Montesquieu
Bu yazımızda çeşitli alanlarda büyük ilgi ve tartışma uyandıran Montesquieu konusuna değineceğiz. Montesquieu, çağdaş toplumda yoğun bir tartışmaya yol açarak uzmanların ve kamuoyunun merakını ve fikrini uyandırdı. İlgisi ve önemi, etkisini ve kapsamını anlamak amacıyla daha derin bir çalışma ve analize yol açmıştır. Bu anlamda, Montesquieu'i çevreleyen farklı yönleri ayrıntılı olarak incelemek, kökenini, gelişimini, yansımalarını ve olası gelecek senaryolarını araştırmak yerinde olacaktır. Benzer şekilde, Montesquieu hakkındaki bilginin zenginleştirilmesine olanak tanıyan, eleştirel ve yansıtıcı bir analize katkıda bulunan unsurları sağlayan kapsamlı bir bakış açısı sunmayı amaçlamaktadır.
| Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu | |
|---|---|
 1728'de Montesquieu | |
| Doğumu | 18 Ocak 1689 Château de la Brède, La Brède, Gironde, Fransa |
| Ölümü | 10 Şubat 1755 (66 yaşında) Paris, Fransa |
| Çağı | 18. yüzyıl felsefesi |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Aydınlanma Çağı |
| İlgi alanları | Siyaset felsefesi |
| Önemli fikirleri | Kuvvetler ayrılığı |
Etkilendikleri | |
Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu (18 Ocak 1689 – 10 Şubat 1755), daha çok bilinen adıyla Montesquieu, bir Fransız politik düşünürdür.
Kuvvetler ayrımı esasını ortaya atmıştır. 20 yıl üzerinde çalıştığı 18. yüzyıla damgasını vuran Kanunların Ruhu (De l'esprit des lois) adlı kitabında yasama, yürütme ve yargıyı birbirlerinden ayırmanın önemini vurgulamış ve "despotluk" kelimesinin yerleşmesinde diğer yazarlardan çok kendisi katkı sağlamıştır.
Hayatı
Montesquieu 1689’da Bordeaux'da doğdu. Babası Jacques de Secondat, uzun soyluluk geçmişi olan bir askerdi. Annesi Marie Françoise de Pesnel ise La Brède Baronluğu unvanının Secondat ailesine gelmesini sağlayan varisiydi ve Montesquieu daha yedi yaşındayken öldü. Montesquieu, Bordeaux’da hukuk okudu. 1708’de avukat oldu. 1714’de yani yirmi yedi yaşında Bordeaux parlamentosunda yargıtay başkanı oldu. 1721’de yayımlanan Les Lettres Persanes (İran mektupları) büyük ilgi görünce Montesquieu görevini bir başkasına devretti. Avusturya’ya Macaristan’a İtalya’ya Hollanda’ya İngiltere’ye gitti. Kendini bilimsel çalışmalarına vermek için Brède şatosuna çekildi. Bir yandan doğa bilimlerine yönelirken bir yandan da toplumsal yaşamın koşullarını inceledi. Montesquieu 1755’de Paris’de yaşama gözlerini kapadı.
Eserleri ve düşünceleri
Bir siyaset sosyolojisi geliştiren Montesquieu, esas ününü toplum, hukuk ve yönetim tarzı konusunda gerçekleştirdiği karşılaştırmalı araştırmadan almıştır. Siyaset ve hukuk konusunda tümevarımsal ve deneysel bir yaklaşımı benimseyen filozof; olguları kaydetmek yerine anlamayı, görüngüleri konu alan karşılaştırmalı bir soruşturmayı, tarihsel gelişmenin ilkelerine ilişkin sistematik bir araştırmanın temeli yapmayı itmiştir. Siyaset konusuna, şu halde bir tarih filozofu olarak yaklaşan Montesquieu, farklı politik toplumlardaki farklı pozitif hukuk sistemlerinin çok çeşitli faktörlere, örneğin; halkın karakterine, ekonomik koşullarla iklime, vs. göreli olduğunu söylemiştir. O, işte bütün bu temel koşullara "yasaların ruhu" adını vermiştir. Montesquieu bu bağlamda üç tür yönetim tarzını birbirinden ayırmış ve bu devletlere uygun düşen yönetici ilke, iklim ve topraktan söz etmiştir. Buna göre despotizm büyük devletlere, sıcak iklimlere uygun düşer ve korkuya dayanır. Britanya örneğinde olduğu gibi ne soğuk ve ne de sıcak olan bir iklimin hüküm sürdüğü, orta büyüklükteki devletlere uygun düşen yönetim biçimi, monarşidir; söz konusu yönetim biçimi, şan ve şerefe dayanır. Buna karşın, soğuk iklimlere ve küçük devletlere uygun düşen rejim, demokrasidir; demokrasinin yönetici ilkesinin erdem olduğunu öne süren Montesquieu, tüm insanlar için geçerli olan tek bir doğa yasası ve evrensel bir insan doğası olduğunu kabul eden akılcılığa şiddetle karşı çıkmış ve kuvvetler ayrılığı prensibini ortaya atmıştır. Geometri alanında çok olmasa da çalışmalar yapmıştır. Üçgende alan ve benzerlik konularında birçok defa önerilerde bulunmuştur.
Yasaların Ruhu
Yasaların da tabi olduğu yasalar vardır. Kısaca yasaların da bir ruhu vardır. Montesquieu’ye göre ancak yasa düzeninin egemen olduğu bir toplum güçlü olabilirdi. Bu görüş tüm aydınlanma düşünürlerinin de ortak görüşü olmuştur. Her yasa toplumsal ihtiyaçların bir ürünüdür. Bu yasalar sosyal, ekonomik ve siyasi olabilir. Montesquieu, bu faktörlerin tümüne birden yasaların ruhu adını vermiştir. Din, geçmişte yaşanan olaylar, örf ve adetler de yasaların ruhuna etkide bulunur. Yani yasaların ruhu o yasaların meydana gelmesine yol açan faktörlerin tümüdür. Her ülkede yasaların ruhuna etki eden sebepler farklıdır. Ülkeler de bu farklılıklara göre biçimlenir.
Montesquieu, döneminin diğer filozofları gibi toplumların nasıl yönetildiği ve nasıl yöneltilmesi gerektiği konusunda üç yönetim biçimini belirlemiştir:
- Cumhuriyet: Yönetim yetkisi ve egemenlik halkın tamamına aitse demokratik cumhuriyetten; eğer halkın bir kısmına ait ise aristokratik cumhuriyetten söz edilir. Bu kesimin büyümesi, rejimi demokrasiye yaklaştırır. Cumhuriyetin dayanağı olan ilke erdemdir. Erdem ise yurt sevgisine, eşitliğe ve yasalara olan saygıya dayanır. Montesquieu cumhuriyeti küçük ülkeler için uygun görmüştür.
- Monarşi: Tek bir kişinin yasalarla belirlenmiş yönetimidir. Kralın yanında yasaları koyan bir parlamento bulunur. Monarşinin temel ilkesi ise onurdur. Çünkü tarihte kralların yanında çalışmadan zengin olmak isteyen, onurlu şerefli insanları küçümseyen ve engelleyen zayıf karakterli kişiler bulunur. Kralın yasalara uymamasıyla düzen bozulur. Montesquieu'ya göre monarşi Fransa için en uygun yönetim biçimi idi.
- İstibdat (Despotizm): Tek bir kişinin keyfî yönetimidir. Burada yasalar bulunmaz. Halkın değeri yoktur. Keza halk köle ruhlu insanlardır. Despotizmin temel ilkesi korku amacı ise huzurdur. Montesquieu despotizmi büyük Doğu ülkeleri için uygun bulmuştur.
İran Mektupları
17. yüzyıldan sonra Avrupalıların Doğu'ya duydukları ilgiyi Doğu'yu gösterip ülkesinin krallıktan başlayarak bütün kurumlarını eleştirdi. İran'ı bahane olarak kullandı. Ancak kitapta toplumun değerlerin derine inilip eleştirilmiyor, sadece göze batan veya öne çıkmış konular üzerinde duruluyordu. Buna rağmen İran Mektupları bir eleştiri kitabıdır. Üzerinde durduğu ve eleştirdiği kişiler feodal beyler, saray adamları, sarayda çalışanlardan XIV. Louis'e kadar uzanır. Ayrıca kitapta mutlak yönetimin (monarşi) nasıl bozulduğu ve despotizme döndüğüyle ilgili tespitler bulunur.
Konusu; İranlı Useck düşmanlarından kaçmak için Paris'te yaşayan arkadaşının yanına gider. Bu iki arkadaş İran'daki dostlarıyla mektuplaşırlar. Kitaptaki amaç Paris'teki iki İranlıyı anlatmak değil onların gözünden Batı'yı ya da Fransa’yı anlatmaktır. Fransa'nın garipliklerini mizahçı bir dille ortaya koymaktır.
Romalıların Yükselişi ve Çöküşü
Montesquieu’ye göre Roma, yükselişini önce kralların kişisel değerlerine sonra da imparatorluğun ve cumhuriyetin erdemlerine (disiplin, kanunlara saygı, yurdunu sevme, eşitlik duygusu, senatonun ölçülü davranması ve sözünü geçirmeyi bilmesine) borçludur. Çöküşü de imparatorluğun gelişigüzel bir şekilde büyümesinin, uzak ülkelerde yapılan savaşların, imparatorluğun savunmasında barbarlara güvenilmesinin ve törenlerin bozulmasının bir sonucudur.
Kuvvetler Ayrılığı
Kuvvetler ayrılığı fikrini İngiltere'nin siyasi yapısından ilham alarak ortaya koymuştur. Yönetimin İngiltere'de olduğu gibi üçe ayrılması gerektiğini söyler: kral, soylular ve halk. Bu siyasi yapının ve yönetim biçiminin aynen Fransa'ya aktarılması gerektiğini söyler. Çünkü kuvvetlerin tek bir elde toplanması despotizmi ortaya çıkarabilir. Montesquieu günümüz kuvvetler ayrılığından farklı olarak hem sınıflar hem de erkler arasında bir ayrım yapılması gerektiğini öngörmüştür. Krala yürütmeyi; halk ve asilleri ise yasamanın içine koymayı hedeflemiştir. Yargı ise bağımsız kalacaktı. Montesquieu kuvvetler ayrılığı ile soyluları öne çıkarmayı planlamıştır.
Siyasî Özgürlük
Özgürlük herkesin iddia ettiği gibi istediğimiz şeyler yapmak ya da istemediğimiz şeyleri yapmaya zorlanmamak değildir. Örneğin, devletin vergi istemesi halinde vatandaşlar vermek istemeyebilirler. Böyle bir durumda devlet vergiyi güç kullanarak zorla alır. Hiç kimse vergi vermek istemiyorum özgürlüğüme müdahale edemezsiniz diyemez. Özgürlük bu değildir. Böyle bir özgürlük tanımında devlet varlığını sürdüremez. Montesquieu'ya göre özgürlük, yasaların izin verdiği her şeyi yapmaktır. İnsan, yasaların izin verdiği kadar özgürdür. Yasaların dışına çıkmak ise bir özgürlük değil yasa ihlalidir.
Montesquieu'nun tanımladığı özgürlüğün sakıncası ise vatandaşlara verilecek olan her hak ve özgürlüğün yasalarda tek tek belirlenmelidir. Zira yasalarda belirlenmemiş bir konuda özgürlük mevcut olmayacaktır. Her bir özgürlüğü belirleyip yasalarda tek tek saymak zor bir iş olacaktır.
Eserleri
- İran Mektupları (1721)
- Romalıların Yücelik ve Çöküşünün Nedenleri Üzerine Düşünceler (1734)
- Kanunların Ruhu Üzerine (1748)
Dış bağlantılar
 |
Vikisöz'de Montesquieu ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
- Free full-text works online12 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Timeline of Montesquieu's Life
Kaynakça
- ^ Boesche 1990, s. 1.
- ^ Sorel, A. Montesquieu. London, George Routledge & Sons, 1887 (Ulan Press reprint, 2011), p. 10. ASIN B00A5TMPHC
- ^ "Romalıların Yücelik ve Çöküşünün Nedenleri Üzerine Düşünceler (Ciltli)". www.kitapyurdu.com. 19 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
- ^ https://www.iskultur.com.tr (15 Mart 2017). "Kanunların Ruhu Üzerine". Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 16 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.
Makaleler ve bölümler
- Boesche, Roger (1990), "Fearing Monarchs and Merchants: Montesquieu's Two Theories of Despotism", The Western Political Quarterly, 43 (4), ss. 741-61, doi:10.1177/106591299004300405, JSTOR 448734
- Devletoglou, Nicos E. (1963). "Montesquieu and the Wealth of Nations". The Canadian Journal of Economics and Political Science. 29 (1). ss. 1-25. doi:10.2307/139366. JSTOR 139366.
- Lutz, Donald S. (1984). "The Relative Influence of European Writers on Late Eighteenth-Century American Political Thought". American Political Science Review. 78 (1). ss. 189-97. doi:10.2307/1961257. JSTOR 1961257.
- Person, James Jr., ed., "Montesquieu" (excerpts from chap. 8), in Literature Criticism from 1400 to 1800 (Gale Publishing: 1988), vol. 7, pp. 350–52
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Saintsbury, George (1911). "Montesquieu, Charles Louis de Secondat, Baron de la Bède et de". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 18 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 775–778. This also contains some of Saintsbury's own critical opinions of Montesquieu's works and their reception, especially L'esprit des lois.
- Tomaselli, Sylvana. "The spirit of nations". In Mark Goldie and Robert Wokler, eds., The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought (Cambridge: Cambridge University Press, 2006). ss. 9-39.
Kitaplar
- Althusser, Louis, Politics and History: Montesquieu, Rousseau, Marx (London and New York, NY: New Left Books, 1972).
- Auden, W. H.; Kronenberger, Louis, The Viking Book of Aphorisms (New York, NY: Viking Press, 1966).
- Balandier, Georges, Political Anthropology (London: Allen Lane, 1970).
- Berman, Ric (2012), The Foundations of Modern Freemasonry: The Grand Architects – Political Change and the Scientific Enlightenment, 1714–1740 (Eastbourne: Sussex Academic Press, 2012).
- Pocock, D. F., Social Anthropology (London and New York, NY: Sheed and Ward, 1961).
- Ransel, David L., The Politics of Catherinian Russia: The Panin Party (New Haven, CT: Yale University Press, 1975).
- Schaub, Diana J., Erotic Liberalism: Women and Revolution in Montesquieu's 'Persian Letters' (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, 1995).
- Shackleton, Robert, Montesquieu; a Critical Biography (Oxford: Clarendon Press, 1961).
- Shklar, Judith, Montesquieu (Oxford Past Masters series). (Oxford and New York, NY: Oxford University Press, 1989).
- Spurlin, Paul M., Montesquieu in America, 1760–1801 (Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1941; reprint, New York: Octagon Books, 1961).
