Ögeday

Ögeday
2. Moğol hanı
Moğol İmparatorluğu naibi
Hüküm süresi	1229
Önce gelen	Tuluy Han
Sonra gelen	Töregene Hatun
2. Moğol İmparatorluğu hanı
Hüküm süresi	13 Eylül 1229 - 11 Aralık 1241
Önce gelen	Cengizhan
Sonra gelen	Güyükhan
Doğum	7 Kasım 1186 Khentii, Moğolistan
Ölüm	11 Aralık 1241 (55 yaşında) Moğol İmparatorluğu
Eş(ler)i	Borakçin Töregene
Çocuk(lar)ı	Güyük Han Huden Hoçu Horaçar Haşi Kadan Melig
Hanedan	Börçigin (Ögeday Hanedanı)
Babası	Cengiz Han
Annesi	Börte Ujin
Dini	Tengricilik

Ögeday (Moğolca: Өгэдэй, romanize: Ögedei, Çince: 窩闊台, romanize: Wōkuòtái; 7 Kasım 1186 - 11 Aralık 1241), Moğol İmparatorluğu'nun ikinci hanı ve Cengiz Han'ın üçüncü oğluydu. Babasının başlattığı imparatorluğun genişlemesini sürdürdü. 1186 yılında doğan Ögeday, babasının iktidara gelmesi sırasında birçok savaşta savaştı ve Moğolların Harzemşah İmparatorluğu'nu işgalinde önemli roller üstlendi.

Ögeday 7 Kasım 1186'da Cengiz Han'ın üçüncü oğlu olarak dünyaya gelmiştir, annesi Börte'dir. 17 yaşına geldiği zaman babasının Jamuka ile olan savaşlarından bir tanesinden ağır şekilde yaralandı ve savaş alanında kayboldu. Babası ve amcası olan Borokhul onu kurtarmaya muvaffak olmuştu. 1204'te Merkit kabilesinden olan Töregene ile evlendi.^[1]

Cengiz Han, Harzemşah istilalarından önce başına bir şey gelirse önlem amaçlı tahtın varisini belirlemek istemişti. Cuci ve Çağatay'ın kavgaları sonunda ikisi anlaşarak Ögeday'ı varis gösterdiler, Cengiz Han bunu onayladı. 1227 yılında Cengiz Han öldü ve büyük oğlu Cuci'de babasından bir yıl önce ölmüştü. Tuluy, Moğol tahtında naip olarak göreve başlamıştı. 1229 Kurultayı kararlarında Ögeday, Ulu Han seçildi. Çağatay ve Tuluy abilerini desteklemeye devam etti.^[2]

Ana madde: Gürcistan ve Kafkasya'nın Moğollar tarafından istilası

Cormagon Noyan'ın komutasındaki ordu 1232'de Kafkasya'ya geri gelmişti. 1235 yılında Moğollar, Gence'yi istila ettiler. Daha sonrasında Erbil'i kuşattılar. Erbil halkı Moğollara haraç vermeyi kabul edince Cormagon 1238 yılına kadar buraya dokunmadı. Günümüz Ermenistan topraklarının büyük bir bölümünü imha eden ordu, Tiflis'e yöneldi ve aynı yıl burayı da aldı. Daha sonraları Lorhe'ye ilerlediler. Şehrin şahı Moğolların geldiğini haber alınca kaçmıştı ve bu zengin şehri Moğolların insafına bırakmıştı. Her ne kadar müdafaa da bulunduysalar da şehrin garnizonu, Hasan Celalyan, Moğol vassallığını kabul etmişti.^[3] 1240 yılında Cormagon güney Kafkasya'nın işgalini tamamlamıştı. Birçok Gürcü soylusu teslimiyetlerini bildirmişti.

Ana madde: Harzemşahların Moğollar tarafından istilası & Celaleddin Harzemşah

Harzemşahlar Devletinin Cengiz Han tarafından imha edilmesinden ve İndus Muharebesinden sonra Celaleddin Harzemşah büyük uğraşlar sonucu etrafında bir ordu toplamış ve bu orduyla kaybedilen toprakların yarısı kadarı tekrar elde edilmişti. Moğollar bunun haberini almışlardı fakat kendi içlerinde oluşan gelişmeler sonucu bunlarla uğraşırken buraya vakit ayıramadı. Ögeday'ın Ulu Han seçilmesinden sonra onun başkanlığında gerçekleştirilen toplantıda Harzemşahların ortadan kaldırılması kararlaştırıldı. 1228 yılında Cormagon Noyan'ın başını çektiği Moğol ordusu ile Harzemşah ordusu İsfahan'da karşı karşıya gelmişti. Yapılan savaşta Moğollar zafer elde etmiş ve İran topraklarının tamamını Celaleddin'in elinden almıştı. Daha sonralarında Harzemşahlar devleti de Moğollar tarafından tamamen talan edilmişti.

Ana madde: Moğolların Çin istilaları & Moğol istilaları

1230 yılının sonlarına doğru, Jin ordularının Moğollara karşı mağlubiyetleri sonun başlangıcıydı. Ögeday'ın bizzat başında bulunduğu ordu Şanşi'ye ulaştı. Tuluy Han'da bu sefere katılmıştı. Fengxian şehri de bir müddet sonra Moğollar tarafından düşürüldü. Yaz ayının sonrasında Moğollar kuzeyden Henan şehrine saldırdılar ve Jin'in güney ile olan bağlantısını kopardılar. 1232'de Moğollar Jin İmparatorluğunun başkenti Kaifeng'i kuşatma altına aldılar. Ögeday kuşatmayı Noyanlarına bırakarak Karakurum'a döndü. Kısa süre sonra neredeyse Çin'in tamamı Moğolların eline geçti.

1224 yılında bir Moğol kervanı Kore'de öldürülmüş ve Kore bir anda vergi ödemeyi bıraktı. Ögeday güvendiği komutanlarından biri olan Saritai'yi bölgeye yolladı. Ordunun görevi Kore'yi imparatorluğa bağlamaktı. 1231'de Moğolların Kore'ye gelmesi ile istila başlamıştı. Goryeo Krallığı, Moğollara itaat etti ve vergi ödemeyi kabul etti. Fakat krallığın diktatörlerinden olan Choe U başkenti taşıyarak Moğollara karşı savaşmaya karar verdi ve Moğol işgal birliği komutanı Saritai'yi öldürmüştü. Daha sonralarında Danqu komutan olarak seçildi ve işgalin başına kondu. Moğol ordusunun acımasız ilerleyişi karşısında 1241 yılında bütün Kore işgale uğradı.

Ana madde: Avrupa'nın Moğollar tarafından istilası

Batu Han'ın emrindeki Moğol ordusu Doğu Avrupa'yı işgal etmek için harekete geçmişti. Rusya, Macaristan, Bulgaristan ve Polonya gibi devletler feci bir şekilde istilaya uğradı. Sırbistan, Latin İmparatorluğu ve Avusturya'da bu istiladan nasibini almıştı. Güyük'ün oğullarından birisi Batu ile alay etmişti ve Moğol kampında anlaşmazlıklar baş gösterdi. Batu sonrasında Güyük'ü sert bir şekilde eleştirdi: "Ordundaki bütün askerlerinin gururunu kırdın...Sen Rusların orduna bu kadar sert olduğun için sana teslim olacağını mı düşündün?" Daha sonra Güyük Avrupa istilalarına dönerek görevine devam etti. Ögeday'ın oğlu Kadan ise Transilvanya'ya ve Polonya'ya saldırıda bulundu. Her ne kadar Ögeday, Avrupa'nın Atlantik Okyanusuna kadarki kısmının işgali için izin verse de bu hiçbir zaman olmadı çünkü Ögeday'ın 1241'deki ölümü sonucu ordular Karakurum'a dönmek zorunda kaldı.^[4]

Ana madde: Hindistan'ın Moğollar tarafından istilası

Ögeday ilk olarak Kunduz bölgesinin ele geçirilmesini emretmişti. 1241 kışında Moğollar İndus Vadisini tamamen aldı ve yönlerini Delhi Sultanlığı'ndaki Lahor'a yönelttiler. Ancak seferin başındaki Moğol kumandanı şehre yapılan saldırıda ölmüştü. 30 Aralık 1241'de Moğollar şehirdeki bütün insanları öldürdüler. 1235 yılında bir Moğol kuvvetlerinin Keşmir'e yönelik saldırıları olduğu düşünülüyor.

Ögeday Han'ın 1241 yılında zehirlenerek öldüğü rivayet edilir.

TRT 1'de yayınlanmış olan Diriliş "Ertuğrul" dizisinde Ögeday Han, Kaan Çakır tarafından canlandırılmıştır.

• Borakçin Hatun [ja]
• Töregene Hatun (Moğol İmparatorluğu naipliği yapmıştır.)
• Ergene Hatun [ja] (Melig ve Kadanın annesi Ögedayın cariyesidir)
• Huteni Hatun [zh] (Kırgız kökenlidir)
• Moge Hatun [ja]

• Güyük (Moğol Kağanı ve Avrupa seferine katılan 3 ögeday soylu prensten biridir)
• Kadan (Avrupa seferine katılan 3 ögeday soylu prensten biridir)
• Horaçar [ja]
• Hashi [ja]
• Melig [ja] (Avrupa seferine katılan 3 ögeday soylu prensten biridir)
• Kuchu [ja]

Moğolistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.