Afşar boyu
Günümüz dünyasında Afşar boyu sürekli ilgi gören ve tartışılan bir konudur. Teknolojinin ilerlemesi ve küreselleşmeyle birlikte Afşar boyu modern toplumda öncü bir rol üstlendi. Politika, kültür, bilim veya tarih alanında olsun, Afşar boyu dünya çapında insanların yaşamlarını önemli ölçüde etkiledi. Bu nedenle, günlük yaşamın farklı yönleri üzerindeki etkisini ve etkisini anlamak amacıyla Afşar boyu'in incelenmesi ve analizini daha derinlemesine incelemek zorunludur. Bu makalede, bu çok önemli konu hakkında kapsamlı bir bakış açısı sunmak için Afşar boyu ile ilgili çeşitli yönleri ve bugünkü alaka düzeyini inceleyeceğiz.
Afşar boyu veya Avşar boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden 
[1] diye tanımladığı altıncısıdır. Bu boyların Bozoklar kolundan (sağ kolundan) Oğuz Kağan'ın oğlu Yıldız Han'ın dört oğlundan en büyüğü olan Afşar'ın soyundan gelir.
Oymakları
Afşar boyu adları şunlardır: Alplū, Araşlū, Ağaçlu, Ağanlu, Ağca İnlü, Ağca İvaz Hacılu, Alhanlar Ağızlu, Ahşamlu, Bekeşlū, Gündüzlü, Hacısamlu, Imirlü, İzollu, Köse Aḥmedlū, Köselü, Pāpāglū, Kasımlū, Kereḵlū, Karalu, Karaçorlu, Karamanlu, İmanlu, Şayiplü[2][3] Kızıllu, Kilelü (Kileler), Salmanlu,[4] Senelü, Sevinçlü, Seydi Fakihlu, Sığırlu, Sıraçlu, Sofular Yörükleri, Şadıllı/Şadlu,[5] İnallu, Sindelli, Tur Ali Hacılu, Receplü, Balabanlu, Karabudaklı ve Qirqlū. Imirlū oymağı özgün Oğuz boyu olan Eymür oymağı ile ilgilidir.[6]
Afşar boyunun tarihi
Afşarlar Orta Asya'da iken Dede Korkut destanlarında Oğuzeli diye geçen Sir-Derya bölgesinde yaşamışlardır. Büyük göç ile birlikte Huzistan yoluyla bir grup da Irak, Suriye, Ermenistan yoluyla Anadolu'ya gelmişler, bu arada İran, Irak, Suriye, Afganistan ve Azerbaycan'a da yayılmışlardır. Afşarlar, Oğuz'un öteki torunları Kınıklar ve Kayılar gibi devlet kurmuş, büyük hükümdarlar ve sülaleler yetiştirmişlerdir. Karamanoğulları, Akkoyunlular, Aksungurlular, Özeroğulları, Sırkıntıoğulları, Karsantıoğulları, Küçük Alioğulları ve Kozanoğulları gibi, Afşarlardan kurulu ya da onların güçlü desteği ile yaşamış sülaleler de bulunmaktadır.[7]
Gazneli Mahmut zamanında Oğuzlar'a Türkmen denmeye başlanmıştır. Anadolu'daki en güçlü Türkmen boyu olduğu ve devlet yönetmiş sayılı boylardan olduğu kayıtlarda yer alan Afşarlar İran Devleti'nin başına Safevilerden sonra geçen ikinci Türk boyudur. Sonuçta bu Türk boyu geniş bir bölgenin tarihinde belirleyici unsur olmuştur.[8]
Çeşitli coğrafyalarda Afşarlar
Afşarlar Türk tarihinin farklı aşamalarında kendilerinden söz ettirmişlerdir. Bu aşamalar aşağıdaki maddelerde toplanabilir.
Anadolu coğrafyasında
- Musul Atabeyleri (diğer adı Zengiler) Musul ve Halep yöresine egemen olmuşlardır.
- Şumlaoğulları İran'ın Huzistan bölgesinde hakimiyet kurmuşlardır.
- Karamanoğulları Beyliği Afşar boyunun Karamanlı kolundandır.
- Alâiye Beyliği Karamanoğulları sülalesinden gelen beyler tarafından kurulmuştur.
- Germiyanoğulları Beyliği (Alişiroğulları diye de bilinir) Malatya yöresinden Kütahya'ya gelerek yerleşmişlerdir.
- İnançoğulları Denizli yöresinde kuruldu.
- Aydınoğulları Beyliği Afşar olabileceği düşünülür. (Osmanlı arşivlerinde Aydınlı aşireti, Afşar olarak kayıtlıdır)
- Saruhanoğulları Beyliği Afşar boyunun Saruhanlı kolundandır veya başka bir iddiaya göre Saruhanoğulları Beyliğinin kökeninin İznik İmparatoru III. İoannis Vatatzes'in döneminde 1241-1250'lerde Trakya'dan getirtilip Batı Anadolu'ya, Menderes vadisi ve Frigya, Bitinya olmak üzere sınırlara yerleştirilmiş olan Kuman/Kıpçaklar'la ilgili olduğu öne sürülmektedir.[9][10]
- Sevindik Han Beyliği Erzurum-Kars civarında kurulmuştur.
Dulkadiroğlu Beyliği Anadolunun güneyinde Elbistan merkez olmak üzere kurulmuştur. (1298-1522) Anadolu Afşarları'nı iki gruba ayırmak mümkündür. Birinci grup, Karamanoğulları gibi, Selçuklu Hanedanı zamanından itibaren Anadolu'nun çeşitli illerine dağılmış, çok eskiden yerleşik hayata geçmiş olan gruptur. İkinci grup ise, 1865 yılına kadar güney Anadolu'da göçebe hayat sürmekte iken, bu tarihten sonra yerleşik hayata geçen Afşarlardır.
Türklerin tarihi coğrafyası içinde pek çok yerleşim yeri adı taşımaktadır. Ayrıca yaygın bir soyadı olarak günümüze kadar gelmiştir. Afşar boyu Türklük şuuru oldukça güçlü olan bir boydur.
Balkanlar'da Afşarlar
Balkanlar'da da Afşar boyuna mensup insanlar vardır. Bu aileler Karamanoğulları ve Dulkadiroğulları Beyliklerinin Osmanlının göç politikası sebebiyle ve Fırka-i İslahiye olayının sonucunda 15., 16., 17. ve 18. yüzyılda sürgün yoluyla Konya, Karaman, Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Kayseri ve Sivas, civarından gönderilip toplu şekilde yerleşmişlerdir. Kayseri'de yoğun olarak yaşamaktadırlar. Bulgaristan'da Kırcaali-Hasköy, Yunanistan'da Gümülcine bölgelerinde toplu, Makedonya, Kosova yine Bulgaristan'da Deliorman civarında dağınık şekilde yaşarlar. Bulgaristan'ın Kırcaali ilindeki Durallar, Karalılar, Sindelli, Köseler ve Balabanlı, Eskicuma, Tırnovtsa,Pirliköy Sıratça gibi köyler örnek gösterilebilir. Balkanlar'daki Afşar grubu içerisinde Dulkadirli, Karamanlı, Danişmedlü ve Bozuluslu oymakları çoğunluktadır.
İran coğrafyasında
- Nadir Şah ve İran ve Azerbaycan'da Afşar Devleti. Safeviler devrinde, Fars ve Huzistan’daki Afşar oymaklarından bir kısmının Azerbaycan (Kuzeyli-Güneyli) ve özellikle Urmiye havalisine gelip yerleştikleri tahmin edilmektedir. Afşarlar Safevi devletini kuran 7 Türk kabilesinden biridir. Horasan'daki Afşarların Kırklu oymağına bağlı Nadir Şah’ın Azerbaycan tarihine çok önemli katkıları olmuştur.[11] Afşar hanedanlığında Nadir Şah Afşar öldürüldükten sonra zamanla karışıklar olmuştur.[12]
- Karabağ Hanlığı'nın hanedanı Cevanşirler
- Urmiye Hanlığı'nın başkenti Urmiye, hâlen İran'da "Afşarların şehri" diye bilinir.
- Erdebil Hanlığı Beyliğin kurucuları Saruhanbeyli Afşarlarıdır.
18. Yüzyıl ve sonrası
Afşarlar nihayet 18. yüzyıl ve 19. yüzyılda ve özellikle Anadolu'nun güney ve orta bölgelerinde Kayseri, Sivas, Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay, Mersin'de Kozanoğulları, Bozdoğan, Menemenci, Sırkıntı, Kırıntı, Karsantı, Cerit gibi Türkmen boylarını Osmanlı Devleti'nin iskân politikasına karşı Dadaloğlu tarafından dile getirilen,
Kalktı göç eyledi, Afşar elleri,
Ağır ağır giden eller, bizimdir.
Arap atlar yakın eder ırağı,
Yüce dağdan aşan yollar, bizimdir.
şiiriyle ve Ferman Padişahınsa Dağlar Bizimdir sözüyle de kendilerinden söz ettirmişlerdir. Kayseri'de her yıl Dadaloğlu (Afşar) Şenlikleri yapılmaktadır, Afşar kurultayı düzenlenmektedir.
Soy ağacı
| Oğuzlar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bozoklar | Üçoklar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| "Gün Han" Kayı Bayat Alkaevli Karaevli | "Ay Han" Yazır Döğer Dodurga Yaparlı | "Yıldız Han" Afşar Kızık Beğdili Karkın | "Gök Han" Bayındır Beçene Çavuldur Çepni | "Dağ Han" Salur Eymür Alayuntlu Yüreğir | "Deniz Han" İğdir Büğdüz Yıva Kınık | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ongunu Şahin | Ongunu Kartal | Ongunu Tavşancıl | Ongunu Sungur | Ongunu Uç-kuş | Ongunu Çakır | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56
- ^ Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu'nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler Kitabı (PDF). T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. 9 Mart 2013. s. 1502. ISBN 975-350-094-7. 15 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013.
- ^ Not: Oğuzlar'ın Afşar boyuna bağlı Şayiblü (Şayib) oymağıdır. Şayib, kelime kökeni olarak Öz Türkçede "Ak Saçlı" anlamına tekabül etmektedir. Obanın lideri olan ak saçlı beyden ötürü bu isim verilmiştir. Bugün Ordu, Ulubey, Güzelyurt köyünün kökenini oluşturmaktadır.
- ^ Mutlubaş, Ömer. "Salmanlı(Selmanlu,Salmanlu) Aşireti (Oymağı), obaları (Cemaatleri), boy yapıları ve Tarihi" (İngilizce). 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Ocak 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2020.
- ^ Theodor Houtsma, “Ghuzenstämme,” WZKM 2, 1888, s. 225.
- ^ Türk Dünyası El Kitabı. İbrahim Kafesoğlu Harezmşahlar-Karakoyunlular-Akkoyunlular. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 1992. ss. 337-350.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008.
- ^ "Sencer Divitçioğlu, "Saruhanlı Beyliği'nin Kıpçak Kökenli Olma İhtimali (XI-XIV. Yüzyıllar)", Doğu Batı, sy. 33, Ankara 2005, s. 287-297".
- ^ "İbrahim ŞAHİN, Saruhan ve Saruhanoğullarının Adları Üzerine, Dil Araştırmaları, Bahar 2016, Sayı 18 s. 219-233". 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Kasım 2021.
- ^ Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısının oluşumunda Türklerin rolü. Ankara Üniversitesi. Yüksek lisans tezi. Tuba Tombuloğlu. Ankara – 2003[ölü/kırık bağlantı]
- ^ M. Fuad Köprülü, ”Afşar”, İ.A s. 30
Dış bağlantılar
- http://www.avsarobasi.com 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- https://www.academia.edu/42100757/İnallı_Aşireti_Oymağı_obaları_Cemaatleri_boy_yapıları_ve_Tarihi?email_work_card=thumbnail
- https://islamansiklopedisi.org.tr/avsar 12 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
