Bulgar (şehir)

Bulgar Tarihsel ve Arkeolojik Kompleksi

UNESCO Dünya Mirası
Konum	Rusya
Kriter	Kültürel: ii, vi
Referans	981
Tescil	2014 (38. oturum)
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

Bulgar (Bolğar), (Tatarca: Болгар; Bolğar, Çuvaşça: Пăлхар), Divân-ı Lügati't-Türk'te;

"بلغار Bulgar" “herkesçe tanınmış olan bir Türk şehri”.^[1] veya "İdil boyunda tanınmış eski bir Türk şehri." olarak da tanımlamıştır.

İdil Bulgarlarına 8. ile 15. yüzyılları arasında başkentlik yapmış, Etil Nehri^[2] (İdil)'nin sağ kıyısında yerleşik, Kama Nehri ile birliştiği noktadan yaklaşık 30 kilometre uzakta akıntı yönünde konumlanan denizden 82 metre yükseklikte tarihi bir şehirdir ve çağdaş Kazan şehrinden aşağı yukarı 130 km uzaklıktadır. Tarihi Bulgar'ın kuzeyinde 1991 yılından beri Bolgáry adı ile bilinen çağdaş küçük bir kent de vardır.

Diğer verilen isimler: Spassk-Tatarskiy, Bulgar, Spassk, Spask ve Kuybyshev^[3]

Bulgar (Bolğar) şehri sekizinci yüzyılda İdil Bulgarları tarafından Hakan Kotrag döneminde başkent olarak kurulmuştur. Fin ve Slav kökenli azınlıklarda Hakan Kotrag'a katılmışlardır. Tatarlar Orta Çağa özgü İdil Bulgar başkentine (Tatarca: Шәһри Болгар, Latince: Şähri Bolğar) adlandırmışlardır. İdil ticaret yolu yakınında konumlanan Bulgar'dan zamanla Orta Çağ'ın önemli bir ticaret merkezi oluşmuştur. İdil Bulgarları bu bölgede başarılı bir tarımcılık geliştirip, Bulgar'dan başka, Bilar (Bilyar veya Bülär de denilen ikinci başkentleri), Suar (Suvar), Kaşan, Çükätav (Juketav), Aşlı (Oshel), Balımer, Tuxcın (Tukçın), İbrahim (Bryakhimov) ve Tavile gibi birçok kentler kurmuşlardır.

İbn Fadlan, onsekizinci Abbasi Halifesi el-Muktedir'in 921 yılında İdil Bulgarları hükümdarı Almış (Almysch) Han'a gönderdiği heyette yer almış. Görevi, oradaki Müslüman bilginleri denetlemek, Halifenin mektup ve armağanlarını sunmaktır. Önemli bir diplomat ve dikkatli bir gezgin olarak kabul edilen İbn Fadlan, bu yolculuğunu Rihla (Seyahatname) ve (كتاب إلى ملك الصقالبة; Kitāb ilā Malik al-Saqāliba) adlı kitaında anlatmıştır. İbn Fadlan, daha sonra Bulgar (Bolğar) şehrine gelince, Wisu (veya Isu şimdiki Perm Kray) bölgesine kısa bir gezi yapar, orada İdil Bulgarları (Volga Bulgarları) ile Komilerin (yerel bir Fin kabile) aralarında ticaret yaptıklarını izlemiştir. Ayrıca İbn Fadlan, Almış (Almysch) Han'ı bir Saqaliba kralı olarak tanımlamıştır. Almış Han İslam dinini benimsedikten sonra Cäğfär bine Ğabdulla (جعفر ابن عبدالله, Ja'afar ibn Abdullah) ismini almıştır.

2014 yılında, UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.^[4]

14. yüzyılda Rus saldırıları (yağmalama ve yıkım) sırasında başkent Bilar'a kaydırılmış, sonra tekrar buraya geri taşınmış ve 15. yüzyıla kadar Bulgar'da kalmıştır. 1361 yılında şehir tekrar Timur komutasında Altın Ordu Moğolları tarafından tahrip edilmiştir. Kazan Hanlığı kurulduktan sonra Kazan şehri başkent seçilmiştir. Kazan Hanlığı döneminde Bolgar önemli bir İslam merkezi oluştur.

15. yüzyılda şehir büyük prens kör Vasily II Vasiliyevich Tyomniy (Василий II Васильевич Тёмный) tarafından yeniden tahrip edilmiş, 1552 yılında da Kazan Hanlığı ve Bulgar şehri, Rus Çar'ı Ivan IV Vasilyevich (Ива́н Четвёртый, Васи́льевич) tarafından Rusya Çarlığı'na ilave edilmiştir.

Rusya Çarlığı'na ilave edildikten sonra buraya çok fakir Rus çiftçiler yerleştirilmiş, onlar da bir zamanlar güçlü tarihi şehirden inşaat malzemesi olarak ne buldularsa alıp götürmüşlerdir ki, bu nedenle Rus Çar'ı Pjotr Alexejewitsch Romanow özel bir emir (указ, ukaz) ile Bulgar harabelerini koruma altına almıştır.

1781 yılında şehir yakınında oturan Çiftçiler tarafından Spassk (Rusca: Спасск) ismi verilmiş, 1926 ile 1935 yılları arasında şehre Spassk-Tatarski (Спасск-Татарский) denilmiş, 1935 yılından 1991 yılına kadar ihtilalci Kızıl Ordu komutanı (1918 ile 1920 arasında) Walerian Wladimirowitsch Kuibyschew'un namına Kuibyschew (Куйбышев) ismi verilmiş ve en son 1991 yılında tekrar eski adı Bulgar geri verilmiştir.

• Bulgar (şehir) için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
• Bolgar10 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)