Pillpintu tuktuyuq urin rikch'aq ayllu (subfamilia Faboideae) nisqaqa huk chaqallu yurakunap urin rikch'aq ayllunmi, rurunkunaqa chaqallum. 730 rikch'ananmi, yaqa 20.000 rikch'aqninmi kan.
Tuktunkuna
Tuktunkunaqa kintu tuktu-tuktupim.
Tuktunkunaqa iskay yumanayuqmi, pichqantin raphimuyum, iskaykinraymi.
Pichqantin, wakin wakinllapi tawantin akilla raphim. Sapsilla pichqantinmi wayta raphi. Patapi chawpi wayta raphiqa hatunyasqam, iskaynintin urapi wayta raphiqa huñusqam, pila hinam, wamp'ucha nisqam. Chay wamp'uchapiqa sisa raphikunam, ruru aspiqchapas tiyanku. Kinraykunapi kaq iskay wayta raphiqa wamp'uchata p'intum.
Chunkantin sisa raphinmi, wakin wakinllapi isqun icha pichqantin, huñusqam ichaqa hukllachu manam.
Tuktu minuywanqa kay hinam:
icha
Rurunqa chaqallum.
Rikch'aqkuna
Kaymi huk pillpintu tuktuyuq yurakuna:
- ishpinku (Amburana cearensis)
- inchik (Arachis hypogaea)
- husk'a (Astragalus)
- p'unu husk'a, husk'a, q'ira (Astragalus garbancillo)
- briya (Cercidium australe)
- husqa (Dalea)
- pakará (Enterolobium contorti-siliquum)
- amasisa (Erythrina)
- chañar (Geoffroea decorticans)
- tinaku (Indigofera anil, Indigofera suffruticosa)
- warwasku (genus Lonchocarpus)
- sach'a q'ira (Lupinus ampaiensis)
- q'ira (Lupinus condesuflorus, Lupinus platyphyllus)
- tawri (Lupinus mutabilis, Lupinus argentens, Lupinus tauris, Vicia grata (Ancash))
- alwa (Medicago sativa)
- k'ita layu, qura layu (Medicago hispida)
- kiñu-kiñu, isturaki, balsamu qara (Myroxylon balsamum)
- mishiku hikama (Pachyrhizus erosus)
- ahipa (Pachyrhizus ahipa)
- pallar (Phaseolus lunatus)
- numya (Phaseolus numia)
- chuwi (Phaseolus sp. etc.)
- purutu (Phaseolus vulgaris, Phaseolus lunatus, Erythrina edulis (Ancash))
- allwirha, allwi (Pisum sativum)
- kumasiwa (Platymiscium spp.)
- wallwa (Psoralea mexicana, Psoralea pubescens)
- q'upi icha sata (Tephrosia sinapou syn. Cracca toxicaria)
- tipa (Tipuana tipu)
- chikmu (Trifolium spp.)
- chaqullu, abas, hawas, miska (Vicia faba)
Pukyukuna
- ↑ Watson, L.; Dallwitz, M. J.. «Leguminosae» (en inlish simi). The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval. Version: 1st June 2007.. 09-2-2008 rikusqa.
Hawa t'inkikuna