ภาษาไอนุ | |
---|---|
Ainuic | |
ภูมิภาค: | ปัจจุบันอยู่ในเกาะฮกไกโด; อดีตรวมถึงพื้นที่เกาะซาฮาลินตอนใต้และตอนกลาง หมู่เกาะคูริล และอาจรวมถึงเกาะฮนชูตอนเหนือ |
การจําแนก ทางภาษาศาสตร์: | หนึ่งในตระกูลของภาษาหลักของโลก |
กลุ่มย่อย: | |
ISO 639-2 / 5: | ain |
ISO 639-3: | ain |
กลอตโตลอก: | ainu1252 |
แผนที่บริเวณที่มีการใช้ภาษาและภาษาย่อยไอนุ |
ภาษาไอนุ หรือ ไอนู /ˈaɪnuː/ (ไอนุ: アイヌ イタㇰ ไอนู อีตัก; ญี่ปุ่น: アイヌ語 ไอนูโงะ) เป็นภาษาของชาวไอนุ ชนกลุ่มน้อยในเกาะฮกไกโด ครั้งหนึ่งเคยใช้พูดในหมู่เกาะคูริล ทางภาคเหนือของเกาะฮนชูและภาคใต้ของเกาะซาฮาลิน คำหลายคำของภาษาไอนุก็ได้กลายเป็นคำในภาษาญี่ปุ่นเลยด้วย เช่นชื่อเมืองซัปโปโระบนเกาะฮกไกโด และคำว่ารักโกะ ที่แปลว่าแมวน้ำ
Vovin (1993) แยก "ภาษาย่อย" ไอนุได้ ดังนี้:
ภาษาไอนุเรียงประโยคแบบประธาน - กรรม - กริยา ใช้ปรบท ประธานและกรรมระบุด้วยปรบทคำนามสามารถจับกลุ่มกันเพื่อขยายกันเอง คำหลักอยู่ข้างท้าย ลักษณะทางไวยากรณ์ทั่วไปใกล้เคียงกับภาษาญี่ปุ่นและภาษาเกาหลี
ภาษาไอนุมีสระอยู่ 5 เสียง โดยในสำเนียงฮกไกโดจะไม่มีการแยกความยาวเสียงสระ แต่สำเนียงซาฮารินจะมีการแยกความแตกต่างระหว่างเสียงสั้นกับเสียงยาว
คาตากานะ | อักษรละติน | IPA | เทียบภาษาไทย |
---|---|---|---|
ア | a | a | อา |
イ | i | i | อี |
ウ | u | u | อู |
エ | e | e | เอ |
オ | o | o | โอ |
ภาษาไอนุมีเสียงพยัญชนะต้นอยู่ 12 เสียง โดยจะไม่มีการแยกเสียงพ่นลมกับเสียงไม่พ่นลม และเสียงก้องกับเสียงไม่ก้อง โดยพื้นฐานแล้ว k, t, c, p จะออกเสียงเป็นแบบไม่ก้องไม่พ่นลม , , , (เทียบเท่ากับเสียง ก, ต, จ, ป ในภาษาไทย) แต่ก็สามารถออกเสียงเป็น , , , ได้เช่นกัน โดยถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน
s กับ sh ถือเป็นหน่วยเสียงเดียวกัน ไม่มีการแยกความแตกต่าง แต่อาจออกเสียงต่างไปตามสำเนียงหรือผู้พูดหรือตำแหน่งในคำ
คาตากานะ | อักษรละติน | IPA | เทียบภาษาไทย |
---|---|---|---|
ア, イ, ウ, エ, オ | - | ʔ | อ |
カ, キ, ク, ケ, コ | k | k ~ g | ก |
サ, シ, ス, セ, ソ シャ, シュ, シェ, ショ |
s sh |
s ʃ |
ซ ช |
タ, トゥ, テ, ト | t | t ~ d | ต |
チャ, チ, チュ, チェ, チョ | c | t͡ʃ ~ d͡ʒ t͡s ~ d͡z |
จ |
ナ, ニ, ヌ, ネ, ノ | n | n | น |
ハ, ヒ, フ, ヘ, ホ | h | h | ฮ |
パ, ピ, プ, ペ, ポ | p | p ~ b | ป |
マ, ミ, ム, メ, モ | m | m | ม |
ヤ, ユ, イェ, ヨ | y | j | ย |
ラ, リ, ル, レ, ロ | r | ɾ | ร |
ワ, ウィ, ウェ, ウォ | w | w | ว |
ภาษาไอนุมีเสียงตัวสะกดทั้งหมด 10 เสียง อย่างไรก็ตาม เสียงตัวสะกด h จะมีในสำเนียงซาฮารินเท่านั้น ไม่มีในสำเนียงฮกไกโด
คาตากานะ | อักษรละติน | IPA | เทียบภาษาไทย |
---|---|---|---|
ㇰ | -k | -k̚ | ก |
ㇱ, ㇲ | -s -sh |
-s -ɕ |
ส ช |
ッ, ㇳ | -t | -t̚ | ต |
ㇴ, ン | -n | -n | น |
ㇵ, ㇶ,ㇷ, ㇸ, ㇹ | -h | -x | ฮ |
ㇷ゚ | -p | -p̚ | ป |
ㇺ | -m | -m | ม |
イ | -y | -j | ย |
ㇻ, ㇼ, ㇽ, ㇾ, ㇿ | -r | -ɾ | ร์ |
ウ | -w | -w | ว |
ในการเขียนด้วยอักษรคาตากานะ อักษรตัวเล็กจะถูกใช้แทนตัวสะกด เช่น ㇰ, ㇷ゚, ㇺ เป็นอักษรตัวเล็กของ ク, プ, ム ใช้แทนตัวสะกด ก, ป, ม เป็นต้น
สำหรับ r นั้นจะใช้ ㇻ, ㇼ, ㇽ, ㇾ, ㇿ (อักษรตัวเล็กของ ラ, リ, ル, レ, ロ) ขึ้นอยู่กับเสียงสระที่นำหน้า
ภาษาไอนุถือเป็นภาษาใกล้ตายหรือใกล้สูญพันธุ์อย่างวิกฤต ในปี ค.ศ. 1960 ชาวไอนุในญี่ปุ่นกว่า 15,000 คน ใช้ภาษาญี่ปุ่นเป็นภาษาแม่เพียงภาษาเดียว ปี ค.ศ. 1980 ในเมืองนิบูตานิยังเหลือผู้ใช้ภาษาไอนุกว่าร้อยคนแต่มีเพียง 15 คนเท่านั้นที่ใช้พูดกันในชีวิตประจำวัน และในปี พ.ศ. 2550 มีผู้พูดเหลืออยู่เพียง 10 คน ซึ่งผู้พูดมีอายุมากกว่า 80 ปี และผู้ใช้ที่พูดเป็นภาษารองหรือพอพูดได้บ้างก็มีอายุกว่า 60 ปี