Гыйлем инкыйлабы

Гыйлем инкыйлабы, Николай Коперник, планеталар

Гыйлем инкыйлабы, шулай да фәнни революция (XVI-XVII гасырлар) - Аурупада фәннәр, техника, сәнәгать өлкәләрендә, җәмгыять тормышында XVI-XVII гасырларда урын алган кискен алмашынулар, төпле үзгәрешләр чоры. Урта гасыр дини кагыйдәләреннән ваз кичелә, яңа кыйммәтләр системасы төзелә, фән үсеше тизләтелә.

Portal icon фәлсәфә порталы
Portal icon тарих порталы

Тасвирлама

Бу чорга түбәндә китерелгән үзенчәлекләр хас:

  • Капиталистик мөнәсәбәтләр үсеше;
  • Мәгърифәткә карата ихтирамны дингә табынудан өстенрәк кую;
  • яңа һуманистик кыйммәтләр булдыру;
  • Фәнни рациональ карашның барлыкка килүе;
  • Җәграфи ачышлар һәм колониаль система урнашуы;
  • Җитештерү өлкәсендә зур алгарышларга ирешү;
  • Яңа механизмнар, технологияләр, беренче пар этәргәчләрен булдыру.

Фәлсәфә

Гыйлем инкыйлабын башлап җибәргән төп вакыйга - Н.Коперникның "Күк аралары әйләнү турында" (1543) фәнни хезмәтенең барлыкка килүе. Коперник төп дин кагыйдәләренә каршы чыгып, Җир шарының Кояш тирәли әйләнешен фаразлый.

Коперник идеясен Г.Галилей дәвам итә һәм исбатлый. Галилео Галилей исеме безгә эксперименталь физика, динамика, классик механика фәннәренең нигезен салучы буларак мәгълүм. Ул Аристотельның метафизик карашларына каршы чыга, галәмнең кануннарын колачлау өлкәсендә яңа адымнар ясый. Аның тарафыннан бу җәһәттән яңа техник әспаблар булдырыла. Бу әсбаплар ярдәмендә Галилео Галилей Коперник идеяләрен исбатлау юнәлешендә беренче җитди ачшларын ясый.

Иоһанн Кеплер үзгәрешле зурлыклар математикасын нигезен сала. Планеталарның Кояш тирәли әйләнеше вакытын һәм планеталарның Кояштан ераклыгын чагыштырып, формулалар чыгара. Тихо Браге Коперник һәм Птолемей хезмәтләренә нигезләнеп, үз "гео-гелиоцентристик" идеясен булдыра. Бу эштә аңа яңа үтә төгәл астрономик әмбаплар булдыруы булыша. Исаак Ньютон Коперник идеяләренең юнәлешендә, матдәләрнең тартылышу законын ачып, соңгы адым ясый.

Бу чорның төп үзенчәлеген ике капка-каршы мәгънә йөрткән төшенчә тәшкил итә. Беренчесе - механицизм - галәмдәге барлык күренешләрнең һәм үзгәрешләрнең механика кануннары нигезендә аңлату омтылышы булса, икенчесе - деизм - диннең яңа биеклеккә күтәрелүен исбатлый. Деизм идеяләре буенча, Тәңре, гамәлне төзегәч, аның кечкенә үзгәрешләренә һәм башка күренешләренә катышмый. Бу идеяләрнең дәвамы буларак, Х.Чербери, Томас Гоббс, Дж.Локк, Жан-Жак Руссо, Вольтер, Готфрид Лейбниц, Лессинг, Иммануил Кант фәлсәфи идеяләре барлыкка килә.

Чыганаклар

  • Научная революция // Западная философия от истоков до наших дней. - "Петрополис".. Антисери Д., Реале Дж. 1994.
  • Томас Кун «Структура научных революций», University of Chicago Press, 1962
  • Meyer, Annette: Die Epoche der Aufklärung, 2010.

Искәрмәләр

  1. ↑ Научная революция // Философия науки и техники: тематический словарь. — Орёл: ОГУ. С. И. Некрасов, Н. А. Некрасова. 2010.
  2. ↑ Научная революция Новая философская энциклопедия: В 4 тт. М.: Мысль. Под редакцией В. С. Стёпина. 2001.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Научная революция // Западная философия от истоков до наших дней. - "Петрополис".. Антисери Д., Реале Дж. 1994.
  4. ↑ Научная революция//Всемирная история. Оксфордская иллюстрированная энциклопедия. — М.: Весь мир, ИД "Инфра-М", Oxford University Press. Гарри Джадж. 2003.
  5. ↑ Иоганн Кепплер Западная философия от истоков до наших дней. - "Петрополис".. Антисери Д., Реале Дж.. 1994.
  6. ↑ 6,0 6,1 Тихо Браге Западная философия от истоков до наших дней. - "Петрополис".. Антисери Д., Реале Дж.. 1994.

Шулай да карагыз