Tu banner alternativo

Türkmenler

Günümüz dünyasında Türkmenler geniş bir kitlenin büyük ilgisini çeken ve alakalı bir konudur. Yıllardır Türkmenler, toplumdaki etkilerini anlamaya ve analiz etmeye çalışan farklı alanlardaki uzmanların ve meraklıların dikkatini çekmiştir. Türkmenler, ortaya çıkışından günümüze etkisine kadar bu olguya ilişkin bilgileri zenginleştiren tartışmalara ve yansımalara konu olmuştur. Bu makalede Türkmenler ile ilgili farklı yönleri, zaman içindeki gelişimini ve mevcut bağlamda önemini inceleyeceğiz. Derin ve ayrıntılı bir analiz yoluyla, Türkmenler'i çalışmaya ve tartışmaya değer bir konu haline getiren çeşitli yönleri açıklığa kavuşturmaya çalışacağız.

Tu banner alternativo
"Türkmen" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Türkmen (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Türkmen
20. Bağımsızlık Günü geçit töreninde geleneksel kostümlü Türkmenler, 2011
Toplam nüfus
9 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkmenistan Türkmenistan6,120,854 (2022)[1]
İran İran1 milyon[2]
Afganistan Afganistan1 milyon[3][4]
Özbekistan Özbekistan206,189[5]
Türkiye Türkiye113,762[6]
Rusya Rusya41,328 (2021)
Tacikistan Tacikistan25.000
Ukrayna Ukrayna7.709[7]
Pakistan Pakistan166,000[8]
Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri5.000
Azerbaycan Azerbaycan340[9]
Diller
Türkmence
Din
İslâm
(Çoğu Sünnî, birazı Alevî[kaynak belirtilmeli])

Türkmenler (Türkmence: Türkmenler, Түркменлер, توركمنلر, ) Orta Asya'da bulunan bir Türk etnik grubudur, ağırlıklı olarak Türkmenistan, kuzey ve kuzeydoğu İran ile kuzeybatı Afganistan bölgelerinde bulunurlar. Özbekistan, Kazakistan ve Kuzey Kafkasya'da (Stavropol Krayı) da oldukça büyük Türkmen grupları bulunur. Türk dillerinin Doğu Oğuz[10] kolunun bir parçası olarak sınıflandırılan Türkmen dilini konuşurlar.[11]

Türkmen kadın (Sergey Prokudin-Gorski, 1911)

Çağdaş Türkmenler

Modern Türkmenlerin tamamı, Orta Asya'nın büyük bir kesimini içine alan Batı Türkistan yöresindeki Oğuzların soyundan gelmektedirler. Oğuz kabileleri 7. yüzyılda Altay Dağları'ndan Sibirya stepleri üzerinden batıya hareket etmişler ve Güney Rusya ve İdil içlerine kadar girmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]

Etimoloji

"Türkmen" kelimesi, İbn Kesir gibi bazı müelliflere göre imanlı Türk anlamına gelir.[12] İranlılar, Müslüman Oğuzları şamancı olanlardan ayırmak için Türkî iman (inanmış Türk) demekteydi. Başka kaynaklarda ise,[hangileri?] Türklerin şaman geleneklerinden kopup İslamiyete geçmelerinden sonra Araplar tarafından Terk-i iman (imanını terk etmiş) yani eski şaman inançlarını terk etmelerinden dolayı bu ismin verildiği söylenir.[13][kaynak güvenilir mi?] Bu da süreç içinde Türkman ve nihâyet Türkmen'e çevrilmiştir. Oğuzlar'a "Türkmen" veya "Turkoman" denir. Son zamanlarda Türkmen terimi Müslüman Türk demektir. Fransız Türkolog Jean Deny görüşüne göre ise “men” kuvvet ekidir ve Türkmen “Türkler'in de Türk'ü', soyca Türk ya da soyu Türk ve öz be öz Türk” anlamına gelmektedir.[kaynak belirtilmeli] Tarihi Türk dili'nde -men eki ile biten sözcüklerle mukayese edildiğinde Türkmen sözcüğünün anlamı hakkında daha netlik kazanıyor. Eski Uygur Türkçesi'nde kölmen: gölcük, su birikintisi anlamındadır. Buradaki -men eki küçüklük ifade eder. Buna dayanarak Türkmen sözünün anlamı Türk'ün küçük topluluğudur[14].

Türkmen adı Murat İliyev tarafından, Türk men “ben Türküm”, Türk men “Türk insanı”, Tyurkman, Tyurkban > Türkmen “Türkler'in yurdu”, Türk iman > Türkmen “İmanlı Türk”, Tirkeman > Türkmen “ok atıcı halk”, Türkmen “Türklerin esası, hakiki Türk”, Türk-manend > Türkmen “Türk'e benzer” gibi değişik anlamlarında açıklanmıştır.[15]

Türkmen dili

Türkmence, Türkçenin Oğuz grubundan bir dildir. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

Genetik

Bayramalı yakınlarında geleneksel kıyafetli Teke Türkmen ailesi (Sergey Prokudin-Gorski, 1911)

Haplogrup Q-M242 genellikle Sibirya, Güneydoğu Asya ve Orta Asya'da bulunur. Bu haplogrup, Türkmenlerde en çok rastlanan baba soyudur.

Viola Grugni (ve diğerleri) 2012 yılında yaptığı çalışmasında, İran'ın Gülistan bölgesinden alınan Türkmen örneklerinde Q-M242 haplogrubunun sıklığını %42.6 (29/68) oranında bulmuştur.[16] Di Cristofaro (ve diğerleri, 2013), Cüzcan'dan alınan Türkmen örneklerinde Q-M25 sıklığını %31.1 (23/74), Q-M346 sıklığını %2.7 (2/74) oranında bulmuş ve İran Türkmenlerinde toplamda %33.8 (25/74) Q-M242 YDNA'sının olduğunu tespit etmiştir.[17] 2018 yılında yapılan başka bir araştırma, Türkmenistan Türkmenlerinden alınan örneklerde Q-M25 haplogrubunu %50 (22/44) oranında bulmuştur. Haplogrup Q, en yüksek sıklığa %73 oranında Karakalpakistan Türkmenlerinde (özellikle Yomut boyunda) ulaşmaktadır.[18]

Resimler

  • Yomud Türkmen geleneksel kıyafetleri, Cheliken, 20'ci yy'lın başlarında.
    Yomud Türkmen geleneksel kıyafetleri, Cheliken, 20'ci yy'lın başlarında.
  • Geleneksel elbiseli Türkmen kızı.
    Geleneksel elbiseli Türkmen kızı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "State Committee of Turkmenistan on Statistics". 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  3. ^ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Retrieved 2010-10-08. ^ Jump up to: a b
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  5. ^ Alisher Ilhamov (2002). Ethnic Atlas of Uzbekistan. Open Society Institute: Tashkent.
  6. ^ "TÜİK Kurumsal". 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015. 
  8. ^ https://www.joshuaproject.net/people_groups/15654/PK
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023. 
  10. ^ "The Pavelic Papers | Documents: The Croatian National Resistance/HNO/Odpor/Otpor". web.archive.org. 20 Temmuz 2006. 20 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023. 
  11. ^ "Turkmen". Center for Languages of the Central Asian Region (İngilizce). 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023. 
  12. ^ "البداية والنهاية/الجزء الحادي عشر". 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  13. ^ Dr. Hikmet Kıvılcımlı
  14. ^ Uygur Türkçesi,Prof. Dr. Aysu Ata, Doç. Dr. Mehmet Mahur Tulum,Ankara 2013, Anadolu Üniversitesi yayınları s.86
  15. ^ İlliyev, Murat (2010), Türk tarihinde şecere geleneği: Türkmen şecereleri örneği 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi Ve Sanatları (İslâm Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara, s.12
  16. ^ Grugni, Viola; Battaglia, Vincenza; Kashani, Baharak Hooshiar; Parolo, Silvia; Al-Zahery, Nadia; Achilli, Alessandro; Olivieri, Anna; Gandini, Francesca; Houshmand, Massoud; Sanati, Mohammad Hossein; Torroni, Antonio (18 Tem 2012). "Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians". PLOS ONE (İngilizce). 7 (7): e41252. doi:10.1371/journal.pone.0041252. ISSN 1932-6203. PMC 3399854 $2. PMID 22815981. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Haziran 2024. 
  17. ^ Cristofaro, Julie Di; Pennarun, Erwan; Mazières, Stéphane; Myres, Natalie M.; Lin, Alice A.; Temori, Shah Aga; Metspalu, Mait; Metspalu, Ene; Witzel, Michael; King, Roy J.; Underhill, Peter A. (18 Eki 2013). "Afghan Hindu Kush: Where Eurasian Sub-Continent Gene Flows Converge". PLOS ONE (İngilizce). 8 (10): e76748. doi:10.1371/journal.pone.0076748. ISSN 1932-6203. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Haziran 2024. 
  18. ^ "Gene pool of Turkmens from Karakalpakstan in their Central Asian context (Y-chromosome polymorphism)". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
Enciclo
Wikious
Sapientia
Scientia
Boobota
Anandapedia
Sagapedia
Wikithot