Кома | |
Медицина тармағы | неврология һәм реанимация |
---|---|
ICD-9-CM | 780.01 |
ICPC 2 | A07 |
Код NCI Thesaurus | C34497 |
Кома Викимилектә |
Ко́ма (бор. грек. κῶμα «„тәрән“ йоҡо») — тышҡы ҡуҙғытыусыға реакцияның ҡапыл кәмеүе йәки булмауы, рефлекстарҙың тулыһынса юҡҡа сыҡҡанға тиклем һүнеүе, тын алыу тәрәнлегенең һәм йышлығының боҙолоуы, ҡан тамырҙары тонусының үҙгәреүе, пульстың йышайыуы йәки әкренәйеүе, температура регуляцияның боҙолоуы менән билдәләнгән йәшәү менән үлем араһында ғүмер өсөн хәүефле хәл. Баш мейеһендә ҡан әйләнеше боҙолоуға һәм (йәки) үҙәк нервы системаһы күҙәнәктәренең токсик зарарланыуына бәйле. Тын алыу һәм ҡан әйләнеше боҙолоу арҡаһында үҫешкән ауырыу үлемгә килтереүе мөмкин.
Кома баш мейеһендә ҡан әйләнешенең киҫкен боҙолоуы, баштың йәрәхәтләнеүе, шешеүе (энцефалит, менингит, тапма булғанда) арҡаһында, шулай уҡ ағыуланыу (барбитураттар, углерод окисы һәм башҡалар), шәкәр диабеты, уремия, гепатит һөҙөмтәһендә баш мейеһенең алғы ҡабығында һәм уның аҫтына, шул иҫәптән үҙәк нервы системаһының башҡа бүлектәренә таралған тәрән тотҡарлау барышында үҫешә. Шул уҡ ваҡытта нервы туҡымаһында кислота-һелте тигеҙлеге боҙолоу, кислород етешмәү, ион алмашыныуының боҙолоштары һәм нервы күҙәнәктәренең энергетик аслығы күҙәтелә. Команан алда прекоматоз хәл була, уның дауамында үрҙә күрһәтелгән симптомдар үҫешә.
Дауалау: команы килтергән сәбәптәрҙе бөтөрөү; кислота-һелте тигеҙлеген тергеҙеүгә, коллапсты бөтөрөүгә, тын алыуҙы тергеҙеүгә, кислород етешмәүенә ҡаршы йүнәлтелгән саралар.
Тәүге ярҙам: сирленең тар кейемен ысҡындырыу йәки һалдырыу, уға горизонталь торош биреү, тын юлдарына эләкмәһен өсөн алынған теш протездарын ауыҙ ҡыуышлығынан алып ҡуйыу. Был осраҡта ашығыс ярҙам саҡыртырға кәрәк.
Комала ваҡытлыса йәки даими нигеҙҙә «булған» пациенттарҙың, үҙ сиратында, донъяны ҡабул итеү һәм фекерләү боҙолоуына (ваҡытты дөрөҫ иҫәпләмәү, галлюцинация, аңы ҡаҡшаған, ҡыҫҡа ваҡытлы хәтерҙең антероград боҙолоуы) булышлыҡ иткән баш мейеһе ҡабығында соматик характерҙағы когнитив үҙгәрештәр үҫешеүе мөмкин. Аңлы эшмәкәрлек саҡ ҡына үҙгәрә йәки элеккесә ҡала.
Клиник практикала «кома» патологик торошҡа хәүеф янаған, йыш ҡына үҫешендә билдәле бер стадиялығы булған һәм бындай осраҡтарҙа үҙәк нервы системаһының функциялары боҙолоуҙың иртә стадияһында кисектергеһеҙ диагностикалауҙы һәм ашығыс дауалауҙы талап иткән төшөнсә тип раҫлана. Шуға күрә команың клиник диагнозы уның бөтә билдәләре беленеү менән генә түгел, ә үҙәк нервы системаһының функцияларының яфаланыусы симптомдары булғанда ла билдәләнә (мәҫәлән, рефлекстар һаҡланып ҡалып аңды юғалтыу), әгәр ул коматоз торошо үҫеше стадияһы булараҡ баһаланһа.
Үҙәк нервы системаһының башланғыс йәки уртаса яфаланыу күренештәрен баһалау өсөн кома үҫешенең дөйөм законлылыҡтарын аңлау һәм кома төп ауырыуҙың патогенезы һәм виталь прогноз менән бәйле үҙенсәлекле өҙгөләнеү булып торған патологик процестарҙы һәм сирҙәрҙе белеү мөһим. Бындай осраҡтарҙа команы диагностикалау үҙ аллы әһәмиәткә эйә һәм формалаштырылған диагнозда сағыла (мәҫәлән, барбитураттар менән ағыуланыу, команың III дәрәжәһе). Ғәҙәттә кома диагнозда күрһәтелмәй, әгәр унда башҡа патологик хәл яҙылған булһа, ҡайҙа аңды юғалтыу уның бер билдәһе итеп ҡарала (мәҫәлән, анафилактик шок, клиник үлем ваҡытында).
Кома үҙ аллы ауырыу түгел; ул йә үҙәк нервы системаһының эшләү шарттарының һиҙелерлек үҙгәреүе менән оҙатылған ҡайһы бер ауырыуҙарҙың өҙгөләүҙәре, йә баш мейеһе структураларының беренсел зарарланыуы (мәҫәлән, баш һөйәге-мейеһе йәрәхәтендә) барлыҡҡа килә. Шул уҡ ваҡытта патологияның төрлө формаларында коматозлы тороштар патогенездың айырым элементтары һәм төрлө сығышлы комаларға дифференциалланыусы терапевтик тактиканы билдәләгән күренештәре менән айырыла.
Этиологик принцип буйынса ҡоролған кома классификацияһында уның 30-ҙан ашыу төрө тасуирлана, уларҙың ҡайһы берҙәре айырым ауырыуҙарға түгел, ә сирҙәр йәки синдромдар төркөмдәренә ҡарай.
Команың был төрөнөң нигеҙе булып баш мейеһенең беренсел зарарланыуы арҡаһында үҙәк нервы системаһы функцияларын тотҡарлау тора.
Гормондарҙы етерлек синтезламау, уларҙың продукцияһының артыҡ булыуы йәки гормональ препараттарҙы артыҡ күп ҡулланыу һөҙөмтәһендә метаболизм боҙолоуына бәйле кома.
Клиник характеристика | Шәкәр диабеты комаһы | Гипогликемия комаһы | Уремия комаһы | Хлоргидропеник кома | Бауыр комаһы | Ацетонемия комаһы |
---|---|---|---|---|---|---|
Төп ауырыу | Шәкәр диабеты | Шәкәр диабеты, бөйөр өҫтө биҙҙәрендә шештәр | бөйөрҙәрҙең хроник ауырыуҙары | ҡат-ҡат ҡоҫоу менән оҙатылып килгән һәр ауырыу | башлыса невропат-балаларҙа осрай | |
Башланыуы | Яй (балаларҙа өлкәндәргә ҡарағанда тиҙерәк) | Ҡапыл | Аҡрынлап | Яй | Аҡрынлап | Аҡрынлап |
Аң | Аҡрынлап юғала (алдан психик депрессия булырға мөмкин) | Тиҙ юғалтыу (алдан ярһыу, һаташыу булырға мөмкин) | Аҡрынлап юғала (онотолоу, йоҡо килеү, кома) | Аҡрынлап юғала | Коматоз тороштоң аҡрынлап үҫеше, галлюцинациялар һәм делирия | Аҡрынлап юғала (онотолоу, йоҡо килеү, кома) |
Мускулдар тонусы, рефлекстар | Мускул гипотонияһы, тарамыш рефлекстарының бәлтерәүе, ҡайһы берҙә — уларҙың юҡлығы | Гипертония, мускулдарҙың тартышып ҡатыуы, патологик рефлекстар | Тәндең төрлө ерендә миоклоник тартыуҙар. Тарамыш рефлекстар күтәренке | Адинамия, тетания, фибрилляр тартыуҙар, гиперрефлексия, каталепсия | хәрәкәт тынғыһыҙлыҡ, тартышыуҙар, менингиаль күренештәр | Гипотония, рефлекстар кәмегән |
Тартышыуҙар | Юҡ | Бар. Йыш аяҡ-ҡул ҡалтырауы | Һуңғы стадияла | Һирәк | Һирәк | Һирәк |
Тире | Ағарған, ҡоро (һыуһыҙланыу). Яңаҡтар ҡыҙыл | Ағарған, һыулы | Ҡоро, тире ҡысыуы, тырнау эҙҙәре, шешенеүҙәр һирәк | Ҡорораҡ, тургор һәм һығылмалылыҡ кәмегән | Ҡоро, һарғылт, тырнау эҙҙәре, нөктәле ҡан һауыуҙар | Ҡоро, ағарған |
Һулыш | Куссмауль тын алышы. Тын менән сыҡҡан һауала ацетон еҫе | Тәрән булмаған һулыш | Тәрән, ҡайһы берҙә Чейн-Стокс йәки Куссмауль һулышы, аммиак (һыҡра) еҫе | Өҫтөн, йышайған, ауыҙҙан һаҫыҡ еҫ | Куссмауль һулышы | Тәрән, токсик, ауыҙҙан ацетон еҫе |
Йөрәк-тамыр системаһы | Йөрәк тондары — тоноҡ, артериаль гипотония, пульс йыш, насар тулышлы, колларс | Йөрәк тоны асыҡ, артериаль ҡан баҫымы лабиль, пульс нормаль, әммә брадикардия, йышыраҡ тахикардия булыуы мөмкин | Аортаға баҫым яһала, артериаль гипертония, перикардийҙың ышҡылыу тауышы ишетелә, пульс ауыр, көсөргәнешле | Йөрәк тондары — тоноҡ, артериаль гипотензия, импульс тиҙ, йомшаҡ, ҡайһы берҙә аритмик | Йөрәк тондары баҫылған, артериаль гипотония, тахи- йәки брадикардия, көсһөҙ тулышлы пульс | Йөрәк тондары — тоноҡ, артериаль гипотензия, тахикардия, көсһөҙ тулышлы пульс |
Аш һеңдереү боҙолоуы | Аппетит юҡ, күңел болғаныу, ҡоҫоу, тел ҡоро | Аппетит көслө, ҡоҫоу юҡ, тел еүеш | Күңел болғаныу, ҡоҫоу, ҡайһы берҙә эс китеү | Аппетит юҡ, ҡоҫоу һәм эс китеү | Аппетит юҡ, ҡоҫоу, эс китеү | Аппетит тулыһынса юҡ, туҡтауһыҙ көслө ҡоҫоу |
Бауыр | Ҙурайған | Диабет менән ауырығандарҙа һәм ҡапыл гипогликемия булғанда нормаль үлсәмдәрҙән артҡан | Ҙурайырға мөмкин | Төп ауырыуға ҡарап ҙурайырға мөмкин | Бәләкәсәйгән | Ҙурайған |
Күҙҙәр | Күҙ алмалары тонусы төшкән | Күҙ алмалары тонусы нормаль | Күҙ ҡаралары тарайған, күреү һәләте төшкән | Күҙ ҡаралары киңәйгән | Күҙ ҡаралары киңәйгән | Үҙенсәлектәрһеҙ |
Ҡан | Гипергликемия, гиперкетонемия, лейкоцитоз | Гипогликемия, саҡ ҡына лейкоцитоз | Ацидоз, азотемия, анемия | Гипохлоремия, лейкоцитоз, алкалоз | Гипербилирубинемия, ҡайһы берҙә азотемия | Гипохлоремия, гипергликемия юҡ |
Бәүел | Гликозурия, ацетонурия, сағыштырмаса юғары тығыҙлыҡ | Шәкәр һәм ацетон юҡ | Полиурия, гипоизостенурия, аҡһым бар, наҡыҫ һыҡра ултырмаһы | Олигоурия, анурия | Үт пигменттары, уробилин, лейцин һәм тирозин кристалдары | Ацетон, ацетоуксус кислотаһы, глюкозурия юҡ |
Токсик комаларға (coma toxicum) экзоген ағыу тәьҫирендә йәки бауыр етешмәүсәнлеге йәки бөйөр етешмәүсәнлеге, токсикоинфекциялар, панкреатит, төрлө йоғошло ауырыуҙар ваҡытында эндоген ағыуланыу менән бәйле кома инә.
Гипоксик кома (лат. coma hypoxicum) — туҡымаға кислородтың етерлек килмәүе йәки тын алыу ферменттарының блокировкаһы һөҙөмтәһендә күҙәнәктәр һулышының кәмеүе менән бәйле кома. Синонимы: аноксик кома (coma anoxicum). Айыралар:
Кома — көтмәгәндә (ҡапыл тиерлек), тиҙ (бер нисә минуттан 1-3 сәғәткә тиклем) һәм яйлап бер нисә сәғәт йәки көн эсендә (команың яй үҫеше) үҫешә ала. Практик яҡтан билдәле бер өҫтөнлөктәргә коматоз хәлендәге прекоманы һәм 4 дәрәжәле ауырлыҡты (үҫеш стадиялары) күҙ уңында тотҡан классификация эйә.
Аңлауҙың боҙолоуы буталыу, уртаса иҫәңгерәү менән билдәләнә; йышыраҡ тотҡарланыу, йоҡо баҫыу йәки психомоторлы ҡуҙғыу күҙәтелә; психотик хәлдәрҙең булыуы ихтимал (мәҫәлән, токсик, гипогликемия комаһында); маҡсатлы хәрәкәттәр тейешле кимәлдә йүнәлтелмәй; вегетатив функциялар һәм соматик статус төп һәм башҡа сирҙәр характерына һәм ауырлығына тап килә, бөтә рефлекстарҙа һаҡланып ҡалған.
Һиҙелерлек иҫәңгерәү, йоҡо килеү, көслө ҡуҙғытҡыстарға реакцияларҙың тотҡарланыуы; сирле кеше ҡатмарлы булмаған хәрәкәттәр яһай, һыуҙы һәм шыйыҡ аҙыҡты йота ала, түшәктә үҙ аллы борола, ләкин уның менән бәйләнеш ярайһы уҡ ауыр; мускулдар тонусы күтәрелгән; күҙҙәр ҡараһының яҡтылыҡҡа реакцияһы һаҡланған, йыш ҡына ҡылыйлыҡ күҙәтелә, тире рефлекстары һүлпәнәйгән һәм башҡалар.
Тәрән йоҡо, сирле менән бәйләнеш юҡ; ауыртыуға реакцияларҙың ҡапыл юғалыуы; һирәк үҙенән-үҙе хәрәкәттәрҙең координацияһы юҡ; һулыштың патологик төрҙәре билдәләнә (шаулы, стридороз, Куссмауль, Чейн—Стокс һ.б., йышыраҡ гипервентиляцияға тенденция менән; мускулдар дистонияһы, күҙ ҡараларының тарайыуы, айырым мускулдарҙың фибрилляцияһы күҙәтелә.
Аң, ауыртыуға реакция, корнеаль рефлекстар юҡ; йыш ҡына миоз күҙәтелә, күҙҙәрҙең яҡтылыҡҡа реакцияһы юҡ; һеңер рефлекстары һәм мускулдарҙың тонусы диффуз кәмегән (ваҡыты-ваҡыты менән локаль йәки бөтә организмдың тартышыуы мөмкин); бәүел бүлеп сығарыу һәм тәндең дефекацияһы үҙенән үҙе бара, арготераль ҡан баҫымы түбән, тән температураһының төшөүе күҙәтелә.
Тулы арефлексия, мускулдар атонияһы; мидриаз; гипотермия, үҙенән-үҙе тын алыш туҡтап, артериаль баҫымдың ҡапыл түбәнәйеүе менән үлемгә килтергән оҙонса мейе функцияларының тәрән боҙолоуы.