Günümüzde Kozan toplumumuzda giderek daha alakalı hale gelen bir konudur. Ortaya çıkışından bu yana uzmanlar ve genel nüfus arasında büyük ilgi ve tartışmalara yol açtı. Zamanla Kozan siyasetten popüler kültüre kadar farklı alanlarda önemli bir unsur haline geldi. Etkisi çeşitli şekillerde açıkça ortaya çıktı ve ilişki kurma, iletişim kurma ve karar alma şeklimiz üzerinde önemli bir etkiye neden oldu. Bu yazıda Kozan'in etkilerini ve günlük yaşamlarımız üzerindeki etkisini derinlemesine inceleyeceğiz.
Kozan, Adana ilinin bir ilçesidir. Adana ovasının Yukarı Ova denilen kısmında düz arazinin tepelik bölgeye geçtiği kesimde kurulmuş olup, il merkezine uzaklığı 73 km'dir. İlçe kuzeyde Kayseri, Yahyalı, Feke, Saimbeyli; doğuda Osmaniye, Kadirli; güneyde Ceyhan, İmamoğlu; Batıda Aladağ ilçeleriyle çevrilmiştir. İlçenin yüzölçümü 1690 km²'dir. Adana'nın (metropoller hariç) iki büyük ilçesinden birisidir. Ayrıca Adana İl Sınırları içindeki en geniş (yüzölçüm olarak) ilçe durumundadır. Tarih boyunca önemli bir yerleşim olan Kozan Kilikya Ermeni Krallığı'nın başkentliğini yapmış olup Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemindeyse 1926'ya kadar vilayetlik (il statüsü) yapmıştır. Ancak 1926'da bazı milletvekilleri yüzünden vilayetliği lağvedilmiştir. Ayrıca vilayetken Fevzi Çakmak'ı TBMM'ye milletvekili olarak göndermiştir.
Profesyonel liglerde oynayan tek takımı Kozanspor'dur. Bölgesel Amatör Ligde mücadele etmektedir. Kulüp tarihi boyunca bir 3. Lig bir Bölgesel Amatör Lig arası gidip gelse de 2015 yılında 3. Lige yükselmiş ve bir daha hiç düşmemiştir. İç saha maçlarını İsmet Atlı Stadında oynar.
İlçenin Kozan Dağı, Dengin Yoktur Kozan ve Kozan gibi çok sayıda tanıdık türküleri bulunmaktadır. Otağ TV adında bir televizyon kanalı, Kozan FM ve Sis FM adında da iki radyosu bulunmaktadır. 7 adet yerel gazetesi bulunan Kozan, İnternet haberciliğinde çoğu ilden ileri durumdadır. Eğitimde de oldukça iyi olan Kozan'ın Okuryazarlık Oranı çoğu ilçeden yüksektir. İlçede Çukurova Üniversitesi'ne bağlı yüksekokul mevcuttur. İlçeye 4 yıllık fakülte kurulmuştur. Ekonomide de yükselen güç olan Kozan'da Kozan Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Türkiye'nin birçok yerinde Kozan'dan göç etmiş olanların kurmuş olduğu, Kozan adını taşıyan yerleşim yerleri de mevcuttur (Kozanlı, Kulu, Kozanlı, Soma, Kozan, Çandır, Kozan, Serik, Hacılar vb).
Etimoloji
Şehrin bilinen en eski ismi Sis veya Siski'dir. Roma kontrolü altında şehire Flavias veya Flaviopolis denilmiştir. Bizans döneminde ise şehrin eski Yunanca ismi olan Sision (Σίσιον) yaygınlık kazanmıştır.Ermenicede şehre Sis (Սիս) veya Sissu denilmiştir. Şehre Kozan (Osmanlıca: قوزان) isminin verilmesi, aslen Gaziantep'in Kozan köyü kökenli Kozanoğlu Hanedanı'na (1689-1865) dayanmaktadır.
Kozan adı eski Türkçede aynı zamanda bazı boyların totemi olan “Yaban Tavşanı” (İng. jack Rabbit, Hare) anlamına gelir. Genellikle Ogur Türkçesinde çok eskiden kullanılan “Ksoran” biçiminin, Ogur-Oğuz değişimiyle yani –r ve –s/z değişimiyle “Kozan” şeklini almasıyla oluşmuştur. Diğer Kuzey Türkçelerinde çoğunlukla “Kıyan-Kuyan-Koyon-Köyön-Kodan-koygun” biçiminde görülen bu kelime Türkiye’de Orta Anadolu’da “Göcen-Gocen-Gozan” biçiminde fakat “Yaban Tavşanı Yavrusu” anlamında kullanılır. Orta Çağ'dan önce kaydı yoktur fakat kesinlikle iki nedenden dolayı daha eskidir. 1- bazı kuzey-doğu formları çok eski bir biçimi olan *Koḏan (Kozan) şeklindedir. 2- *Kuyan kelimesi Çuvaşca’daki (Ogur) eski *X/Ksoran biçiminin daha yeni bir formunun oldukça eski bir kanıtıdır ki burada –r ve -ḏ yani –s/z değişiminden dolayı *Koḏan (Kozan) biçimini alır. Diğer formları ise; Teleüt: Koyon/Köyön, Khakas: Kozan/Xozan, Tuva: Kodan/Koygun, Türkmen: Tawşan/ Dawuşğan, Bulgar: Tawşan ve Kıyan/Kuyan, biçimindedir. Ayrıca; Eski Uygurcada (8. yy.): Koyan/koyun, Çağataycada PdC: Koyan, Harezm’de: koyan, Codex Cumanicus'ta: Koyan, Biruni’de: Tuşkan, Kaşgarlı’da: Tavyişgan, «Imennik» Yıl 866 (Bul): Dvansh, Dovshon, Tatar: Kuyan, Taushan ve Karaçay-Balkar: K’on, olarak kayıtlıdır. Modern lehçelerde ise; Başkurd: kuyan, Nogay: Koyan, Kazak: Koyan, Kırgız: Koyon, Karakalpak: koyan, Altay: koyon / köyön, Leb (Lop/Karluk): koyon / köyön, Koyb: kozan, Sakha: Kozan, Şor: Kozan, Hakas: Hozan, ve bazı orta kuzey, orta güney ve kuzey batı lehçelerinde koyan vb. biçimlerdedir.
Nüfus
1893 yılında Osmanlı Devleti tarafından yapılan nüfus sayımına göre Sis (Kozan) kazasının nüfusu 32.507 kişidir. Bunun %56'sı Müslümanlardan (çoğunluğu Türk), %43'ü Gayrimüslimlerden (çoğunluğu Ermeni) oluşmaktaydı. Kazada 18.338 Türk (Müslüman), 14.026 Ermeni, 56 Katolik ve 87 Protestan yaşamaktaydı. Aynı yılda Kozan sancağının toplam nüfusu 84.312 idi. Bunlardan 55.269 (%66) Müslüman ve 29.043 (%34) gayrimüslim idi.
İlçenin nüfusu 31 Aralık 2020 tarihinde açıklanan ADNKS kesin sonuçlarına göre 132.974'tür.
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Kozan ilçe merkezi ve köylerin tamamı Müslüman Türklerden oluşmaktadır, etnik yapıda farklılık yoktur. Ancak az sayıda Balkan Göçmeni bulunur. İlçenin bugünkü görünümde dış savaşlar sırasındaki dış göçler etkilidir. Özellikle Aydın-Söke, Musul-Kerkük ve Bulgaristan ve Makedonya göçmenleriyle yerli Halk olan Varsak, Sırkıntılı Karakeçili, Sarıkeçili Türkleriyle beraber bölgedeki Türk nüfusunu oluşturur. Türklerden ayrı olarak Toros Arapı denen Arap ırkı Torosların eteklerinde yaşarlar.
Mahalleler
Kozan'ın 103 mahallesinin 18'i merkezde bulunmaktadır. Merkez mahallelerinde 90.908 kişi (%69,7) yaşamaktadır. En uzak mahallesi ise 79 km uzaklıktaki Y.Keçili'dir. Merkez mahalleleri dışında nüfusu en fazla olan mahalle, 1.540 kişi ile Hamam'dır. Kozan'nın nüfusu 2017 yılında %0,36 kişi artmıştır.
Kozan ilçesinin mahallelerinin ilçeye uzaklığı, rakımı ve nüfusu
Sıra
Mahalle
Km*
Rakım
Nüfus
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
1
Ağlıboğaz Mah.
4,7
6.100
6.211
5896
2
Arslanpaşa Mah.
1,0
4.208
4.201
4298
3
Bağlar Mah.
2,2
1.328
1.436
4
Cumhuriyet Mah.
1,2
5.806
5.966
5
Çanaklı Mah.
2,9
8.162
8.275
6
Eskikabasakal Mah.
3,9
656
656
7
Güneri Mah.
5,3
2.056
2.086
8
Hacımirzalı Mah.
2,4
1.204
849
9
Hacıuşağı Mah.
0,6
579
1.192
10
Karacaoğlan Mah.
2,2
10.343
11.225
11
Mahmutlu Mah.
1,8
3.400
3.314
12
Şevkiye Mah.
4,8
7.456
7.458
13
Taş Mah.
1,2
692
686
14
Tavşantepe Mah.
2,9
5.975
6.019
15
Tufanpaşa Mah.
0,5
12.841
12.655
16
Türkeli Mah.
3,4
11.695
11.763
17
Varsaklar Mah.
3,8
6.318
6.400
18
Yarımoğlu Mah.
1,9
519
516
Kozan (Merkez)
135
89.338
90.908
19
Acarmantaş Mah.
18,1
128
1.060
1.040
941
20
Akarca Mah.
33,4
751
47
48
21
Akçalıuşağı Mah.
38,7
959
636
620
22
Akdam Mah.
34,8
754
1.116
1.101
23
Akkaya Mah.
76,5
1.885
141
134
24
Alapınar Mah.
17,7
64
118
111
25
Andıl Mah.
13,7
871
106
105
26
Arslanlı Mah.
16,0
58
974
914
27
Aydın Mah.
33,1
277
841
838
28
Ayşehoca Mah.
22,9
38
493
473
29
Bağözü Mah.
17,1
444
244
248
30
Bağtepe Mah.
23,9
325
1.164
1.122
31
Boztahta Mah.
35,3
730
594
574
32
Bucak Mah.
13,7
89
1.190
1.137
33
Bulduklu Mah.
15,0
49
489
469
34
Çamdere Mah.
29,4
678
318
346
35
Çamlarca Mah.
30,6
622
145
142
36
Çandık Mah.
8,9
203
710
715
37
Çelenuşağı Mah.
43,8
777
106
102
38
Çobanpınarı Mah.
10,8
99
388
355
39
Çokak Mah.
16,3
45
250
228
40
Çukurören Mah.
12,3
79
385
391
41
Çulluuşağı Mah.
29,6
653
332
351
42
Çürüklü Mah.
30,8
775
267
256
43
Damyeri Mah.
23,1
190
437
434
44
Dikilitaş Mah.
14,5
92
406
385
45
Dilekkaya Mah.
27,5
32
370
398
46
Doğanalanı Mah.
42,8
319
521
501
47
Duraluşağı Mah.
9,6
247
114
108
48
Durmuşlu Mah.
8,8
317
392
410
49
Düzağaç Mah.
19,0
675
317
310
50
Enizçakırı Mah.
39,8
822
312
306
51
Ergenuşağı Mah.
52,7
833
306
284
52
Eskimantaş Mah.
17,8
390
590
578
53
Faydalı Mah.
16,0
45
1.265
1.238
54
Ferhatlı Mah.
14,0
614
1.134
1.171
55
Gazi Mah.
18,3
45
1.396
1.398
56
Gedikli Mah.
11,0
384
465
457
57
Gökçeyol Mah.
22,0
48
23
26
58
Gökgöz Mah.
41,3
590
159
159
59
Görbeyaz Mah.
73,7
803
228
223
60
Hacıbeyli Mah.
21,6
40
863
531
61
Hamam Mah.
16,6
70
1.591
1.540
62
Ilıca Mah.
15,8
136
1.043
1.045
63
Işıkkaya Mah.
62,6
765
194
177
64
Işıklı Mah.
9,3
95
761
749
65
İdemköy Mah.
12,0
119
561
547
66
Kabaktepe Mah.
34,6
950
52
50
67
Kahveli Mah.
6,8
317
381
382
68
Kalkumaç Mah.
71,2
991
195
206
69
Kapıkaya Mah.
72,2
1.155
238
227
70
Karabucak Mah.
29,6
672
257
257
71
Karacaören Mah.
15,0
166
240
232
72
Karahamzalı Mah.
25,4
464
340
332
73
Karanebili Mah.
27,6
695
116
112
74
Kemerköy Mah.
11,0
218
162
167
75
Kıbrıslar Mah.
36,0
722
177
179
76
Kızıllar Mah.
63,6
1.058
980
981
77
Kızlarsekisi Mah.
46,7
620
284
270
78
Köseli Mah.
13,7
367
305
299
79
Kuytucak Mah.
24,2
696
658
623
80
Kuyubeli Mah.
38,9
902
354
357
81
Kuyuluk Mah.
12,8
99
290
273
82
Mahyalar Mah.
34,0
637
241
224
83
Marankeçili Mah.
58,0
1.038
269
264
84
Minnetli Mah.
28,2
621
153
151
85
Orçan (Dağlıca)Mah.
20,5
534
253
237
86
Oruçlu Mah.
11,0
269
370
374
87
Örendere Mah.
19,4
977
163
173
88
Özbaşı Mah.
23,3
762
141
144
89
Pekmezci Mah.
12,4
54
524
490
90
Postkabasakal Mah.
23,1
337
682
656
91
Salmanlı Mah.
37,0
502
143
129
92
Şerifli Mah.
42,0
903
333
325
93
Tepecikören Mah.
26,7
158
1.323
1.290
94
Tufanlı Mah.
7,6
103
336
316
95
Turgutlu Mah.
8,4
268
1.485
1.501
96
Turunçlu Mah.
12,9
153
404
391
97
Velicanlı Mah.
39,9
1.001
170
165
98
Yanalerik Mah.
39,9
892
146
141
99
Yassıçalı Mah.
10,8
64
887
873
100
Yeniköy Mah.
12,5
210
359
352
101
Yukarıkeçili Mah.
79,0
1.065
288
268
102
Yüksekören Mah.
16,7
203
850
820
103
Zerdali Mah.
25,7
340
536
522
Kozan (Kırsal)
40.647
39.548
Kozan (İlçe)
129.985
130.456
* Km, Cumhuriyet Mahallesi'nde bulunan kaymakamlığa olan uzaklıktır.
^"1935 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı"(PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
"Merkezi Dağıtım Sistemi"(html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
"Kozan Nüfusu - Adana". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
"Adana Kozan Nüfusu". nufusune.com.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)