Oltin toʻp (fransuzcha: Ballon d'Or) — 1956-yildan beri FransiyaningFrance Football yangiliklar jurnali tomonidan taqdim etilayotgan yillik futbol mukofoti. 2010- va 2015-yillar oraligʻida FIFA bilan kelishuvga koʻra, mukofot vaqtincha FIFA tomonidan yilning eng yaxshi futbolchisi (1991-yilda tashkil etilgan) bilan birlashtirildi va FIFA Oltin toʻp nomi bilan tanildi. Bu hamkorlik 2016-yilda yakuniga yetdi va mukofot „Oltin toʻp“ga qaytarildi, FIFA ham o‘zining alohida yillik mukofoti „Eng yaxshi FIFA erkak futbolchisi“ ga qaytdi. FIFAning qoʻshma „Oltin toʻp“ sovrindorlari har ikki mukofot tashkiloti tomonidan ham gʻolib deb hisoblanadi.
Sport yozuvchilari Gabriel Xano va Jak Ferranlar tomonidan ishlab chiqilgan „Oltin toʻp“ mukofoti 1956-yildan 2006-yilgacha futbol jurnalistlari tomonidan oʻtkazilgan ovoz berish natijalariga koʻra oʻtgan yil davomida eng yaxshi oʻyin koʻrsatgan deb topilgan erkak futbolchiga berilardi. 2007-yildan keyin terma jamoalar murabbiylari va sardorlariga ham ovoz berish huquqi berildi. Dastlab, u faqat Yevropalik futbolchilarga topshirilgan va "Yevropadayilning eng yaxshi futbolchisi" mukofoti sifatida tanilgan. 1995-yilda „Oltin to‘p“ Yevropa klublarida faoliyat yuritayotgan, kelib chiqishi har qanday davlatdan boʻlgan barcha futbolchilarni qamrab olish uchun kengaytiriladi. Mukofot 2007-yilda global mukofotga aylandi, unga koʻra butun dunyodagi barcha professional futbolchilar ishtirok etishlari mumkin edi.
Tarix
Angliyalik Stanley Matthews „Oltin to‘p“ning ilk g‘olibi bo‘ladi. 2007-yilgacha bu mukofot odatda ingliz tilida va koʻplab xalqaro ommaviy axborot vositalarida kontinental Yevropaning eng yaxshi futbolchisi mukofoti sifatida tanilgan. 2007-yildan keyin ham u FIFAning Jahon oʻyinchisi mukofoti bilan birlashtirilgunga qadar, kelib chiqishi Yevropa mukofoti boʻlgani uchun odatda shu nom bilan tanilgan va shu nom bilan atalgan. Liberiyalik George Weah, yagona afrikalik sovrindor, 1995-yilda mukofotni qoʻlga kiritgan birinchi yevropalik boʻlmagan kishi boʻldi, yaʼni tanlov qoidalari birinchi marta oʻzgartirilgan yili bu hodisa sodir boʻldi. Braziliyalik Ronaldo ikki yildan so‘ng, mukofotning birinchi Janubiy Amerikalik g‘olibiga aylandi. 2007-yilda barcha qitʼalardagi oʻyinchilarni oʻz ichiga olgan ikkinchi qoida oʻzgarishi yangi gʻoliblarni keltirmadi, chunki oʻshandan beri barcha gʻoliblar oʻzlarining gʻalabalari davomida faqat Yevropada faoliyatda boʻlishdi.
Lionel Messi bu sovrinni rekord 8 marta qoʻlga kiritgan boʻlsa, uni 5 marta qoʻlga kiritgan Cristiano Ronaldo bu borada ikkinchi oʻrinda. Uch nafar futbolchilar bu sovrinni uch martadan qoʻlga kiritishgan: Johan Cruyff, Michel Platini va Marko van Basten. Har biri (davlat sifatida) yettitadab sovringa ega bo‘lgan holda, eng ko‘p „Oltin to‘p“ni Gollandiyalik, Germaniyalik, Argentinalik va Portugaliyalik futbolchilar qo‘lga kiritishgan. Germaniya (1972, 1981-yillarda) va Gollandiya (1988-yilda) futbolchilari bir davlatdan boʻla turib bir yil ichida uchta yuqori oʻrinni egallagan yagona oʻyinchilar boʻlishadi. Germaniya (1972) va ayniqsa Italiya klublari (1988-1990) ham yuqoridagi kabi muvaffaqiyatga erishadilar, shu jumladan ikki yil (1988, 1989) kuchli uchlik noyob rekord tariqasida faqat "Milan" oʻyinchilaridan tashkil topgan edi. 2009-2012 va 2015-2016-yillarda Ispaniya klublari oldin kuzatilmagan mutloq ustunlikka erishishadi. "Barselona" (2010) esa uchta eng yaxshi oʻyinchiga ega ikkinchi klub (Milandan keyingi) boʻladi. Ikkita ispan klubi, „Barselona“ va "Real Madrid" ham eng koʻp gʻoliblarni qoʻlga kiritish boʻyicha mos ravishda oʻn ikki va oʻn bir gʻalaba bilan klublar reytingida yetakchilik qilishmoqda.
2010- va 2015-yillar oraligʻida (ushbu yillar ham kiradi) mukofot oʻziga oʻxshash „FIFA Jahonning eng yaxshi oʻyinchisi“ mukofoti bilan birlashtiriladi va „FIFA Oltin toʻp“ ga aylanadi. Shundan soʻng esa, FIFA va France Football nashri birlashish haqidagi shartnomani toʻxtatishadi. 2011-yildan keyin, UEFA Yevropaning eng yaxshi futbolchisi uchun „Oltin to‘p“ anʼanasini saqlab qolish maqsadida „UEFA Yevropaning eng yaxshi futbolchisi mukofoti“ni yaratadi.
Mukofot soʻnggi oʻn yilliklarda hujumkor oʻyinchilar foydasiga qarama-qarshilikni koʻrsatadi. Vaqt oʻtishi bilan mukofot liga va klublarning yanada eksklyuziv (cheklangan liga va klublarga) toʻplamiga oʻtadi. 1995-yilgacha 10 ta liga Oltin toʻpni gʻoliblar bilan taʼminlab kelgan boʻlsa, 1995-yildan buyon faqatgina Angliya, Fransiya, Germaniya, Italiya va Ispaniya mukofotni gʻoliblar bilan taʼminlamoqda. Ispaniya La Ligasi eng ko‘p „Oltin to‘p“ sohiblariga ega. „Barselona“ va „Real Madrid“ 1995-yildan beri „Oltin toʻp“ni eng koʻp gʻoliblar bilan taʼminlamoqda.
2020-yilda France Footballning egasi hisoblangan L'Équipe guruhi butun dunyo boʻylab futbol klublarining mavsumlarini qisqartirgan COVID-19 pandemiyasi tufayli ushbu yil uchun mukofot berilmasligiga qaror qiladi.
Gʻoliblar
Kalit
‡
Bu „Oltin toʻp“ni qoʻlga kiritgan oʻyinchi oʻsha yili FIFAning „Yilning eng yaxshi oʻyinchisi“ sovrinini yoki FIFAning eng yaxshi erkak futbolchisi mukofoti ni ham qoʻlga kiritganini koʻrsatadi(1991-2009 yillarda va 2016-yildan buyon mavjud)
OLTIN TOʻP (1956-2009)
Yil
Oʻrin
Oʻyinchi
Jamoasi
Ballari
1956
1
Stanley Matthews
Blackpool
47
2
Alfredo Di Stéfano
Real Madrid
44
3
Raymond Kopa
Real Madrid
33
1957
1
Alfredo Di Stéfano
Real Madrid
72
2
Billy Wright
Wolverhampton Wanderers
19
3
Duncan Edwards
Manchester United
16
Raymond Kopa
Real Madrid
1958
1
Raymond Kopa
Real Madrid
71
2
Helmut Rahn
Rot-Weiss Essen
40
3
Just Fontaine
Reims
23
1959
1
Alfredo Di Stéfano
Real Madrid
80
2
Raymond Kopa
Reims
42
3
John Charles
Juventus
24
1960
1
Luis Suárez
Barcelona
54
2
Ferenc Puskás
Real Madrid
37
3
Uwe Seeler
Hamburger SV
33
1961
1
Omar Sívori
Juventus
46
2
Luis Suárez
Internazionale
40
3
Johnny Haynes
Fulham
22
1962
1
Josef Masopust
Dukla Prague
65
2
Eusébio
Benfica
53
3
Karl-Heinz Schnellinger
1. FC Köln
33
1963
1
Lev Yashin
Dynamo Moscow
73
2
Gianni Rivera
Milan
55
3
Jimmy Greaves
Tottenham Hotspur
50
1964
1
Denis Law
Manchester United
61
2
Luis Suárez
Internazionale
43
3
Amancio
Real Madrid
38
1965
1
Eusébio
Benfica
67
2
Giacinto Facchetti
Internazionale
59
3
Luis Suárez
Internazionale
45
1966
1
Bobby Charlton
Manchester United
81
2
Eusébio
Benfica
80
3
Franz Beckenbauer
Bayern Munich
59
1967
1
Flórián Albert
Ferencváros
68
2
Bobby Charlton
Manchester United
40
3
Jimmy Johnstone
Celtic
39
1968
1
George Best
Manchester United
61
2
Bobby Charlton
Manchester United
53
3
Dragan Džajić
Red Star Belgrade
46
1969
1
Gianni Rivera
Milan
83
2
Gigi Riva
Cagliari
79
3
Gerd Müller
Bayern Munich
38
1970
1
Gerd Müller
Bayern Munich
77
2
Bobby Moore
West Ham United
70
3
Gigi Riva
Cagliari
65
1971
1
Johan Cruyff
Ajax
116
2
Sandro Mazzola
Internazionale
57
3
George Best
Manchester United
56
1972
1
Franz Beckenbauer
Bayern Munich
81
2
Gerd Müller
Bayern Munich
79
3
Günter Netzer
Borussia Mönchengladbach
1973
1
Johan Cruyff
Barcelona
96
2
Dino Zoff
Juventus
47
3
Gerd Müller
Bayern Munich
44
1974
1
Johan Cruyff
Barcelona
116
2
Franz Beckenbauer
Bayern Munich
105
3
Kazimierz Deyna
Legia Warsaw
35
1975
1
Oleg Blokhin
Dynamo Kyiv
122
2
Franz Beckenbauer
Bayern Munich
42
3
Johan Cruyff
Barcelona
27
1976
1
Franz Beckenbauer
Bayern Munich
91
2
Rob Rensenbrink
Anderlecht
75
3
Ivo Viktor
Dukla Prague
52
1977
1
Allan Simonsen
Borussia Mönchengladbach
74
2
Kevin Keegan
Hamburger SV
71
3
Michel Platini
Nancy
70
1978
1
Kevin Keegan
Hamburger SV
87
2
Hans Krankl
Barcelona
81
3
Rob Rensenbrink
Anderlecht
50
1979
1
Kevin Keegan
Hamburger SV
118
2
Karl-Heinz Rummenigge
Bayern Munich
52
3
Ruud Krol
Ajax
41
1980
1
Karl-Heinz Rummenigge
Bayern Munich
122
2
Bernd Schuster
Barcelona
34
3
Michel Platini
Saint-Étienne
33
1981
1
Karl-Heinz Rummenigge
Bayern Munich
106
2
Paul Breitner
Bayern Munich
64
3
Bernd Schuster
Barcelona
39
1982
1
Paolo Rossi
Juventus
115
2
Alain Giresse
Girondins de Bordeaux
64
3
Zbigniew Boniek
Juventus
39
1983
1
Michel Platini
Juventus
110
2
Kenny Dalglish
Liverpool
26
3
Allan Simonsen
Vejle BK
25
1984
1
Michel Platini
Juventus
110
2
Jean Tigana
Girondins de Bordeaux
57
3
Preben Elkjær
Hellas Verona
48
1985
1
Michel Platini
Juventus
127
2
Preben Elkjær
Hellas Verona
71
3
Bernd Schuster
Barcelona
46
1986
1
Igor Belanov
Dynamo Kyiv
84
2
Gary Lineker
Barcelona
62
3
Emilio Butragueño
Real Madrid
59
1987
1
Ruud Gullit
Milan
106
2
Paulo Futre
Atlético Madrid
91
3
Emilio Butragueño
Real Madrid
61
1988
1
Marco van Basten
Milan
129
2
Ruud Gullit
Milan
88
3
Frank Rijkaard
Milan
45
1989
1
Marco van Basten
Milan
129
2
Franco Baresi
Milan
80
3
Frank Rijkaard
Milan
43
1990
1
Lothar Matthäus
Internazionale
137
2
Salvatore Schillaci
Juventus
84
3
Andreas Brehme
Internazionale
68
1991
1
Jean-Pierre Papin
Marseille
141
2
Dejan Savićević
Red Star Belgrade
42
Darko Pančev
Red Star Belgrade
Lothar Matthäus
Internazionale
1992
1
Marco van Basten ‡
Milan
98
2
Hristo Stoichkov
Barcelona
80
3
Dennis Bergkamp
Ajax
53
1993
1
Roberto Baggio ‡
Juventus
142
2
Dennis Bergkamp
Internazionale
83
3
Eric Cantona
Manchester United
34
1994
1
Hristo Stoichkov
Barcelona
210
2
Roberto Baggio
Juventus
136
3
Paolo Maldini
Milan
109
1995
1
George Weah ‡
Milan
144
2
Jürgen Klinsmann
Bayern Munich
108
3
Jari Litmanen
Ajax
67
1996
1
Matthias Sammer
Borussia Dortmund
144
2
Ronaldo
Barcelona
143
3
Alan Shearer
Newcastle United
107
1997
1
Ronaldo ‡
Internazionale
222
2
Predrag Mijatović
Real Madrid
68
3
Zinedine Zidane
Juventus
63
1998
1
Zinedine Zidane ‡
Juventus
244
2
Davor Šuker
Real Madrid
68
3
Ronaldo
Internazionale
66
1999
1
Rivaldo ‡
Barcelona
219
2
David Beckham
Manchester United
154
3
Andriy Shevchenko
Milan
64
2000
1
Luís Figo
Real Madrid
197
2
Zinedine Zidane
Juventus
181
3
Andriy Shevchenko
Milan
85
2001
1
Michael Owen
Liverpool
176
2
Raúl
Real Madrid
140
3
Oliver Kahn
Bayern Munich
114
2002
1
Ronaldo ‡
Real Madrid
169
2
Roberto Carlos
Real Madrid
145
3
Oliver Kahn
Bayern Munich
110
2003
1
Pavel Nedvěd
Juventus
190
2
Thierry Henry
Arsenal
128
3
Paolo Maldini
Milan
123
2004
1
Andriy Shevchenko
Milan
175
2
Deco
Barcelona
139
3
Ronaldinho
Barcelona
133
2005
1
Ronaldinho ‡
Barcelona
225
2
Frank Lampard
Chelsea
148
3
Steven Gerrard
Liverpool
142
2006
1
Fabio Cannavaro ‡
Real Madrid
173
2
Gianluigi Buffon
Juventus
124
3
Thierry Henry
Arsenal
121
2007
1
Kaká ‡
Milan
444
2
Cristiano Ronaldo
Manchester United
277
3
Lionel Messi
Barcelona
255
2008
1
Cristiano Ronaldo ‡
Manchester United
446
2
Lionel Messi
Barcelona
281
3
Fernando Torres
Liverpool
179
2009
1
Lionel Messi ‡
Barcelona
473
2
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
233
3
Xavi
Barcelona
170
FIFA OLTIN TOʻP (2010-2015)
Yil
Oʻrin
Oʻyinchi
Jamoasi
Ballari
2010
1
Lionel Messi
Barcelona
22.65 %
2
Andrés Iniesta
Barcelona
17.36 %
3
Xavi
Barcelona
16.48 %
2011
1
Lionel Messi
Barcelona
47.88 %
2
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
21.60 %
3
Xavi
Barcelona
9.23 %
2012
1
Lionel Messi
Barcelona
41.60 %
2
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
23.68 %
3
Andrés Iniesta
Barcelona
10.91 %
2013
1
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
27.99 %
2
Lionel Messi
Barcelona
24.72 %
3
Franck Ribéry
Bayern Munich
23.36 %
2014
1
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
37.66 %
2
Lionel Messi
Barcelona
15.76 %
3
Manuel Neuer
Bayern Munich
15.72 %
2015
1
Lionel Messi
Barcelona
41.33 %
2
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
27.76 %
3
Neymar
Barcelona
7.86 %
OLTIN TOʻP (2016 —)
Yil
Oʻrin
Oʻyinchi
Jamoasi
Ballari
2016
1
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
745
2
Lionel Messi
Barcelona
316
3
Antoine Griezmann
Atlético Madrid
198
2017
1
Cristiano Ronaldo
Real Madrid
946
2
Lionel Messi
Barcelona
670
3
Neymar
Paris Saint-Germain
361
2018
1
Luka Modrić
Real Madrid
753
2
Cristiano Ronaldo
Juventus
476
3
Antoine Griezmann
Atlético Madrid
414
2019
1
Lionel Messi
Barcelona
686
2
Virgil van Dijk
Liverpool
679
3
Cristiano Ronaldo
Juventus
476
2020
Cancelled due to the COVID-19 pandemic
2021
1
Lionel Messi
Paris Saint-Germain
613
2
Robert Lewandowski
Bayern Munich
580
3
Jorginho
Chelsea
460
Oʻyinchilar boʻyicha gʻalabalar
Eslatma: Bir martalik gʻoliblar, agar ular boshqa yil ichida ikkinchi yoki uchinchi oʻrinlarni egallagan boʻlsalargina ushbu jadvalga kiritilgan.
"Super Oltin toʻp" nomi ostidagi faxriy mukofot 1989-yilda France Football ning ovoz berish bosqichida Johan Cruyff va Michel Platinini ortda qoldirgan Alfredo Di Stefanoga berildi.
Oradan o‘n yil o‘tgach, France Football nashri o‘zining sobiq „Oltin to‘p“ egalari bilan maslahatlashganidan so‘ng PeleniAsrning eng yaxshi futbolchisi deb tanladi. Oldingi 34 nafar gʻoliblar orasida 30 nafari ovoz bergan, Stanley Matthews, Omar Sivori va George Best betaraf qolgan, Lev Yashin esa vafot etgan. Har bir saylovchiga besh ballgacha boʻlgan beshta ovoz berildi; ammo, Di Stefano faqat birinchi oʻrinni tanladi, Platini birinchi va ikkinchi oʻrinlarni va George Weah beshinchi oʻrin uchun ikki futbolchi tanladi. Pele 17 nafar saylovchi tomonidan eng yaxshi deb topildi va ikkinchi oʻrinni egallagan Diego Maradona toʻplagan ballar sonidan deyarli ikki baravar koʻp ball oldi.
2016-yilda „Oltin to‘p“ning 60-yilligi munosabati bilan France Football nashri 1995-yilgacha taqdim etilgan mukofotlarning qayta bahosini eʼlon qildi, o‘shangacha bu sovrinni faqat yevropalik futbolchilar qo‘lga kiritish huquqiga ega edi. Bu vaqt oraligʻida taqdim etilgan 39 ta „Oltin toʻp“dan 12 tasi Janubiy Amerikalik futbolchilarga topshirilgan boʻlar edi. Pele va Diego Maradonadan tashqari, Garrincha, Mario Kempes va Romario retrospektiv tarzda munosib gʻolib deb topildi. Biroq, asl qabul qiluvchilar oʻzgarishsiz qoladi.
Maradona va Pele ham mos ravishda 1995- va 2013- yillarda futboldagi xizmatlari uchun faxriy „Oltin toʻp“ni olishgan.
1978-yilda France Football o'sha yili "Janubiy Amerikada yilning eng yaxshi futbolchisi" sovrini haqida maqola chop etdi. Maqolada Janubiy Amerikaning Yulduzlar jamoasi va Yevropaning Yulduzlar jamoasi o'rtasidagi o'yin faraz qilingan edi. Ushbu jamoalarni tuzishda, o'yinchilarning mukofotlar reytingidagi o'rniga qaralgan.
1978-yilda France Football tomonidan tuzilgan Yevropaning Yulduzlar jamoasi
Darvozabon
Himoyachilar
Yarim himoyachilar
Hujumchilar
Ronnie Hellström
Marius Trésor
Ruud Krol
Rainer Bonhof
Antonio Cabrini
Willy van de Kerkhof
Arie Haan
Graeme Souness
Kevin Keegan
Hans Krankl
Rob Rensenbrink
2021-yilda France Football "Yilning eng yaxshi to'purari" mukofotini yaratdi. Ushbu mukofot ligada 41 ta gol urib rekord mavsum o'tkazgan Robert Levandovskiga berildi.
↑ 3,03,13,23,33,43,53,63,7Anderson, Christopher J.; Arrondel, Luc; Blais, André; Daoust, Jean-François; Laslier, Jean-François; Straeten, Karine Van der (2020). „Messi, Ronaldo, and the Politics of Celebrity Elections: Voting for the Best Soccer Player in the World“. Perspectives on Politics. 18-jild, № 1. 91–110-bet. doi:https://doi.org/10.1017%2FS1537592719002391. {{cite magazine}}: |qaralgan sana= parametriga qiymat berilganda, |url= parametriga ham qiymat berilishi lozim (yordam); Check |doi= value (yordam); External link in |doi= (yordam)CS1 maint: date format ()