د کاناډا اقتصاد

د کاناډا اقتصاد خورا پرمختللی او د مخلوط بازار اقتصاد دی. د اسمي «جي ډي پي» له نظره په نړۍ کې اتم ستر هېواد او په نړۍ کې د PPP  له مخې GDP کې پنځلسم ستر هېوا د دی. د نورو پرمختللو هېوادونو په څېر، د دې هېواد په اقتصاد کې هم د خدماتو صنعت پياوړی دی چې نږدې درې برخې کاناډايان پکې په کار بوخت دي. کاناډا د نړۍ په کچه د طبيعي سرچينو مجموعي اټکل ارزښت په درېیمه درجه کې ځای لري چې په ۲۰۱۹ز کال کې  ۳۳.۹۸ تريلیونه امريکايي ډالره اټکل شوي دي. په کاناډا کې د نړۍ درېيمه درجه د تېلو ثابتې زېرمې شته او په نړيواله کچه د خامو تيلو څلورم ستر صادرونکی هيواد دی. دا هېواد همدا راز د طبيعي ګازو پنځم ستر صادرونکی هېواد دی.[۱][۲][۳][۴]

د فساد موندلو شاخص تر مخې، کاناډا په نړۍ کې یو له کمو فاسدو هېوادونو څخه بلل شوی، همدا راز د نړۍ په لومړيو لسو سوداګريزو هېوادونو کې دی چې اقتصاد يې په لوړه کچه نړيوال دی. کاناډا له تاريخي پلوه د « The Heritage Foundation» د اقتصادي ازادۍ په شاخص کې له متحده ايالاتو او ډېرو لوېديځو اروپايي هېوادونو څخه لوړ ځای لري، په داسې حال کې چې په عايد کې د توپير په پرتليز ډول کمه کچه تجربه کوي. د دې هيواد د سړي سر کورني لګښت منځنی عاید له OECD «ډېر زيات» دی. د ټورنټو د ونډو بازار د بازار د ارزښت له نظره د نړۍ اتم ستر د ونډو بازار دی، په کوم کې چې د ۱۵۰۰ شرکتونو فهرست شته چې د بازار مجموعي ارزښت يې له ۳ ټريليونه امريکايي ډالرو څخه زياتېږي.[۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

په ۲۰۲۱ز کال کې، په توکو او خدماتو کې د کاناډا سوداګري ۲.۰۱۶ تريليونه کاناډايي ډالرو ته رسېده. د کاناډا مجموعي صادرات له ۶۳۷ میلیارده کاناډايي ډالرو څخه زيات دي، په داسې حال کې چې د دې هېواد د واردو شويو توکيو ارزښت له ۶۳۱ میلیارده کاناډايي ډالرو څخه زيات دی، د کوم له ډلې چې نږدې ۳۹۱ میلیارده کاناډايي ډالر له متحده ايالاتو څخه، ۲۱۶ میلیارده کاناډايي ډالر له غېر امريکايي سرچينو څخه تر لاسه شوي. په ۲۰۱۸ز کال کې، د کاناډا د سوداګريز کسر ۲۲ میلیارده کاناډايي ډالر او په خدماتو کې سوداګريز کسر ۲۵ میلیارده کاناډايي ډالر و.[۱۲]

د ابتدايي سکتور داهميت له اړخه په پرمختلليو هېوادونو کې کاناډا غېرمعمولي هېواد دی، په داسې حال کې چې د لرګيو او انرژۍ صنعتونه د کاناډا دوه مهم صنعتونه دي. په کاناډا کې د وسايلو جوړولو (توليد) يوه ستره برخه هم شته چې مرکز يې په مرکزي کاناډا کې دی، په داسې حال کې چې د موټر جوړولو او الوتکو جوړولو صنعتونه يې هم په ځانګړي ډول له اهميت څخه برخمن دي. په داسې حال کې چې کاناډا د نړۍ تر ټولو اوږدې ساحلي ليکې لري، دا هېواد په نړۍ کې په اتمه درجه سوداګريز کب نيونې او سمندري خوراکونو صنعت هم لري. کاناډا همدا راز د تفریحي سافټوير صنعت کې هم یو نړيوال مخکښ هېواد دی. دا هېواد د « APEC, G7, G20, OECD» او « WTO» غړی دی، له دې وړاندې د « NAFTA » غړی هېواد هم و، تر دې چې په ۲۰۲۰ز کال کې «USMCA» عملاً پلی شو. په کاناډا کې «USMCA» په رسمي ډول د کاناډا-متحده ايالاتو-مکسيکو د تړون په نوم پېژندل کېږي چې په انګريزي ژبه کې (CUSMA) او په فرانسوي ژبه کې د «Canada–États-Unis–Mexique » (ACEUM) په توګه پېژندل کېږي.[۱۳][۱۴][۱۵]

لنډه ارزونه

په کارابين کې د څو ټاپوګانو له هېوادونو پرته، کاناډا يواځینی ستر شمالي امريکايي هېواد دی چې د حکومت پارلماني نظام کاروي. د پايلې په توګه کاناډا خپلې ټولنيزې او سياسي ادارې جوړې کړي چې په نړۍ کې د ډېرو نورو هېوادونو څخه توپير لري. که څه هم د کاناډا اقتصاد له امريکايي اقتصاد سره نژدې اړيکه لري، بيا يې هم بې ساري اقتصادي ادراې جوړې کړي.[۱۶]

د کاناډا په اقتصادي نظام کې عموماً د خصوصي او دولتي سوداګريو عناصر رايوځای شوي. د دولتي سوداګرۍ ډېر اړخونه، په ځانګړي ډول د ټولنيزې او اقتصادي نابرابرۍ د لرې کولو لپاره د ټولنيزې خېر ښېګڼې د يو پراخه نظام جوړول، په ۱۹۴۵ز کال کې د دويمې نړيوالې جګړې له پای ته رسېدو وروسته خپل کړي دي.[۱۶]

د کاناډا نږدې ۸۹٪ ځمکه «کراون لینډ یا شاهي ځمکه» ده. کاناډا په نړۍ کې يو له لوړې کچې سوداګریزې ازادۍ لرونکی هېواد دی. اوسمهال کاناډا د خپل بازار محوره اقتصادي نظام او توليد په طريقه کې له متحده ايالاتو سره ورته والی لري. تر ۲۰۱۹ز کال پورې، د کاناډا د « Forbes Global» په فهرست کې شپږ پنځوس شرکتونه شته، کوم چې له سويلي کوريا څخه وروسته او له سعودي عربستان څخه مخکې په نهم شمېره کې ځای لري.[۱۷][۱۸][۱۹]

نړیواله سوداګري د کاناډا د اقتصاد يوه ستره برخه جوړوي، په ځانګړي ډول د دې هېواد طبيعي زېرمې. په ۲۰۰۹ز کال کې، کرنه، انرژي، ځنګلونه او کان کيندنې صادرات د کاناډا د ټولو صادراتو نږدې ۵۸٪ برخه جوړوله. په ۲۰۰۹ز کال کې ماشینونه، سامان الات، د موټرو تولیدات او نورو تولیداتو صادراتو کې ۳۸٪ زياتوالی راغی. په ۲۰۰۹ز کال کې، صادرات د کاناډا د نږدې ۳۰٪ جي ډي پي و. متحده ايالات تراوسه د دې هېواد تر تولو لوی سوداګريز شريک دی، کوم چې تر ۲۰۰۹ز کال پورې نږدې ۷۳٪ صادرات او ۶۳٪ واردات رانغاړي. د کاناډا شريکو صادراتو او وارداتو په ۲۰۰۶ز کال کې په ټولو هېوادونو کې په اتم شمېره کې ځای درلود.[۲۰][۲۱][۲۲]

شا اوخوا ۴٪ کاناډايان د بنسټيزو سرچينو په څانګو کې نېغ په نېغه په کار ګومارل شوي او دوی په «جي ډي پي» کې ۶.۲٪ ونډه لري. دوی لا هم د هېواد په ډېرو برخو کې خورا مهم دي. په کاناډا کې که اکثريت نه وي، خو ډيری ښارونه، چېرته چې کرنه ستونزمنه ده، د نژدې کانونو او لرګيو له امله شتون لري. کاناډا د سرو زرو، نکل، يورانيمو، الماسو او سرپو په تولید کې په نړيواله کچه مخکښ هېواد دی، همدا راز په وروستيو کلونو کې د خامو نفتو له اړخه هم چې په نړیواله کچه د تيلو زېرمو  ته په کتنې سره دويمه درجه ځای لري، دا هېواد په چټکتيا سره د طبيعي سرچينو په استخراج کې څرګند مقام لري. د کاناډا ډېر ستر شرکتونه د طبيعي سرچينو صنعت کې ځای پر ځای شوي دي، لکه « Encana, Cameco, Goldcorp» او «Barrick Gold». د دې تولیداتو غوڅ اکثريت يې صادريږي او صادرات يې په بنسټيز ډول متحده ايالتو ته دي. په کاناډا کې ډيری د دويمې درجې او خدماتي صنعتونه هم شته، کوم چې نېغ په نېغه له بنسټيزو صنعتونو سره تړلي دي. د بېلګې په ډول، د کاناډا د تر ټولو سترو سامان جوړونکو صنعتونو څخه يو يې د کاغذ جوړولو مواد او کاغذ سکتور دی، کوم چې نېغ په نېغه د لرګي له سوداګرۍ سره تړلی دی.[۲۳]

په طبيعي سرچينو تکيه د کاناډا په اقتصاد او کاناډايي ټولنې يو لړ اغېزې لري. په داسې حال کې چې د توليد او خدماتو صنعتونه په اسانۍ سره معیاري کېږي، طبيعي سرچيني يې د سيمې له پلوه يو له بل سره توپير لري. دې چارې د کاناډا په هره سیمه کې مختلف اقتصادي جوړښتونو جوړېدل ډاډمن کړي دي او د کاناډا په پیاوړي سیمه ييز والي کې خپله ونډه لري. په یو وخت کې د دې سرچينو غوڅ اکثريت صادريږي او کاناډا ته له نړيوال اقتصاد سره نږدې تړاو ورکوي. «هاوليټ» او «رميش» په دې باور دي چې د دا ډول صنعتونو ميراثي بې ثباتي هم په اقتصاد کې د حکومت د زياتې مداخلې لامل ګرځي، تر څو وکولای شي د بازار د بدولون اغېزې کمې کړي.[۲۴]

د طبيعي سرچينو صنعتونو هم د پايښت په اړوند مهمې پوښتنې راپورته کوي. سره له دې چې د څو لسيزو لپاره يو مخکښ تولیدونکی دی، د منابعو کمښت ګواښ يې بيا هم کم دی. په پرله پسې ډول سترې موندنې تر سره کېږي، لکه په «وايسي بي» کې په ستره پیمانه د نکل موندل. سربېره پر دې، لرې شمال يې تر ډېره بريده پرمختللی نه دی، ځکه چې توليدونکي د لوړو قيمتونو يا نويو ټيکنالوژيو انتظار باسي، دا ځکه چې په دې سيمه کې ډېری فعالیتونه تر اوسه د لګښتونو تر اغېز لاندې نه دي راغلي. په وروستیو لسيزو کې کاناډايان د طبيعي سرچينو څخه د ګټې اخستنې سره اړوند چاپيرياليزو ويجاړيو منلو ته ډېر کم چمتو شوي دي. لوړ مزد او د دې سيمو د اصلي اوسېدونکو پر ځمکه ادعاوو هم دا پراختيا درولې ده. د دې پر ځای، ډېرو کاناډايي شرکتونو خپلې لټونې، ګټه اخستل او پر پراختيايي چارو توجه له هيواده بهر متمرکزه کړې، چېرته چې نرخونه ښکته دي او حکومتونه زیات ځواب ویونکي دي. کاناډايي شرکتونه په لاتيني امریکا، سويل ختيځه اسيا او افريقا کې په چټکۍ سره مهم کردار تر سره کوي.

سرچينې

  1. ↑ Hall, Peter A.; Soskice, David (2001). Varieties of Capitalism: The Institutional Foundations of Comparative Advantage. Oxford University Press. د کتاب پاڼې 570. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780191647703. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ "Capitalism in Canada". The Canadian Encyclopedia. د لاسرسي‌نېټه April 24, 2022. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "Actual hours worked per week by industry, seasonally adjusted crack". Statistics Canada. د اصلي آرشيف څخه پر November 3, 2008 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Anthony, Craig (September 12, 2016). "10 Countries with the Most Natural Resources". Investopedia. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Rotberg, Robert I.; Carment, David (2018). Canada's Corruption at Home and Abroad. Taylor & Francis. د کتاب پاڼې 12. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-351-57924-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ "Latest release". World Trade Organization. April 17, 2008. مؤرشف من الأصل في June 5, 2011. د لاسرسي‌نېټه May 23, 2011. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ "Index of Globalization 2010". KOF. د اصلي آرشيف څخه پر May 31, 2012 باندې. د لاسرسي‌نېټه May 22, 2012. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ "Index of Economic Freedom". The Heritage Foundation-The Wall Street Journal. 2013. مؤرشف من الأصل في June 29, 2013. د لاسرسي‌نېټه June 27, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ "Jonathan Kay: The key to Canada's economic advantage over the United States? Less income inequality". National Post. December 13, 2012. مؤرشف من الأصل في May 15, 2016. د لاسرسي‌نېټه December 14, 2012. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ OECD (June 16, 2017). Better Policies Policies for Stronger and More Inclusive Growth in Canada. OECD Publishing. د کتاب پاڼي 3–. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-92-64-27794-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ "Monthly Reports - World Federation of Exchanges". WFE. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)له نومبر ۲۰۱۸ څخه
  12. ↑ "U.S.-Canada Trade Facts". Canada's State of Trade (الطبعة 20). Global Affairs Canada. 2021. ISSN 2562-8313. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) PDF version
  13. ↑ Archived May 12, 2013, at the Wayback Machine.
  14. ↑ "Aquaculture Canada: Facts and Figures". Dfo-mpo.gc.ca. February 2, 2011. د اصلي آرشيف څخه پر June 15, 2012 باندې. د لاسرسي‌نېټه February 1, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ "Canada's Entertainment Software Industry In 2011 A Report Prepared For The Entertainment Software Association Of Canada" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر May 7, 2013 باندې. د لاسرسي‌نېټه February 5, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ Global Systems by David J Rees with Michael G Jones, Chapter 4, کينډۍ:ISBN
  17. ↑ "Crown Land | The Canadian Encyclopedia". www.thecanadianencyclopedia.ca. د لاسرسي‌نېټه ۰۱ جنوري ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Central Intelligence Agency (May 16, 2006). "The World Factbook: Canada". Central Intelligence Agency. د لاسرسي‌نېټه May 6, 2007. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ . The World's Largest Public Companies. Forbes.
  20. ↑ "Exports of goods on a balance-of-payments basis, by product". Statistics Canada. د اصلي آرشيف څخه پر November 2, 2011 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ "Imports, exports and trade balance of goods on a balance-of-payments basis, by country or country grouping". Statistics Canada. د اصلي آرشيف څخه پر June 18, 2006 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Canada's Private to Public (Crown) Property Ratio is 60:40.2006 exports/imports
  23. ↑ "Gross domestic product at basic prices, by industry (monthly)". Statistics Canada. د اصلي آرشيف څخه پر April 28, 2011 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Howlett, Michael and M. Ramesh. Political Economy of Canada: An Introduction. Toronto: McClelland and Stewart, 1992.