Diyarbakır (il)

Diyarbakır
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İl sınırları haritası
Ülke	Türkiye
Coğrafi bölge	Güneydoğu Anadolu Bölgesi
İl merkezi	Diyarbakır
İdare
• Vali	Murat Zorluoğlu
Yüzölçümü
• Toplam	15.101 km²
Nüfus
• Toplam	1.635.048
• Kır	-
• Şehir	1635048
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	412
İl plaka kodu	21
Resmî site T.C. Diyarbakır Valiliği

Diyarbakır, Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Diyarbakır olan ilin yüzölçümü 15.101 km²dir.^[1] Adıyaman, Batman, Bingöl, Elazığ, Mardin, Muş, Malatya ve Şanlıurfa illeri ile komşudur. 17 ilçeye sahiptir.

Diyarbakır'ın plaka kodu 21'dir.

Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ortaSında, El Cezire'nin (Mezopotamya) kuzeyinde yer almaktadır. Doğuda Batman ve Muş, batıda Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya, kuzeyde Elazığ ve Bingöl, güneyde ise Mardin illeri bulunmaktadır.^[2] Yeryüzü şekilleri açısından genelde dağlarla çevrili, ortası hafif çukurlaşmış görünümdedir ve Güneydoğu Torosların kollarıyla çevrilidir. En yüksek dağı Muş sınırı yakınındaki Andok Dağı'dır (2.830 m). Diyarbakır ilinin denizden yüksekliği ortalama 650 metredir.^[3]

Diyarbakır'da karasal iklim egemendir.^[4] Yazları çok sıcak geçer, ancak kışları Doğu Anadolu Bölgesi kadar soğuk geçmez. Bunun başlıca nedeni, Güneydoğu Toroslar Dağları'nın kuzeyden gelen soğuk rüzgârların etkisini azaltmasıdır.^[5] En yüksek sıcaklık ortalaması 40,2 derece, en soğuk ay ortalaması ise -10,1 derecedir.^[4] Günümüze kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 48,4 derece ile 29 Temmuz 1946'da, en düşük sıcaklık ise -25,7 derece ile 11 Ocak 1933'te kaydedilmiştir.^[6]

Yıllık yağış ortalaması 496 mm olan şehirde, bu yağışın %2'si yaz aylarında düşmektedir. Kuzeydeki dağların eteklerine doğru gidildikçe yağışlar da artar.^[4]

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin doğal bitki örtüsü olan bozkır, Diyarbakır'da da yaygındır.^[7] Bozkırda otsu bitkiler daha fazladır. Bunlar ilkbaharda kısa bir süre içinde yeşerip çiçeklenir ama yağışların kesilmesiyle yaz başında kururlar. Çevredeki dağlar yer yer meşe ormanlarıyla kaplıdır.^[4] Diyarbakır topraklarının % 33'ü orman ve fundalık, % 40'ı ekili arazi ve % 22'si çayır ve meralarla kaplıdır. İlkbaharda her yer yeşillenir. Yaz aylarında ise dere kenarları dışında her yer bozkırdır; otlar tamamen kurur. Vadilerde söğüt, çınar, ceviz ve kavak ağaçları; yüksek kesimlerde ise meşe, ardıç ve yabani meyve ağaçları bulunur. Ormanlık arazi her ne kadar % 33 olarak hesaplanmış olsa da, düzenli orman alanları oldukça azalmıştır.

Diyarbakır şehrinin başlıca akarsuyu, Elazığ ili sınırları içinden doğan Dicle Nehri'dir. Nehir, şehrin bulunduğu lav sahanlığının doğu kenarı boyunca akar. Burada, nehir vadisinin tabanı 600 metreye kadar iner. Nehir, Diyarbakır'ın güneyinde yaklaşık 8 kilometre uzaklıkta doğuya yönelir. Dicle Nehri, Diyarbakır ilindeki akarsuların büyük bölümünü toplar. Yalnızca ilin kuzeybatı köşesindeki küçük bir alanın suları Fırat Irmağı'na gider.^[4] Ayrıca Dicle nehri üzerinde inşa edilen Dicle, Devegeçidi, Kralkızı ve Silvan barajları sayesinde hidroelektrik enerji üretiminin artmasına ve sulama faaliyetlerinin gelişmesine olanak sağlamıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Büyükşehir illerinde merkezi yönetim, vali, il müdürleri ve il danışma kurulundan oluşur.

Diyarbakır, bir 'büyükşehir'dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan vali, merkezi yönetimi temsil eder ve cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi'ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Diyarbakır Valisi 1959 Konya doğumlu Ali İhsan SU, 12.5.2022/209 sayılı kararla Mersin Valisi iken atanmıştır.

Vali ve kaymakamlara ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Büyükşehir belediyelerinde yerel yönetim; büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye meclisi ve büyükşehir belediye encümeninden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.^[8][9] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanan Adnan Selçuk Mızraklı (HDP), 19 Ağustos 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Diyarbakır Valisi Hasan Basri Güzeloğlu kayyum olarak atanmıştır.^[10]

17 ilçe belediyesinin 14'ünü HDP'li adaylar kazanmıştır. YSK bunlardan Bağlar Belediye Başkanı seçilen HDP'li aday Zeyyat Ceylan'ın (KHK kapsamında ihraç edildiği için) yerine seçimi ikinci tamamlayan Hüseyin Başoğlu'na (AK Parti) mazbatayı vermiştir. Diğer ilçelerden Bismil, Eğil, Ergani, Hazro, Kayapınar, Lice, Kocaköy, Kulp, Silvan, Sur ve Yenişehir belediye başkanları ise göreve geldikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerlerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır.^{[11][12][13][14][15][16]} Son durumda 17 ilçe belediyesinin 11'ini kayyum olarak atanan kaymakamlar, 2'sini HDP, 3'ünü AK Parti ve 1'ini SP yönetmektedir.

Diyarbakır Büyükşehir Belediye Meclisi bazı üyelerin görevden uzaklaştırılması nedeniyle belirsizleşmiştir.^[17]

31 Mart 2024 yerel seçimlerinde Diyarbakır'da DEM Parti adayı Ayşe Serra Bucak Küçük, %64,09 oy alarak belediye başkanı seçilmiştir.^[18]

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2025 verileri^[19])

Diyarbakır il nüfusu: 1.833.684 (2024 sonu).^[20] İlin yüzölçümü 15.101  km²'dir.^[1] İlde  km²'ye 121 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 927 kişi ile Bağlar’dır)

İlde yıllık nüfus artış oranı %0,86 olmuştur. Nüfus artış oranının en yüksek ve en düşük olduğu ilçeler sırasıyla Kayapınar (%3,70) ve Hazro (%-7,66)'dur.

06 Şubat 2025 TÜİK verilerine göre 17 ilçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.051 mahalle bulunmaktadır.

Diyarbakır il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[22]	194.316	32		%24     46.595 147.721     %76
1935[23]	214.142	38	%10	%23     50.316 163.826     %77
1940[24]	257.321	33	%20	%26     66.103 191.218     %74
1945[25]	249.949	37	%3	%25     63.377 186.572     %75
1950[26]	293.738	35	%18	%25     72.267 221.471     %75
1955[27]	343.903	29	%17	%29     98.798 245.105     %71
1960[28]	401.884	29	%17	%31     124.718 277.166     %69
1965[29]	475.916	25	%18	%34     162.467 313.449     %66
1970[30]	581.208	20	%22	%41     238.504 342.704     %59
1975[31]	651.233	21	%12	%43     281.960 369.273     %57
1980[32]	778.150	16	%19	%48     374.264 403.886     %52
1985[33]	934.505	13	%20	%51     472.055 462.450     %49
1990[34]	1.094.996	13	%17	%53     600.640 494.356     %47
2000[35]	1.362.708	10	%24	%60     817.692 545.016     %40
2007[36]	1.460.714	11	%7	%59     855.389 605.325     %41
2008[37]	1.492.828	11	%2	%70     1.051.511 441.317     %30
2009[38]	1.515.011	12	%1	%71     1.079.160 435.851     %29
2010[39]	1.528.918	12	%1	%71     1.090.172 438.786     %29
2011[40]	1.570.943	12	%3	%72     1.132.351 438.592     %28
2012[41]	1.592.167	12	%1	%73     1.155.258 436.909     %27
2013[42]	1.607.437	12	%1	Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014[43]	1.635.048	12	%2
2015[44]	1.654.196	12	%1
2016[44]	1.673.119	12	%1
2017[44]	1.699.901	12	%2
2018[44]	1.732.396	12	%2
2019[44]	1.756.353	12	%1
2020[44]	1.783.431	12	%2
2021[44]	1.791.373	12	%0
2022[44]	1.804.880	12	%1
2023[44]	1.818.133	12	%1
2024[44]	1.833.684	12	%1

Diyarbakır'da geniş tarım arazileri bulunur ve insanlar çoğunlukla da tarımla uğraşır. Ekilen başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, kırmızı mercimek, nohut ve pamuktur. Bahçelerde ve bostanlarda ise üzüm, elma, karpuz, kavun ve çeşitli sofralık sebzeler yetiştirilir. Ergani ilçesinde bakır çıkarılmaktadır. Ayrıca son yıllarda Diyarbakır'da yapılan aramalarda petrol yatakları bulunmuştur.^[45]

Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri, UNESCO tarafından 2015'te Dünya Mirası olarak tescil edildi.^[46] Devlet Tiyatrosu ve Büyükşehir Belediye Tiyatrosu, Diyarbakır il merkezinde yer almaktadır. Kentte ayrıca Diyarbakır Kitap Fuarı düzenlenmektedir.

Diyarbakır, Uluslararası Gazeteciler ve Yazarlar Derneği tarafından şehirlerin turistik mekanları, konaklama yerleri, şehir halkının misafirperverliği gibi özelliklerin değerlendirildiği, Turizmin Oscarı olarak da anılan Altın Elma Ödülünü 2018 yılında kazanmıştır.^[47]

Yüzyıllar boyunca Arap, Ermeni, Kürt, Süryani, Türk, Yahudi ve Zaza halklarının iç içe yaşadığı Diyarbakır'da, bu kültürlerin etkileşimiyle oluşan yemek kültürü oldukça zengindir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber gibi), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı ve bulgurdur. Bu nedenle Diyarbakır mutfağı genellikle ağır yemeklerden oluşur. Diyarbakır, lahmacunu ve kadayıfının yanı sıra peyniriyle de ünlüdür. En ünlü yemekleri Kaburga Dolması, İçli Köfte, Sac Tava, Meftune ve Ciğer Kebabıdır.

Karpuzu ile ünlenen Diyarbakır, ana yemek olarak ciğer kebabı, içli köfte, çiğ köfte, bulgur pilavı, kaburga, keşkek, lebeni; tatlı olarak burma kadayıf ve sütlü nuriye ile yemek kültürü açısından da zengindir.^[48]

Anadolu'da bilinen en eski camilerden biri olan yapı, dayanıklılığıyla tanınan bazalt taşından yapılmıştır. Camii, Diyarbakır Kalesi surlarının, Harput Kapısı ile Mardin Kapısı'nı birleştiren eksenin batısında yer alır. MS 639 yılında İslam ordularının Diyarbakır'ı fethetmesinin ardından, Mar Toma Kilisesi camiye dönüştürülerek bu yapı oluşturulmuştur. İslam aleminde ''5. Harem-i Şerif'' olarak tanınmaktadır. Duvarlarında birçok uygarlığa ait kitabeler yer almaktadır.

Palu (Parlı) Camii olarak da bilinen yapı, 1532 yılında inşa edilmiş olup Akkoyunlu üslubunu yansıtan bir eserdir. Çini ve motiflerle süslenmiş, zarif süslemeleriyle dikkat çeken minaresinin, yakın dönemlere kadar bir kılıfla korunduğu bilinmektedir. Batısında tanınmış bilgin Muslihiddin-i Lari'nin mezarı vardır. Yapının temellerinin 15. yüzyılda, Akkoyunlular döneminde Uzun Hasan döneminde atıldığı; 16. yüzyıl başlarında tamamlandığı ve dönemin mimari özelliklerini yansıttığı değerlendirilmektedir. Yapının özellikle minaresindeki taş işçiliği öne çıkan bir özelliktir. Minaresinin harcının, Diyarbakır çevresinde yetişen kokulu bitkilerle karıldığı; bu nedenle geçmişte yalnızca Cuma hutbeleri sırasında minarenin kılıfının çıkarıldığı aktarılmaktadır.

Behram Paşa Camii, 1572 yılında Diyarbakır Valisi Behram Paşa tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmış Osmanlı dönemine ait bir eserdir. Kapısı üzerindeki kitabe­ye göre caminin yapımı Hicrî 972 (Milâdî 1564–65) yılında başlamış, Hicrî 980 (Milâdî 1572) yılında tamamlanmıştır. Ayrıntılarıyla Diyarbakır'ın yerel mimarisini yansıtan yapı, boyutları bakımından İstanbul'daki sadrazam camileriyle benzer ölçülere sahiptir. Caminin süsleme açısından zengin bir minberi bulunmaktadır. Yapı tamamen kesme taştan yapılmış olup tek kubbeli bir plana sahiptir. Revaklı son cemaat yeri, aynı üslupta yapılmış önündeki şadırvanı ile sütunlu bir saray girişini anımsatmaktadır. Bu tür revaklı girişlere Osmanlı dönemi yapılarında rastlanmakla birlikte burada yapım olanaklarının en üst düzeyde kullanıldığı anlaşılmaktadır. Güneye özgü taş işçiliğinin ve yerel özelliklerin eklenmesiyle Osmanlı mimarisinin ana şeması korunmakla birlikte yapı, bulunduğu bölgenin geleneklerinden etkilenerek kısmen farklı bir karakter kazanmıştır. Giriş kapısının üstündeki sağ ve sol sahanlıkların ters düzeni, günümüzdeki modern sıkıştırma tekniğine benzer bir yöntemin yaklaşık 400 yıl önce taş yapımına uygulanmış olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir. 5 Mayıs 1828'de Behram Paşa Camii'nin minaresine yıldırım düşmüş, yapı 1930 yılında onarılabilmiştir.

Akkoyunlular dönemine ait olan cami, 15. yüzyıldan kalma, taş örtülü ve tek kubbeli bir yapıdır. Minaresinde İslam peygamberi Muhammed’e atıfta bulunan ‘Kāle’n-Nebiyyü’ (Peygamber dedi ki) ibaresinin yer aldığı çok sayıda kitabe bulunması nedeniyle camiye Nebi ya da Peygamber Camii adı verilmiştir. 1530 yılında Hacı Hüseyin adlı bir kasap tarafından yaptırılan minarenin 1960 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce yeri değiştirilerek onarılmıştır.

Yapı, Kurşunlu Camii olarak da anılmaktadır. 1516-1520 yılları arasında Diyarbakır'ın ilk Osmanlı valisi Bıyıklı Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bu cami, Diyarbakır'daki ilk Osmanlı dönemi eseri olarak bilinir. Duvarları Osmanlı dönemi çinileriyle kaplıdır.. Mihrabı ve minberi özenli bir işçiliğe sahiptir; caminin ayrıntılarında Selçuklu üslubunun etkileri görülmektedir. Cumhuriyet döneminde onarılan caminin yanında bir türbe bulunmaktadır. Daha önce oldukça geniş olan cami avlusu, 1990'lı yılların ortasında bölünmüştür. Caminin bünyesinde bir kümbet de yer almaktadır.

Osmanlı döneminde Diyarbakır'da görev yapan ikinci vali Hüsrev Paşa tarafından 1512-1528 yılları arasında yaptırılmıştır. Bina önce Üsreviye Medresesi adıyla yaptırılmıştır. Kesme taştan yaptırılmış olan minaresi Selçuklu tarzını yansıtır ve sarkıtlarla süslüdür.

Melek Ahmed Paşa tarafından 16. yüzyılda yaptırılmıştır. Mihrabı tamamen çiniden yapılmıştır. Minaresine yarıya kadar birbirini görmeyen iki merdiven­le çıkılır, yarıda bu iki merdiven birleşir. Kaidesi ince işçilik örnekleriyle süslenmiştir. Çini mozaiklerle süslü kabartmalar ince bir işçiliğe sahiptir. Ayrıca Melek Ahmet Paşa'nın kabri de burada yer almaktadır.

Diyarbakır'da İskender Paşa Mahallesi'nde bulunan bu camiyi Diyarbakır'da 14 yıl valilik yapan İskender Paşa 1551 yılında yaptırmıştır. Bazı kaynaklarda bu caminin Mimar Sinan'a ait olduğu belirtilse de Mimar Sinan'ın eserlerinin yer aldığı Tuhfetü'l-Mimârîn adlı eserde ismi geçmemektedir.

Osmanlı mimarisinde belirli bir plan tipinin uygulandığı bu caminin önünde şadırvanı, doğusunda da türbesi bulunmaktadır. Son cemaat yeri dört sütun ve köşelerdeki L şeklinde ayakların taşıdığı beş bölümden meydana gelmiştir. Sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olan sütunların başlıkları oldukça sadedir.

Kare planlı, 14,76 x 14,76 m ölçüsündeki ibadet mekanının üzeri merkezî bir kubbe ile örtülüdür. Buradaki tromplar da çok aşağıdan başlamakta ve ortası bir çizgi ile ikiye ayrılmaktadır. Trompların arası da birer kemerle birbirlerine bağlanmıştır. Bu tromplara dayanan kubbe dışarıdan onaltıgen bir kasnağa oturmaktadır.

Taştan yapılmış mihrap mukarnaslı olup Osmanlı dönemi mihraplarıyla benzer özellikler taşır. Minber orijinalliğinden uzaklaşmış ahşap bir eserdir.

İskender Paşa Camisi Erken Osmanlı devri mimarisinin özelliklerini taşımasına rağmen, bir bakıma da Diyarbakır camilerinin etkisinde kalarak yapılmıştır. Caminin sol tarafına silindirik gövdeli, tek şerefeli taş minare eklenmiştir.

Hz. Süleyman Camii, Nisanoğlu Ebul Kasım tarafından 1155-1169 yılları arasında yaptırılmıştır. Cami bitişiğinde Osmanlılar döneminde yapılan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman ile Diyarbakır'ın Araplar tarafından alınışı sırasında şehit düşen diğer sahabelerin yattığı Meşhed bulunmaktadır. Diyarbakır'ın fethi sırasında şehit olan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman dâhil 27 sahabe bu bölgede, 13 sahabe ise surların farklı bir yerinde öldü. Yaralanan Sultan Sasa'nın da 6 ay sonra şehit olmasıyla birlikte bölgeye toplam 41 sahabe defnedildi. Diyarbakır'da mezar yerleri kesin olarak bilinen 30 sahabenin 27'sinin kabri bu camidedir. 27 şehit sahabenin kabirleri Türkiye'nin her yerinden ziyaretçi akınına uğramaktadır.

Akkoyunlu Kasım Han tarafından yaptırılan Şeyh Mutahhar Ca­misinin dört ayaklı minaresi yekpare dört sütun üzerinde inşa edilmiş ilginç anıtlardandır. Balıkçılarbaşı semtindeki Kasım Padişah diye de adlandırılır. Cami, Şeyh Mutahhar Türbesi'nin bulunduğu arsa üzerine yapıldığı için bu adla anılmaktadır. Minaresindeki kitabeye göre cami, 1500 yılında Akkoyunlu Sultanı Kasım Bey döneminde yapılmıştır. Dört yalın sütun ve başlıklar üzerinde oturan kare planlı mimarisiyle Anadolu camileri arasında tek örnek niteliğindedir.

Ulu Camii'nin kuzeyinde ve cami­ye bitişiktir. 1198 yılında Artuklu Melikül Mesut Kutbudin Ebu Muzaffer Sokman zamanında inşasına başlandığı üzerindeki ki­tabeden anlaşılmaktadır. Medresenin avlusundaki mihrabın iki yanına yerleştirilen döner taş sütunlar, binada meydana gelebilecek olası çökmeleri ya da kaymaları tespit amacıyla konulmuştur. Bina kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Mesudiye Medresesi, Anadolu'da düzenli eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü ilk medreselerden biridir.

Zinciriye Medresesi, Sincariye Medresesi olarak da anılır. Bina 1198 yılında inşa edilmiş olup mimarı İsa bin Ebu Dirhem'dir.

Meryem Ana Kilisesi, 3. yüzyıldan kalmadır. Zamanla birçok onarım gören kilisenin mihrabı Bizans devrinden kalma olup Roma biçimi kapısı dikkat çekicidir. Kilisede bazı azizlerin türbesi bulunmaktadır. Süryani Kadim Yakubi mez­hebine ait önemli bir kilisedir. Diğer bir kilise de Keldani Kilisesidir. Ortodoks Süryanilere ait bir kilisedir. 3. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen yapı, günümüze dek birkaç kez yanmış, yıkılmış, yenilenmiş, defalarca onarılmıştır. Mardin'deki Deyrü’z-Zafaran Manastırı'ndan gelen Patrik II. Yakup, 1871 yılında ölene kadar burada yaşamış ve yapı o dönemde Patriklik Merkezi olarak hizmet vermiştir.

Kırkdamaltı Kilisesi olarak da bilinen Surp Giragos Kilisesi 3. yüzyılda Diyarbakır Belisırma Bölgesi'ndeki en yüksek kilise olup, Amirarzes Basileios ve eşi Tamara tarafından yaptırılmıştır. 1283-1295 yılları arasında dekore edilmiştir. Birapsisli bazilikal planlı olan kilisede bulunan fresklerde, İncil'in hikâye ettiği tüm konular ile Selçuklu Sultanı II. Mesud tasvir edilmiştir. Giriş bölümünü oluşturan mekân, kayanın bir bölümünün kopması sonucu tahrip olmuştur.

İç Kale'nin Dicle'ye bakan yüksek kayalıkları üzerinde yer almakta olup Sur dışında konumlanan nadir kiliselerden biridir.

Özdemir Mahallesi'nde, Yeni Kapı Caddesi'ndedir. Ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmeyen ve 17. yüzyıla tarihlenen kilise, Keldani Katolik cemaati tarafından günümüzde de kullanılmaktadır.

Ömer Şeddat Camii, Kadı Camii, Hacı Büzürk Camii, Arap Şeyh Camii, Lala Kasım Camii, Kurt İsmail Paşa Camii, Hadım Ali Paşa Camii şehrin diğer önemli camileridir.

Diyarbakır (Arkeoloji) Müzesi, Ziya Gökalp Müze Evi, Gazi Köşkü Müze Evi, Cahit Sıtkı Tarancı Müze Evi günümüzde Diyarbakır'ın aktif müzeleridir. Robotik biliminin öncülerinden kabul edilen Diyarbakırlı El-Cezerî^{[kaynak belirtilmeli]} adına yakın zamanda bir müze/bilim mer açılması planlanmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]} Müzenin Dicle Üniversitesi Dicle Teknokent yerleşkesinde bulunması öngörülmektedir.

Diyarbakır'da ilk müze 1934 yılında Ulu Cami'nin devamı olan Senceriye (Zinciriye) Medresesi'nde açılmıştır. 1985 yılında ise Elazığ Caddesi üzerinde bulunan yeni binasına taşınmıştır. Müzede Neolitik Çağ'dan itibaren Eski Tunç, Asur, Urartu, Helenistik, Roma, Bizans, Artuklu, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı devirlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Çoğunluğu Artuklular döneminden kalma çok sayıda sikke ile yöresel, etnografik nitelikte eserler de müzede sergilenmektedir.

Şair Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğduğu bu ev, geleneksel Diyarbakır evlerine örnek teşkil etmektedir. 1973 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından satın alınıp müze haline getirilmiştir. Müzede, Cahit Sıtkı Tarancı'nın eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Ziya Gökalp'in yaşadığı bu ev, 1956 yılında müze haline getirilmiştir. Gökalp'in eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Diyarbakır'ın el sanatları arasında kuyumculuk, ipekçilik, bakırcılık önemli bir yer tutar. Diyarbakır el sanatları, I. Dünya Savaşı'na kadar gelişmiş bir düzeydeydi. Örneğin Konya'daki Mevlana türbesinin ikinci kapısı, Bağdat'taki İmam-ı Azam türbesinin altın ve gümüş işlemeli kapısı ile avize, şamdan ve kandilleri Diyarbakır'da yapılmıştır.

Eskisi kadar yaygın olmamakla birlikte günümüzde önemini koruyan bu el sanatlarında, hasır bilezik, kişmişî gerdanlık, gümüş işlemeli nalın ve çekmeceler Diyarbakır kuyumculuğunun öne çıkan ürünleri arasındadır. Köylerde el dokumacılığı ve halı, kilim üretimi de yapılmaktadır.

Davul ve zurna eşliğinde oynanan Diyarbakır oyunları, aşkı, ıstırabı ve bazen de aşiretlerin sosyal durumlarını konu alır. Oyunlardan bazıları Delilo, Halay, Esmerım, Çaçan, Tekayak, Çiftayak, Şîrani, Avare, Bave Teyar ve Çepik'tir. Bu oyunların kendilerine özgü figür ve hareketleri vardır.

Surların uzunluğu 5,5 km, yüksekliği 10-12 metre ve kalınlığı 4-5 metredir. Çin Seddi'nden sonra en büyük sur olma özelliğini taşımaktadır. Dicle vadisinden yaklaşık 100 metre yükseklikte geniş bir düzlük üzerine kurulmuştur. Dış kalenin 82 burcu vardır. Burçlar arasında geniş bir yol vardır, bu duvarlar 70 santimetre kalınlığındadır. Burçlar çoğunlukla yuvarlaktır, ancak dört ve altı köşeli olanlar da vardır.

Diyarbakır Surları: Diyarbakır Surları 5,5 km uzunluğunda ve 7–8 m yüksekliğindedir. 16 kalesi ve 5 çıkış kapısı olan siyah bazalt surlar, kentin en ilgi çekici yeridir. Orta Çağ askerî mimarisinin muhteşem örneğini oluşturan bu surlar yazıtlar ve kabartmalarla dekore edilmiştir.

Roma İmparatorluğu döneminde askerî yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Çınar ilçesine 13 km uzaklıktadır. 60 dönüm arazi üzerinde 1200 metre sur kalıntısı, 21 metrelik gözetleme kuleleri, kilise, depolar, yer altı ibadethaneleri, evler, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları, sarnıç ve diğer binalar bulunmaktadır. Ayrıca kalede bulunan Mithras Tapınağı, Roma İmparatorluğu'nun doğudaki ilk tapınağı olma özelliğini taşımaktadır.^[49]

Silvan ilçesinde bulunan, Artuklular zamanından kalma bir köprüdür. Ayrıca dünyanın, en geniş taş kemerli köprüsüdür.^[50]

Diyarbakır'ın mimari yapıları arasında hanların önemli bir yeri vardır. Bunların başında Deliller Hanı, Hasan Paşa Hanı, Çifte Han ve Yeni Han gelmektedir.

Diyarbakır, İpek Yolu üzerinde yer aldığından, belirli güzergâhlar üzerinde hanlar ve kervansaraylar yapılmıştır. Anadolu Selçuklularının da uyguladığı bu düzeni Osmanlılar da sürdürmüşlerdir.

Hüsrev Paşa Hanı adıyla anılan yapı 1527 yılında aynı şahıs tarafından yaptırılmıştır. Halk arasında Deliller Hanı denilmesinin nedeni, her yıl İslam ülkelerinden Hicaz'a gitmek üzere bu handa toplanan hacı adaylarını götürecek delillerin (yolcuların veya kervanların mallarını ve yolcuları taşıyan eşya ve hayvanlar) burada kalmasıdır. Yapı iki katlıdır. Restore edilerek modern, turistik, 120 yataklı bir otel olarak hizmete açılmıştır.^[51]

Ulu Camii'nin karşısındadır. Osmanlı valilerinden Vezirzade Hasan Paşa tarafından 1572-1573 yıllarında yaptırılmıştır.^[52] Günümüzde içinde kafe, restoran, kitapçı ve antikacı dükkânları bulunmaktadır.

Sülüklü Han 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafından yaptırılmıştır.

Köprü, yazıtından anlaşılacağı üzere Mervaniler devrinde Diyarbakır hükümdarı Nizamüddevle Nasr tarafından 1065 tarihinde yaptırılmıştır.^[53]

Köprünün beş satırlık kitabesinden Zübeyde Hatun tarafından 1179'da yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Zübeyde Hatun Artuklu Necmüddin Albi'nin (1152-1176) kızı olup, bu köprüyü kendi parasıyla yaptırmıştır.^[54]

Konum Bilgileri
İlçe	Kuruluş Yılı[55]	Önceden bağlı olduğu ilçe	Alanı km2	Rakım mt.	Merkeze km[56]*	Ulaşan Yollar[56]
Bağlar	2008	Merkez	429	705	3	/D.360-08
Bismil	1936	Merkez	1.679	548	54	D.370-01, 21.25, 21.26
Çermik	Cumh.önce		948	686	86	D.885-11 (Ergani)=>21.79, 21.81
Çınar	1937	Merkez	1.934	673	35	D.950-09
Çüngüş	1953	Çermik	512	978	110	D.885-11=>21.79 (Çermik)=>21.81
Dicle	1936	Merkez	738	939	85	D.885-11=>21.78
Eğil	1987	Merkez	449	855	48	D.855-11=>21.75, 21.84
Ergani	1926		1.510	951	55	D.885-11, 21.79, 21.78
Hani	1958	Lice	436	900	70	D.360-08=>21.08, 21.78
Hazro	1954	Silvan	426	1.012	70	D.360-09=>21.03
Kayapınar	2008	Merkez	480	747	8	/D.360-08
Kocaköy	1990	Merkez	248	969	61	/D.360-08, D.885-11, D.950-09
Kulp	Cumh.önce		1.560	1.015	123	D.950-08=>Lice=> 21.05
Lice	Cumh.önce		982	997	84	D.950-08=>21.05
Silvan	Cumh.önce		1.252	840	78	/D.360-09
Sur	2008	Merkez	1.227	674	2	/D.360-08, D.885-11, D.950-09
Yenişehir	2008	Merkez	358	668	2	D.885-11, D.950-09
DİYARBAKIR	Cumh.önce		15.168	674

*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Diyarbakırspor 24 Haziran 1968'de, amatör futbol liginde olan Diclespor ve Yıldızspor'un birleşmesi ile kurulmuştur; renkleri kırmızı ve yeşilden oluşmaktadır. Amblemi ise Diyarbakır Suru ile Diyarbakır karpuzundan oluşmaktadır. Diyarbakırspor'un ilk başkanı, o zamanın Belediye Başkanı Nejat Cemiloğlu'dur.

2021-2022 Sezonu sonunda, Amed Sportif Faaliyetler 2. Ligde grubunu 2.sırada, Diyarbekirspor ise 2. Ligi 15.sırada tamamlamış, Diyarbakırspor ise Bölgesel Amatör Lig 1. Bölge 2. Grubu 5. Sırada tamamlamasına rağmen statü gereğince Diyarbakır Süper Amatör Ligine düşmüştür. Diyarbakır'ın futbol Bölgesel Amatör Ligde 4, kadın futbol liglerinde 2 takımı daha vardır. Ayrıca voleybol 2. Liglerinde 7, bölgesel liglerde 5 takımı daha bulunmaktadır. Bu sezon basketbol ve hentbol liglerine katılan takımı olmamıştır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Diyarbakır Yolspor ve Amed Sportif, katıldıkları ilk turda elenmişlerdir. Diyarbekirspor ise 4.turda Gençlerbirliği'ne elendi.

Önemli spor tesisleri: Diyarbakır Stadyumu (33.000), Seyrantepe Spor Salonu (6.200), Köşkler Spor Salonu (2.000), Yenişehir Kapalı Yüzme Havuzu (1.000) ve Diyarbakır Hipodromu (1.577).

2009 yılında, Diyarbakır ilinde 1281^[57] okul bulunmaktaydı:

• Ana Okulu Sayısı: 90
• İlköğretim Okulu Sayısı: 3096
• Genel Lise Sayısı: 540
• Özel Okullar Sayısı: 97
• Meslek Lisesi Sayısı: 25
• Yabancı Dil Eğitimi Veren Liselerin Sayısı: 116

Öğretmen sayısı 15.021'dir. Erkek öğrenci sayısı 214.462, kız öğrenci sayısı 181.413 olmak üzere Diyarbakır ilinde toplam öğrenci sayısı 395.875'tir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Dicle Üniversitesi, 1966 yılında Ankara Üniversitesi'ne bağlı olarak Tıp Fakültesi'nin kurulması, 1973 yılında ise Fen Bilimleri Fakültesi'nin de açılması ile fiilen kurulmuş ve Diyarbakır Üniversitesi adını almış, 1982'de ise Diyarbakır Üniversitesi'nin adı Dicle Üniversitesi olarak değiştirilmiştir.^[58] Şu an bünyesinde 13 fakülte, 11 meslek yüksekokulu, 5 yüksekokul, 1 konservatuvar, 3 enstitü, 8 uygulama ve araştırma merkezi ile 1 eğitim ve araştırma hastanesi yer almaktadır.

Dicle Üniversitesi, yaklaşık 42.580 bin öğrenci ve 2.016 akademik olmak üzere 6.300 civarında personele sahiptir.^[59]

Dicle Üniversitesi, Dicle'nin doğusuna kurulmuştur ve 60 hektarlık bir alana sahiptir. Yüzölçümü bakımından Dicle Üniversitesi, Türkiye'nin en büyük üniversitelerinden biridir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İldeki ilk vakıf üniversitesi olarak 2013'te kuruldu. 2016'da FETÖ ile ilişkili olduğu gerekçesiyle kapatıldı. 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İle havayolu, karayolu, demiryolu ile ulaşmak mümkündür.

Diyarbakır'a her gün Ankara, İstanbul ve İzmir’den düzenli olarak Antalya, Adana ve Bursa'ya ise haftanın belirli günlerinde seferler düzenlenmektedir. Sivil-askerî havalimanı olan Diyarbakır Havaalanı şehir merkezine 6 km uzaklıktadır.

Yurt Dışına Uçuşlar Almanya'nın Düsseldorf, Hannover ve Frankfurt eyaletlerine haftada üç gün Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkenti Erbil'e de haftada 4 gün tarifeli uçak seferleri yapılmakta. Ayrıca Suudi Arabistan'ın Cidde, Medine şehirleriyle KKTC'nin başkenti Lefkoşe'ye tarifesiz uçuşlar gerçekleştirilmekte.

Diyarbakır demiryolu ağına bağlıdır. Bu ulaşımın merkezi Diyarbakır garıdır.Bölgesel trenler bazında Batman-Diyarbakır, Diyarbakır-Batman, anahat trenler bazında ise Diyarbakır-Kurtalan güzergahları vardır.

Diyarbakır'dan Türkiye'nin her yerine otobüs ile yolculuk mümkündür. Otogar şehir merkezine 4 km uzaklıktadır. İlin bazı illere olan karayolu uzaklıkları şöyledir:

Wikimedia Commons'ta Diyarbakır (il) ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

• T.C. Diyarbakır Valiliği