Sofer

Sofer, sofer SeTaM veya sofer ST"M (İbranice: סופר סת״ם, "kâtip"; çoğul soferim, סופרים),^[1] Sifrei Kodeş'i (kutsal tomarlar), tefilin'i (filakteriler), mezuza'yı (kutsal tomarlar) yazıya dökebilen Yahudi bir katiptir. (ST"M, סת״ם, bu üç terimin kısaltmasıdır) ve diğer dini yazılarda da geçer.

Soferim, Yahudilik yasalarına göre Yahudi metinlerini yazmak üzere eğitilmiş ve bu yetkiye sahip olan kişilerdir:^[2]

• Sefer Torah, Yahudi erkeklerin ibadet sırasında okudukları Torah'ın tam kopyasıdır.
• Tefilin, Yahudi yetişkinlerin dua sırasında taktıkları Tevrat ayetlerinin yazılı olduğu tomarlardır.
• Mezuza, Yahudi evlerinin kapılarına asılan Tevrat ayetlerinin yazılı olduğu tomarlardır.

topluca ST"M olarak bilinir.

Basit tanımıyla, soferim kopyacılardır, ancak Yahudilikteki dini rolleri çok daha fazlasıdır. Sifrei Torah, tefilin ve mezuza'nın yanı sıra, Beş Megillot'u (Ezgiler Ezgisi, Rut Kitabı, Ester Kitabı, Vaiz ve Ağıtlar Kitabı tomarları), Nevi'im'i (haftarah'ı okumak için kullanılan peygamber kitapları) ve gittin'i (boşanma belgeleri) yazmak için kâtiplere ihtiyaç vardır. Birçok katip aynı zamanda hattat olarak da işlev görür; ketuba (evlilik sözleşmeleri) veya herhangi bir katip yeterliliği gerektirmeyen ve harf ve parşömen özellikleriyle ilgili kuralların uygulanmadığı dini metinlerin dekoratif ve sanatsal yorumlamaları gibi işlevsel belgeler yazarlar.

Sofrut'a, yani yazıcılık sanatlarının uygulanmasına ilişkin en önemli halaha, Talmud'daki "Maseket Soferim" risalesinde yer alır. Tevrat'ın 613 emrinde, sondan bir önceki emir,^[3] her Yahudi'nin ölmeden önce bir sefer Torah yazması gerektiğidir.^[4]

Bir sofer, dindar, iyi karakterli ve sofrutla ilgili yasalar hakkında bilgili olmalıdır. Sofer olmak için haham olmak gerektiği yaygın bir yanılgıdır.^[5]

Ritüel yazıcı olmak isteyen kişiler genellikle şimuş (çıraklık) yaparak başka bir uzman yazıcıdan öğrenirler, çünkü birinin gerçek bir uygulama olmadan yazıcı olması imkansızdır. Yeni sertifikalı yazıcılar Ester Kitabı tomarları yazarlar.^[6] Sofer olmayı öğrenmenin en zor kısmı kaligrafi değil, daha ziyade Sifrei Torah, tefilin, mezuza ve parşömen üzerine yazılmış diğer tüm metinlere uygulanan binlerce yasayı hatırlamaktır.

Tevrat tomarları, tefilin ve mezuza dışında, Beş Megillot'un (Ezgiler Ezgisi, Rut Kitabı, Ester Kitabı, Vaiz ve Ağıtlar Kitabı tomarları) ve Nevi'im'in (haftarah'ı okumak için kullanılan peygamber kitapları) ve gittin'in (boşanma belgeleri) yazılması için de katiplere ihtiyaç vardır. Bazı topluluklarda, özellikle Bney Brak'taki Chaim Kanievsky'nin topluluğunda, soferimler aynı zamanda Mezmurlar veya Ezra Kitabı gibi Kitab-ı Mukaddes'in diğer kitaplarını da yazarlar. Bu, 19. yüzyılda Kudüs'te Haham Shemuel Shelomo Boyarski tarafından teşvik edilmiştir.

Yazılı bir metnin dinsel olarak geçerli sayılabilmesi için, harflerin doğru bir şekilde oluşturulmasıyla ilgili uyulması gereken birçok kural vardır.^[7]  Aşkenazi, Sefarad, Çabad (Lubavitch) ve Mizrahi Yahudilerinin her birinin harfleri oluşturmak için kendi yazıları vardır, ancak aynı kurallar metin boyunca geçerlidir. Genel olarak, sifrei Torah ile ilgili olarak, bu gruplardan hiçbiri bu farklılıkların bir Tora'yı posul (ritüel olarak uygunsuz veya geçersiz) kılacağını düşünmez.

Belgeler, klaf adı verilen düzgün hazırlanmış parşömen veya vellum üzerine yazılmalıdır.

Birçok katip aynı zamanda hattat olarak da görev yapar; ketubot gibi işlevsel belgeler veya dini metinlerin süslemeli ve sanatsal yorumlarını yazarlar; bunlar için herhangi bir katip yeterliliği gerekmez ve harf ve parşömen özellikleriyle ilgili kurallar uygulanmaz.

• Tefilin
• Mezuza
• Haftarah
• Leksiyoner
• Peraşa
• Masoretler

• Vaad Mishmereth STaM
• What makes ST"M pasul
• Overview of a sofer's work www.sofer.co.uk
• Learning to be a sofer
• Machon Melechet Shamayim Sofer Stam School