Yuan Hanedanı imparatorları listesi
Bugün Yuan Hanedanı imparatorları listesi, modern toplumda temel bir konu haline geldi ve hayatımızın farklı alanlarında büyük bir etki yarattı. Teknolojik, sosyal, politik veya ekonomik alanda Yuan Hanedanı imparatorları listesi kararlarımızı ve çevremizdeki dünyayı algılama şeklimizi etkilemeyi başardı. Teknolojinin ve küreselleşmenin sürekli gelişmesiyle birlikte Yuan Hanedanı imparatorları listesi, etkileşimlerimizin karmaşıklığını ve bunların gerçekliğimizi nasıl etkilediğini anlamak için bir referans noktası haline geldi. Bu makalede Yuan Hanedanı imparatorları listesi'in günümüz toplumu üzerindeki etkisini ve yaşadığımız dünyada düşünme ve hareket etme biçimimizi nasıl şekillendirdiğini inceleyeceğiz.
| İmparatorları | |
|---|---|
| Mevcut Monarşi | |
| ] | |
| |
| Kubilay Han (h. 1260-1294), Cengiz Han'ın torunu, Yuan Hanedanı'nı 1271'de ilan etmiştir. | |
| İlk hükümdar | Cengiz Han (Moğol İmparatorluğu) Kubilay Han (Yuan Hanedanı) |
| Son hükümdar | Togon Temür |
| Atayan | Kalıtsal |
| Monarşi başlangıcı | 1206 (Moğol İmparatorluğu) 1271 (Yuan Hanedanı) |
| Monarşi bitiş | 1368 |
Yuan Hanedanı, 18 Aralık 1271'de Kubilay Han tarafından ilan edilen, Song Hanedanı'nın yerini alan ve Ming Hanedanı'ndan önce gelen Çin'in imparatorluk hanedanıdır . Aynı zamanda 1206 yılında Cengiz Han tarafından kurulan, ancak daha sonra dört özerk devlete bölünen Moğol İmparatorluğu'nun devamı niteliğindedir. Yuan hanedanının imparatorları, hem Kubilay'ın Çin hükümdarı olarak haleflerini hem de büyükbabası Cengiz'e kadar olan ve daha sonra hanedanın kurucusu olarak gösterilen seleflerini kapsamaktadır.
Yuan hanedanının yöneticileri, Moğol sonrası diğer üç devletin yöneticilerinden nominal olarak üstündüler, ancak her biri de facto diğerlerinden bağımsızdı ve kendi topraklarıyla meşguldüler. Yuan Hanedanı ölüm sonrası adlarının, tapınak adlarının ve dönem adlarının kullanımı da dahil olmak üzere Han siyasi geleneklerini benimsemiştir. İmparator unvanının yanı sıra Yuan hükümdarları aynı zamanda kağan unvanını da taşıyorlardı.
Kubilay ve halefi Temür'ün saltanatları genel olarak barışçıl olsa da, Yuan yönetimindeki zayıflıklar ortaya çıkmşı ve siyasi istikrarın giderek bozulmasına yol açmıştır. 14. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Yuan Devleti yönetilemez hale gelmiş ve 1368 yılında son imparator Togon Temür Çin'i terk etmek zorunda kalmıştır. Onun soyundan gelenler 1634 yılına kadar İç Moğolistan'da Kuzey Yuan olarak bilinen bir devleti yönetmeye devam etmişlerdir.
Arka plan
Yıllarca süren seferler sonucunda Cengiz Han (y. 1162 – 1227) Moğol bozkırındaki kabileleri birleştirmiş ve 1206'da Moğol İmparatorluğu veya Yeke Monggol Ulus hanı olarak taç giymiştir. Sonraki on yıllarda Moğol orduları Çin'i, Orta Asya'yı, İran'ı ve Orta Doğu'nun büyük bir bölümünü ve Rusya'yı fethetmişlerdir.[1] Ancak Cengiz Han soyunun farklı kolları farklı alanlarda egemen olmuşlardır. Sonuç olarak, 1265'te bir zamanlar birleşik olan imparatorluk dört bağımsız devlete bölünmeye başlamıştı: günümüz Rusya'sında Altın Orda, Orta Asya'da Çağatay Hanlığı, Yakın Doğu'da İlhanlılar ve Cengiz'in torunu Kubilay Han tarafından yönetilen ve nominal olarak diğerlerinden üstün olan Çin'deki rejim.[2]
Kubilay, ülkesindeki Han Çinlilerinin çoğunluğunu yatıştırmak için Da Yuan adında yeni bir imparatorluk hanedanının kurulduğunu ilan etmiştir. Esasen Çin geleneklerinde Yeke Monggol Ulus aktarmanın bir yolu olan Yuan, 18 Aralık 1271'de resmen ilan edilmiştir.[3] Hanedan Moğol İmparatorluğu'nun devamı olarak görüldüğünden, dönemin yazarları geriye dönük olarak Cengiz Han'ı hanedan kurucusu olarak tanımladılar;[a] 1271'den sonraki imparatorlar kendilerine Moğol hanları adını verdiler.[5] Qin hanedanlığından (MÖ 221-206) kalma, devletin başındaki kişinin huangdi veya imparator olarak bilinmesi geleneğini sürdürdüler.[6] Çin tarihi metinlerinde, Yuan hanedanının imparatorları, Tang ve Song hanedanlarıyla birlikte, tapınak adları ile anılırlar; ayrıca, ölümünden sonra verilen adlara ve genellikle birden fazla dönem adına sahiplerdi.[7]
Kubilay, Yuan Hanedanlığı'ndan önceki Song Hanedanı'nın son fethine komuta etmiştir. Saltanatı genel olarak uzun ve müreffeh olmasına rağmen, Yuan'ın ekonomisindeki, toplumundaki ve yönetimindeki zayıflıklar, halefi Temür'ün 1307'deki ölümünden sonra ortaya çıkmış ve 1320 ile 1340 yılları arasında neredeyse yirmi yıllık bir anarşiye yol açmıştır.[8] İmparator Togon Temür istikrarlı bir hükümet kurmayı başarsa da, ekonomik kriz toplumsal düzenin bozulmasına yol açmış ve güçlü savaş ağası Zhu Yuanzhang, Togon Temür'ü kaçmaya zorlayarak 1368'de Ming Hanedanı'nı kurmuştur.[9] Yuan hanedanının üyeleri, 1634 yılına kadar Moğol topraklarında Kuzey Yuan olarak bilinen bir kalıntı devleti yönetmeye devam etmişlerdir.[10]
Hükümdarlar listesi
| Portre | Han ismi[11] | Kişisel ismi | Hükümdarlık | Soyu | Hayatının detayları |
|---|---|---|---|---|---|
|
Cengiz Han Geleneksel Çince: 成吉思汗 Liste
|
Temuçin Geleneksel Çince: 鐵木真 |
1206 – 25 Ağustos 1227 (20-21 yıl) |
Yesügey ve Höelin'in oğlu | y. 1162 – 25 Ağustos 1227[b] (yaklaşık 65 yaşında) Moğol kabilelerini birleştirdi, 1206'da Moğol İmparatorluğu'nu kurdu, Moğol fetihlerini başlattı. Belirsiz koşullar altında öldü.[12] |
|
Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Tuluy Geleneksel Çince: 拖雷 |
1227 – 1229 (1-2 yıl) (naiplik) |
Cengiz Han'ın dördüncü oğlu | y. 1191 – Eylül/Ekim 1231 (yaklaşık 65 yaşında) Orta Asya'da and Çin'de orduları komuta etmiş ve babasının yerine hanlık adayıydı. Tartışmalı koşullar altında ölmüştür.[13] |
|
Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Ögeday Geleneksel Çince: 窝阔台 |
13 Eylül 1229 – 11 Aralık 1241 (12 yıl, 2 ay ve 28 gün yaşında) |
Cengiz Han'ın üçüncü oğlu | 1186 – 11 Aralık 1241 (55 yıl, 11 ay) Kin hanedanlığı ve Kiev Knezliği’nin fetihlerine ve Avrupa'nın işgaline liderlik etti, imparatorluk yönetimini geliştirdi ve Karakurum'u başkent olarak inşa etti. Aşırı içkiden öldü.[14] |
| Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Töregene Hatun Geleneksel Çince: 脱列哥那 |
1242 – 1246 (3-4 yıl) (naiplik) |
Ögeday'ın karısı | 1180'lerin sonu – 1246'nın sonu
Oğlu Güyük adına beş yıl süren saltanat dönemi, siyasi entrikaları ve aşırı vergi talepleriyle dikkat çekse de, saltanat dönemi sona erdikten sonra hızla nüfuzunu kaybetti ve öldü.[15][c] | |
|
Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Güyük Han Geleneksel Çince: 贵由 |
24 Ağustos 1246 – Nisan 1248 (1 yıl, 7 ay) |
Ögeday ve Töregene Hatun'un oğlu | 1206 – Nisan 1248 (41-42 yaşında) Annesinin ekonomik politikalarını tersine çevirdi ve onun ortaklarını iktidardan uzaklaştırdı; kuzeni Batu ile kavga etti ve ona karşı bir sefer planlamış olabilir. Sağlığının bozulması nedeniyle öldü.[17] |
| Yok, kişisel adıyla tanınıyor | Oğul Kaymış Geleneksel Çince: 斡兀立海迷失 |
1248 – 1251 (2-3 yıl) (naiplik) |
Güyük'ün karısı | 1200'lerin başı – 1252 yazı (yaklaşık 50 yaşında) Etkisiz bir naip. Tuluy'un oğlu Möngke'yi han ilan eden siyasi düşmanları tarafından kuşatıldı. Kendi oğulları tarafından yönetilen bir darbe girişimi başarısız olduktan sonra, suç ortağı ve büyücülükten suçlu bulunarak idam edildi.[18] | |
|
Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Möngke Han Geleneksel Çince: 蒙哥 |
1 Temmuz 1251 – 11 Ağustos 1259 (8 yıl, 1 ay ve 10 gün) |
Tuluy'un ilk oğlu | 10 Ocak 1209 – 11 Ağustos 1259 (50 yıl, 7 ay yaşında) Tuluy Devrimi'nde tahta çıkmasına karşı çıkanları temizledi; kardeşi Hülâgû'yu Orta Doğu'da sefere gönderdi ve kendisi Song Hanedanlığı'nın işgaline önderlik etti, bu işgal sırasında ateşten öldü.[19] |
|
|
Setsen Han Geleneksel Çince: 薛禪汗 daha iyi bilinen adıyla Kubilay Han Liste
|
Börçigin Kubilay Geleneksel Çince: 孛兒只斤忽必烈 |
5 Mayıs 1260 – 18 Şubat 1294 (22 yıl, 2 ay) Liste
|
Tuluy'un ikinci oğlu | 23 Eylül 1215 – 18 Şubat 1294 (78 yıl, 4 ay yaşında) 1271'de Yuan Hanedanı'nı kurdu, Song Hanedanı'nın fethini tamamladı, Tuluy İç Savaşı'nı kazandı ve başkenti Hanbalık'a taşıdı. Doğal nedenlerden öldü.[20] |
|
Olcaytu Han Geleneksel Çince: 完澤篤汗 Liste
|
Börçigin Temür Geleneksel Çince: 孛兒只斤鐵穆耳 |
10 Mayıs 1294 – 10 Şubat 1307 (12 yıl, 9 ay) Liste
|
Kubilay Han'ın torunu | 15 Ekim 1265 – 10 Şubat 1307 (41 yıl, 3 ay yaşında) Saltanatı müreffeh ama muhafazakardı, istikrarı sağlamayı amaçlayan politikalar uyguladı, ancak Yuan yönetimindeki artan verimsizliği çözmeyi başaramadı. Doğal nedenlerden öldü.[21] |
|
Külüg Han Geleneksel Çince: 曲律汗 Liste
|
Börçigin Haishan Geleneksel Çince: 孛兒只斤海山 |
21 Haziran 1307 – 27 Ocak 1311 (3 yıl, 7 ay ve 6 gün) Liste
|
Kubilay Han'ın büyük torunu | 4 Ağustos 1281 – 27 Ocak 1311 (29 yıl, 5 ay yaşında) Yerleşik sistemleri hiçe saymış, bürokrasiyi hızla genişletmiş ve büyük mali zorluklara yol açmıştır. Doğal sebeplerden ölmüştür.[22] |
|
Buyantu Han Geleneksel Çince: 普顏篤汗 Liste
|
Börçigin Ayurbarwada Geleneksel Çince: 孛兒只斤愛育黎拔力八達 |
7 Nisan 1311 – 1 Mart 1320 (8 yıl, 10 ay) Liste
|
Külüg Han'ın kardeşi | 9 Nisan 1285 – 1 Mart 1320 (34 yıl, 10 ay yaşında) Kardeşinin politikalarının çoğunu tersine çevirdi, Konfüçyüs sınav sistemini geri getirdi ve yasalar çıkardı, ancak mali düzeni yeniden sağlamayı başaramadı ve hizip mücadeleleri yüzünden zayıfladı. Doğal nedenlerden öldü.[23] |
| Kegen Han Geleneksel Çince: 格堅汗 Liste
|
Börçigin Shidibala Geleneksel Çince: 孛兒只斤硕德八剌 |
19 Nisan 1320 – 4 Eylül 1323 (3 yıl, 4 ay) Liste
|
Buyantu Han'ın oğlu | 22 Şubat 1302 – 4 Eylül 1323 (21 yıl, 6 ay yaşında) Bakan Temuder elindeki gücü azaltmaya çalıştı ve onun ölümünün ardından para reformu yaptı, ancak Temuder yanlıları tarafından düzenlenen bir darbeyle öldürüldü.[24] | |
| Yok, kişisel veya dönem adıyla biliniyor | Yesün Timur Han Geleneksel Çince: 孛兒只斤也孫鐵木兒 |
4 Ekim 1323 – 15 Ağustos 1328 (4 yıl, 10 ay) Liste
|
Kubilay Han'ın büyük torunu | 28 Kasım 1293 – 15 Ağustos 1328[d] (34 yıl, 8 ay yaşında) Suikast yoluyla iktidara geldi ancak kendisini iktidara getirenleri tasfiye ederek istikrarı sağladı; yönetimde dini tarafsızlığı yeniden sağladı. Doğal sebeplerden öldü.[26] | |
| Yok, kişisel veya dönem adıyla biliniyor | Börçigin Ragibagh Geleneksel Çince: 孛兒只斤阿剌吉八 |
Ekim 1328 – 14 Kasım 1328 (1 ay) Liste
|
Yesün Timur Han'ın oğlu | 1320 – 14 Kasım 1328 (8 yıl, 10 ay yaşında) Çocuk imparator; muhtemelen İki Başkent Savaşı sırasında öldürülmüştür.[27] | |
|
Cayatu Han Geleneksel Çince: 札牙篤汗 Liste
|
Börçigin Tuğ Timur Geleneksel Çince: 孛兒只斤圖帖睦爾 |
16 Ekim 1328 – 26 Şubat 1329 (4 ay) Liste
|
Külüg Han'ın oğlu | 16 Şubat 1304 – 2 Eylül 1332 (28 yıl, 6 ay yaşında) Kardeşi Kutuktu Han lehine tahttan feragat etti.[28] |
|
Kutuktu Han Geleneksel Çince: 忽都篤汗 Liste
|
Börçigin Kusala Geleneksel Çince: 孛兒只斤和世剌 |
27 Şubat 1329 – 30 Ağustos 1329 (6 ay) Liste
|
Külüg Han'ın oğlu | 22 Aralık 1300 – 30 Ağustos 1329 (28 yıl, 8 ay yaşında) El Timur tarafından öldürülmeden önce kısa bir süre hüküm sürdü.[27] |
|
|
Cayatu Han Geleneksel Çince: 札牙篤汗 (ikinci hükümdarlığı) |
Börçigin Tuğ Timur Geleneksel Çince: 孛兒只斤圖帖睦爾 |
8 Eylül 1329 – 2 Eylül 1332 (2 yıl, 11 ay) Liste
|
Külüg Han'ın oğlu | 16 Şubat 1304 – 2 Eylül 1332 (28 yıl, 6 ay yaşında) Sanat ve bilimin koruyucusu olan hükümdarlığı, bakanlar El Timur ve Merkidli Bayan tarafından yönetildi. Doğal sebeplerden öldü.[28] |
|
Yok, kişisel adıyla tanınıyor
Liste
|
Rinçinbal Han Geleneksel Çince: 孛兒只斤懿璘質班 |
23 Ekim 1332 – 14 Aralık 1332 (1 ay) Liste
|
Kutuktu Han'ın oğlu | 1 Mayıs 1326 – 14 Aralık 1332 (6 yıl, 7 ay yaşında) Çocuk imparator; ani bir hastalıktan öldü.[29] |
| Ukhaghatu Han Geleneksel Çince: 烏哈噶圖汗 Liste
|
Börçigin Togon Temür Geleneksel Çince: 孛兒只斤妥懽帖睦爾 |
19 Temmuz 1333 – 10 Eylül 1368 (35 yıl, 2 ay) Liste
|
Kutuktu Han'ın oğlu | 25 Mayıs 1320 – 23 Mayıs 1370 (49 yıl, 11 ay yaşında) İstikrarlı bir hükümet kurmayı başarsa da, ekonomik kriz toplumsal düzenin bozulmasına yol açmış ve 1368'de güçlü savaş ağası Zhu Yuanzhang, Togon Temür'ü Karakurum'a kaçmaya zorlamıştır; İç Moğolistan'da Kuzey Yuan Hanedanı'nı kurmuştur. Doğal sebeplerden ölmüştür.[31] | |
Zaman çizelgesi
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Sonraki bazı Çin tarihçileri tarafından da benimsenen alternatif bir görüşe göre ise bu tarih, Güney Song Hanedanı'nın yıkılışı olan 1279 yılına dayanmaktadır.[4]
- ^ Cengiz Han'ın doğum yılı kesin değildir; 1162 büyük olasılıkla olsa da, 1155 ve 1167 de önerilmiştir. Daha detaylı bir tartışma için bkz. Cengiz Han#Çocukluk ve gençlik yılları.
- ^ Tarihçi Qiu Yihao, Töregene'nin çok daha uzun yaşadığını ve Güyük'ün ölümünden sonra yeniden naiplik yaptığını ileri sürmüştür.[16]
- ^ Doğum ve ölüm tarihleri konusunda bazı belirsizlikler bulunmaktadır.[25]
- ^ Togon Temür'ün ölüm sonrası adı Ming sarayı tarafından verilmiştir.[30]
Kaynakça
- Özel
- ^ Atwood 2004, s. 365; May 2018, s. 39.
- ^ Atwood 2004, ss. 368–369; May 2018, s. 181.
- ^ Atwood 2004, s. 603; May 2018, s. 189.
- ^ Atwood 2004, s. 603.
- ^ Wilkinson 2012, s. 776; Atwood 2004, s. 302.
- ^ Wilkinson 1998, s. 106; Mote 1999, s. 98.
- ^ Wilkinson 1998, ss. 106–107.
- ^ Atwood 2004, ss. 607–608.
- ^ Atwood 2004, s. 610; Paludan 1998, s. 157.
- ^ Atwood 2004, s. 407.
- ^ Atwood 2004, s. 625.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, ss. 97–102.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, s. 542; May 2018, ss. 69–70, 94–95.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, ss. 416–418.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, s. 544; Broadbridge 2018, ss. 166–167.
- ^ Qiu 2011, ss. 116–117; Broadbridge 2018, ss. 192–193.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, ss. 211–213.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, ss. 418–419; Broadbridge 2018, ss. 196.
- ^ Moule 1957, s. 102; Atwood 2004, ss. 362–364.
- ^ Paludan 1998, s. 148–153; Rossabi 1994, ss. 454–489; Moule 1957, s. 103.
- ^ Paludan 1998, ss. 154–156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 492–503; Moule 1957, s. 103.
- ^ Paludan 1998, s. 156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 505–512; Moule 1957, s. 103.
- ^ Paludan 1998, s. 156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 513–526; Moule 1957, s. 103.
- ^ Paludan 1998, s. 156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 527–531; Moule 1957, s. 103.
- ^ Ch'i-Ch'ing 1994, s. 353.
- ^ Paludan 1998, s. 156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 535–540; Moule 1957, s. 104.
- ^ a b Paludan 1998, s. 156; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 541–557; Moule 1957, s. 104.
- ^ a b Paludan 1998, ss. 156–157; Ch'i-Ch'ing 1994, ss. 541–557; Moule 1957, s. 104.
- ^ Paludan 1998, s. 157; Moule 1957, s. 104.
- ^ Dardess 1994, s. 561.
- ^ Goodrich & Fang 1976, ss. 1290–1293; Paludan 1998, s. 157; Dardess 1994, ss. 566–583; Moule 1957, s. 104.
- Genel
- Atwood, Christopher P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-4671-3.
- Broadbridge, Anne F. (2018). Women and the Making of the Mongol Empire. Cambridge Studies in Islamic Civilization. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-1086-3662-9.
- Ch'i-Ch'ing, Hsiao (1994). "Mid-Yüan politics". Twitchett, Dennis; Franke, Herbert (Ed.). The Cambridge History of China, Volume 6: Alien Regimes and Border States, 907–1368. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24331-5.
- Dardess, John (1994). "Shun-ti and the end of Yüan rule in China". Twitchett, Dennis; Franke, Herbert (Ed.). The Cambridge History of China, Volume 6: Alien Regimes and Border States, 907–1368. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24331-5.
- Goodrich, Luther Carrington; Fang Chaoying, (Ed.) (1976). Dictionary of Ming Biography, 1368–1644. 2. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-03833-1.
- May, Timothy (2018). The Mongol Empire. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-4237-3. JSTOR 10.3366/j.ctv1kz4g68.
- Mote, Frederick W. (1999). Imperial China, 900–1800. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-6740-1212-7.
- Moule, Arthur C. (1957). The Rulers of China, 221 BC-AD 1949
. Londra: Routledge. OCLC 223359908. - Paludan, Ann (1998). Chronicle of the Chinese Emperors: The Reign-by-Reign Record of the Rulers of Imperial China. Londra: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05090-3.
- Qiu, Yihao (2011). 蒙古帝国的权力结构（13—14世纪） [The Power Structure of the Mongol Empire (13th - 14th centuries)] (PhD tez) (Çince). Shanghai: Fudan University.
- Rossabi, Morris (1994). "The reign of Khubilai khan". Twitchett, Dennis; Franke, Herbert (Ed.). The Cambridge History of China, Volume 6: Alien Regimes and Border States, 907–1368. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24331-5.
- Wilkinson, Endymion (1998). Chinese History: A Manual. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-6740-0249-4.
- Wilkinson, Endymion (2012). Chinese History: A New Manual (Third bas.). Cambridge: Harvard University Press. ISBN 978-0-6740-6715-8.
Wikimedia Commons'ta Yuan Hanedanı imparatorları listesi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
