک ته د جورنيمن عملیاتو په مستعار نامه باندې په پټه توګه دوه جنګي بېړۍ او په اټومي انرژۍ چلېدونکی یو اوبتل ولېږه. دا څرګنده نه ده چې ایا ارجنټاین د هغوی له تګ څخه خبر و او که نه، خو انګریزي منابع څرګندوي چې هغوی له غیر رسمي چینلونو څخه د هغو اړوند معلومات ترلاسه کړي و. ورته مهال د همدغه کال په ډسمبر میاشت کې له ارجنټاین سره د فالکلنډ د حاکمیت او اقتصادي همکاریو اړوند خبرې اترې پیل شوې، په داسې حال کې چې دغو خبرو اترو کومه پایله نه لرله. [۹][۱۰]

بهرنۍ مداخله

همګټي هېوادونه

په دغه جګړه کې همګټو هېوادونو له بریتانیا څخه سیاسي ملاتړ وکړ. سربېره پر دې اسټرالیا، کاناډا او نیوزلنډ خپل دیپلماتان له بونس ایرس څخه وویستل. [۱۱]

فرانسه

د فرانسې ولسمشر، فرانسوا میتران په ارجنټاین باندې د فرانسوي وسلو پلور تحریم او همدارنګه یې له هغوی سره پوځي مرستې ودرولې. سربېره پر دې فرانسې د بریتانیا الوتکو او جنګي بېړیو ته په ډاکار او سنګال کې د خپل بندر او هوايي ډګر څخه د ګټنې اجازه ورکړه؛ همدارنګه یې بریتانوي پیلوټانو ته ځانګړې روزنې ورکړې څو د ارجنټاین له خوا د کارېدونکو فرانسوي جېټ الوتکو پر وړاندې مقاومت وکړای شي. له دې سره په خوا کې د فرانسې استخباراتو له بریتانویانو سره مرسته وکړه چې په نړیوالو بازارونو کې اګزوسه توغندیو ته د ارجنټاین د لاسرسي مخه ونیسي.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

متحده ایالات

متحده ایالاتو ۲۰۰ سایډواینډر توغندي بریتانیا ته ورکړل چې د فرانسوي هریر جېټ الوتکو پر وړاندې اغېزمن وو، همدارنګه یې اته سټینګر توغندي، د بېړیو ضد هارپون توغندي او خوشه یي بمونه هم ورکړل. [۱۷][۱۸]

متحده ایالاتو بریتانیا ته اجازه ورکړه په سویلي سمندر کې د خپلو اوبتلونو او سمندري ځواکونو د عمومي قومندانۍ ترمنځ د خوندي اړیکو د ټینګښت په موخه د امریکايي ارتباطي سپوږمکیو څخه ګټنه وکړي. ورته مهال یې بریتانوي بېړیو ته د مصنوعي سپوږمکیو انځورونه (چې په ښکاره توګه یې دغه موضوع رد کړه) او د هوا د حالاتو وړاندوینې لېږلې. [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

شوروي اتحاد

شوروي اتحاد د فالکلنډ په ټاپوګانو کې د ارجنټاین د جاه طلبۍ په رسمیت پېژندنې سره فالکلنډ ټاپوګان د «جنجالي سیمې» په توګه توصیف کړل او له ښکېلو غاړو څخه یې د یوبل پر وړاندې د زغم لرلو غوښتنه وکړه. د جګړې پر مهال شوروي رسنیو په مکرر ډول په بریتانیا او متحده ایالاتو نیوکې کولې. ورته مهال شوروي اتحاد د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د ۵۰۲ ګڼې پرېکړه لیک د ویټو کولو څخه ډډه وکړه او په دې سره یې له فالکلنډ څخه د ټولو ارجنټایني ځواکونو چټک وتل شوني کړل. ورته مهال شوروي اتحاد د ارجنټایني ځواکونو په ګټه یو شمېر پټ لوژستیکي عملیات هم ترسره کړل. د ارجنټایني ځواکونو له برید څخه څو ورځې وروسته شوروي اتحاد د ځمکې لاندني مدار ته اطلاعاتي سپوږمکۍ ولېږلې چې د اتلانتیک سمندر سویلي برخه یې تر پوښښ لاندې راوړه. له همدې امله د اچ ام اس شفیلډ (HMS Sheffield) او اچ ام اس کاونټري (HMS Coventry) بېړیو په ډوبېدو کې د شوروي د څارنیزو معلوماتو د رول لرلو او نه لرلو اړوند متناقض راپورونه شتون لري. [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

سویلي افریقا

بریتانیا په ۱۹۷۵ زکال کې د سیمونستون هوکړه فسخ کړې وه چې له امله یې په عملي توګه سلطنتي سمندري ځواکونو د سویلي افریقا بندرونو ته لاسرسی له لاسه ورکړی و، همدا و چې په سویلي افریقا یې فشار راووړ څو اجازه ورکړي له اسنسیون ټاپو څخه د اډې په توګه ګټنه وکړي. [۲۸]

تلفات

د دغې ۷۴ ورځنۍ جګړې پر مهال ۹۰۷ تنه ووژل شول. سربېره پر دې په کې ۱۱۸۸ ارجنټایني او ۷۷۷ بریتانوي وګړي ټپیان شول. [۲۹]

سرچينې

  1. ↑ "Argentine to reaffirm Sovereignty Rights over The Falkland Islands". National Turk. 4 January 2012. مؤرشف من الأصل في ۰۷ جولای ۲۰۱۹. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ جنوري ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ "Cómo evitar que Londres convierta a las Malvinas en un Estado independiente". Clarin. 1 April 2007. د اصلي آرشيف څخه پر ۰۱ مې ۲۰۱۰ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ فبروري ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "Joint statement of 19 October 1989: Re-establishing Consular Relations Between Britain and Argentina, and Agreeing a Framework on Sovereignty Which Would Allow Further Talks". Falklands info. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۷ مې ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ جنوري ۲۰۱۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ "Constitución Nacional". Argentine Senate (په هسپانوي ژبه کي). د اصلي آرشيف څخه پر ۱۷ جون ۲۰۰۴ باندې. La Nación Argentina ratifica su legítima e imprescriptible soberanía sobre las Islas Malvinas, Georgias del Sur y Sandwich del Sur y los espacios marítimos e insulares correspondientes, por ser parte integrante del territorio nacional. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ "Argentina: Constitución de 1994". pdba.georgetown.edu. مؤرشف من الأصل في ۱۴ نومبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Cahill 2010، "Falkland Islands".
  7. ↑ Welch, David A. (2011). Painful Choices: A Theory of Foreign Policy Change. Google Books: Princeton University Press. د کتاب پاڼې 75. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781400840748. مؤرشف من الأصل في ۲۴ جنوري ۲۰۲۳. د لاسرسي‌نېټه ۲۵ جنوري ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ . An Islander's memories of the 1971 Communications Agreement between the Falkland Islands and Argentina – Penguin News.
  9. ↑ "Secret Falklands fleet revealed". news.bbc.co.uk. BBC News. 1 June 2005. مؤرشف من الأصل في ۱۳ جون ۲۰۲۲. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ اپرېل ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ Eddy et al. 1982, p. 51
  11. ↑ Martin, Lisa L. (Spring 1992). "Institutions and Cooperation: Sanctions during the Falkland Islands Conflict" (PDF). International Security. p9. 16 (4): 143–178. doi:10.2307/2539190. JSTOR 2539190. S2CID 154742007. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۰۱ جولای ۲۰۱۵. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ ډيسمبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)CS1 maint: location (link)
  12. ↑ (په 5 March 2012 باندې). How France helped both sides in the Falklands War. BBC
  13. ↑ Fremont-Barnes, Gregory. "An A-Z of the Falklands War". The History Press. مؤرشف من الأصل في ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۸. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ John, Nott (2002). "Here Today, Gone Tomorrow". د اصلي آرشيف څخه پر ۲۲ نومبر ۲۰۱۰ باندې. As soon as the conflict began Hernu (French Defence Minister) got in touch with me to make available a Super-Étendard and Mirage aircraft so our Harrier pilots could train against them before setting off to the South Atlantic. (John Nott, defence minister during the Falklands war) الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ John, Nott (2002). "Here Today, Gone Tomorrow". د اصلي آرشيف څخه پر ۲۲ نومبر ۲۰۱۰ باندې. A remarkable world-wide operation then ensured to prevent further Exocets being bought by Argentina. I authorised our agents to pose as bona fide purchasers of equipment on the international market, ensuring that we outbid the Argentines. Other agents identified Exocet missiles in various markets and covertly rendered them inoperable, based on information from the French. (John Nott, defence minister during the Falklands war) الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ White 2020, p. 391
  17. ↑ (په 1 April 2012 باندې). U.S. feared Falklands war would be 'close-run thing', documents reveal. The Guardian.
  18. ↑ Grimmett, Richard F. (1 June 1999). "Foreign Policy Roles of the President and Congress". U.S. Department of State. مؤرشف من الأصل في ۲۵ فبروري ۲۰۱۰. د لاسرسي‌نېټه ۲۴ فبروري ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Paul Reynolds, "Obituary: Caspar Weinberger Archived 30 October 2012 at the Wayback Machine.," BBC News, 28 March 2006.
  20. ↑ Prime Minister Margaret Thatcher would later write, "Without the Harriers... using the latest version of the Sidewinder air-to-air missile supplied by Caspar Weinberger, we could not have retaken the Falklands." Dan Snow, Peter Snow, p. 270, 20th Century Battlefields, Random House, 2012
  21. ↑ (په 29 May 1988 باندې). Lehman: British Would Have Lost Falklands War Without U.S. Support. AP News.
  22. ↑ (په 4 April 2012 باندې). CIA files reveal how US helped Britain retake the Falklands. Evening Standard.
  23. ↑ (په 21 May 1982 باندې). U.S. Plans Supplies If Fighting Lasts. The New York Times. via CIA Reading Room
  24. ↑ (په 23 April 2012 باندې). Brazil helped Soviet support operation for Argentina during the Falklands conflict. MercoPress.
  25. ↑ (په 1 March 1983 باندې). Soviet Strides in Space. Air Force Magazine.
  26. ↑ Mastny, Vojtech (1983). "The Soviet Union and the Falklands War". Naval War College Review. 36 (3): 46–55. ISSN 0028-1484. JSTOR 44636371. مؤرشف من الأصل في ۲۱ ډيسمبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. ↑ "Russian book confirms Soviet intelligence support for Argentina in Malvinas war". MercoPress (په انګلیسي ژبه کي). مؤرشف من الأصل في ۲۶ اکتوبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Van Slambrouck, Paul (25 May 1982). "S. Africa claims neutrality on Falklands' but may be selling arms". Christian Science Monitor. مؤرشف من الأصل في ۱۸ مې ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ "Ley 24.950: Decláranse "Héroes nacionales" a los combatientes argentinos fallecidos durante la guerra de Malvinas". InfoLEG (په هسپانوي ژبه کي). 18 March 1998. مؤرشف من الأصل في ۱۸ مارچ ۲۰۱۵. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ مارچ ۲۰۱۵. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)