Ҡаҙағстан Республикаһы — унитар дәүләт , административ рәүештә 16 территориаль берәмектән тора: 14 өлкә һәм 3 республика әһәмиәтендәге ҡала.
Хәҙерге административ бүленеше
Беренсе кимәл
Ҡаҙағстан Республикаһы административ рәүештә 14 өлкәгә һәм 2 республика әһәмиәтендәге ҡалаға бүленгән .
Бынан башҡа махсус статуслы ҡала бар — Байҡуңыр (Байконур), ул 2050 йылға тиклем Рәсәй Федерацияһы тарафынан ҡортомға алына һәм был осорҙа уның менән Рәсәй Федерацияһының федераль әһәмиәтендәге ҡала статусына тура килгән мөнәсәбәттәргә эйә .
№
Гербы
Ҡала/Өлкә
Административ үҙәге
Майҙаны, км²
Халҡы, кеше, 01.09.2023
Халыҡ тығыҙлығы, кеше/км²
, 2019 млрд тенге
, 2019 йән иҫәбенә мең тенге
ҡаҙаҡса атамаһы
башҡортса атамаһы
Республика әһәмиәтендәге ҡалалар
1
Астана ҡалаһы
Астана
Астана
align="right" |1 378 279
1666,23
6 329,8|-
2
Алматы ҡалаһы
Алматы
Алматы
align="right" |2 183 914
3131,03
7 651,8
3
Сымкәнт ҡалаһы
Шымкент
Сымкәнт
1162,8
1 201 429
1013,97
2 231,4
2 182,1
Өлкәләр
4
Абай өлкәһе
Семей
Һәмәй
185 500
609 542
3,29
5
Аҡмулла өлкәһе
Көкшетау
Күксәтау
align="right" |788 353
5,37
2 613,0|-
Аҡтүбә өлкәһе
Ақтөбе
Аҡтүбә
align="right" |932 045
3,07
3 471,4|-
Алматы өлкәһе
Қонаев
Ҡунай
align="right" |1 514 039
14,18
-
Атырау өлкәһе
Атырау
Атырау
align="right" |696 792
5,80
14 296,7|-
Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе
Өскемен
Үҫкәмән
align="right" |729 236
7,48
-
Жамбыл өлкәһе
Тараз
Тараз
align="right" |1 219 889
8,41
1 498,9
11
Етеһыу өлкәһе
Талдықорған
Таллыҡурған
118 648
698 619
5,89
Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе
Орал
Урал
align="right" |689 883
4,53
4 527,3|-
Ҡарағанды өлкәһе
Қарағанды
Ҡарағанлы
align="right" |1 135 259
4,75
-
Ҡустанай өлкәһе
Қостанай
Ҡуштанай
align="right" |831 445
4,25
2 773,2|-
Ҡыҙылурҙа өлкәһе
Қызылорда
Ҡыҙылурҙа
align="right" |836 527
3,67
2 292,8 |-
Маңҡыштау өлкәһе
Ақтау
Аҡтау
align="right" |773 752
4,58
5 264,3|-
Павлодар өлкәһе
Павлодар
Павлодар
align="right" |755 014
6,05
3 726,1|-
18
Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе
Петропавл
Петропавл
97 993
532 911
5,47
1 358,8
2 463,2
19
Төркөстан өлкәһе
Түркістан
Төркөстан
116 280
2 127 382
18,11
1 820,1
909,6
20
Олотау өлкәһе
Жезқазған
Еҙҡаҙған
188 936
221 461
1,17
Всего
2 724 902
19 855 767
7,21
68 956,4
3 724,6
Икенсе кимәл
Административ бүленештең икенсе кимәлендә 160 ауыл районы, 11 ҡала районы (республика әһәмиәтендәге ҡалаларҙа — Алматы һәм Астана) һәм 38 өлкә әһәмиәтендәге ҡала бар.
Өсөнсө кимәл
2017 йылдың 1 июленә ҡарата административ бүленештең өсөнсө кимәлендә 47 район әһәмиәтендәге ҡала, 6 ҡала районы (өлкә әһәмиәтендәге ҡалаларҙа — Шымкент һәм Ҡарағанды), 26 ҡасаба акиматы, 2283 ауыл округы акиматы һәм 82 ауыл акиматы иҫәпләнә .
Тарихы
XX быуат башында Рәсәй империяһының Урта Азия биләмәләре
Ҡаҙаҡ ханлығы
Рәсәй империяһы
XX быуат башына ҡарай хәҙерге Ҡаҙағстандың территорияһы Рәсәй империяһының 7 өлкә составында була:
Каспий аръяғы өлкәһе
Урал өлкәһе
Турғай өлкәһе
Аҡмулла өлкәһе
Семипалатинск өлкәһе
Ете йылға өлкәһе
Һырдаръя өлкәһе
Бүкәй Урҙаһы Әстерхан губернаһы эсендә инә.
Совет осоро
1959 йылда Ҡаҙаҡ ССР-ының административ бүленеше
1920 . РСФСР составында баш ҡалаһы Ырымбурҙа булған Ҡырғыҙ АССР-ы ойошторола.
1925 . Ҡырғыҙ АССР-ының исеме Ҡаҙаҡ АССР-ы тип үҙгәртелә (үҙәге Ҡыҙылурҙа ).
1927 . Ҡаҙаҡ АССР-ының баш ҡалаһы Алматыға күсерелә.
1928 . Ҡаҙаҡ АССР-ының бөтә губерналары бөтөрөлә, ә уның территорияһы 13 округҡа бүленә (Адай, Аҡмулла, Аҡтүбә, Алма-Ата, Гурьев, Кәркәрәле, Ҡыҙылурҙа, Ҡустана, Павлодар, Петропавловск, Семипалатинск, Һырдаръя һәм Уральск).
1929 . Адай округы бөтөрөлә.
1930 . Ҡараҡалпаҡ автономиялы округы Ҡаҙаҡ АССР-ы составынан РСФСР-ға күсерелә. Барлыҡ округтар бөтөрөлә.
1932 . Ҡаҙаҡ АССР-ы составында булған Ҡара-Боғаҙ-Гол ҡултығы тирәһендәге территория Төркмән ССР-ы составына бирелә .
1933 . ВЦИК Президиумы Ҡаҙаҡ АССР-ы составында 6 өлкә (Аҡтүбә, Алма-Ата, Көнсығыш Ҡаҙаҡ, Көнбайыш Ҡаҙаҡ, Ҡарағанды, Көньяҡ Ҡаҙаҡ) ойошторола, улар үҙ сиратында 123 районға һәм бер округҡа (Гурьев) бүленә
1934 . Республиканың төньяҡ-көнбайышындағы биләмәләренең бер өлөшө РСФСР составында яңы ойошторолған Ырымбур өлкәһе составына бирелә. Кәркәрәле округы ойошторола.
1936 . СССР-ҙа яңы конституция ҡабул ителгәндән һуң Ҡаҙаҡ АССР-ы союздаш республикаһы статусына тиклем күтәрелә һәм РСФСР составынан сығарыла. Ике яңы өлкә ойошторола — Ҡустанай һәм Төньяҡ Ҡаҙағстан. Гурьев һәм Кәркәрәле округтары бөтөрөлә.
1938 . Гурьев, Ҡыҙылурҙа һәм Павлодар өлкәләре ойошторола.
1939 . Аҡмулла, Джамбул һәс Семипалатинск өлкәләре ойошторола.
1944 . Көкшетау һәм Талдыҡурған өлкәләре ойошторола.
1959 . Талдыҡурған өлкәһе бөтөрөлә.
1960 . Аҡмулла өлкәһе бөтөрөлә.
1961 . Аҡмулла өлкәһе Целиноград өлкәһе исеме аҫтында тергеҙелә.
1962 . Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе — Уральск өлкәһе тип, Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе — Шымкент өлкәһе тип исемдәре үҙгәртелә. 3 край ойошторола:
Көнбайыш Ҡаҙағстан крайы (Аҡтүбә, Гурьев, Уральск өлкәләре).
Сиҙәм крайы (Көкшетау, Ҡустанай, Павлодар, Төньяҡ Ҡаҙағстан, Целиноград өлкәләре).
Көньяҡ Ҡаҙағстан крайы (Джамбул, Ҡыҙылурҙа, Шымкент өлкәләре).
1964 . Барлыҡ крайҙар бөтөрөлә.
1967 . Талдыҡурған өлкәһе тергеҙелә.
1970 . Турғай өлкәһе ойошторола.
1973 . Еҙҡаҙған һәм Маңғышлаҡ өлкәләре ойошторола.
1988 . Маңғышлаҡ һәм Турғай өлкәләре бөтөрөлә.
1990 . Маңғыстау (элекке Маңғышлаҡ өлкәһе) һәм Турғай өлкәләре тергеҙелә.
Постсовет осоро
1991 . Ҡаҙағстандың бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә.
1992 . Гурьев өлкәһенең исеме Атырау өлкәһе, Алма-Ата өлкәһе — Алматы өлкәһе, Целиноград өлкәһе — Аҡмулла өлкәһе, Уральск өлкәһе — Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе, Шымкент өлкәһе — Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе тип үҙгәртелә.
1993 . Джамбул өкәһе — Жамбыл өлкәһе тип үҙгәртелә.
1997 . Еҙҡаҙған, Көкшетау, Семипалатинск, Талдыҡурған һәм Турғай өлкәләре бөтөрөлә. Эске өлкә бүленеше (райондар) үҙгәртелә. Ҡаҙағстандаңы баш ҡалаһы Аҡмуллаға күсерелә.
1998 . Аҡмулла ҡалаһының исеме Астана тип үҙгәртелә .
1999 . Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе райондарының бер өлөш (Көкшетау ҡалаһы менән бергә) Аҡмулла өлкәһе составына бирелә (өлкә үҙәге Астана ҡалаһынан Көкшетауға күсерелә).
2001 . Алматы өлкәһенең үҙәге Талдыҡурған ҡалаһына күсерелә.
Иҫкәрмәләр
↑ Географическое положение, природные условия В республике 14 областей, 86 городов, в том числе 2 города республиканского подчинения (г. Астана, г. Алматы), 168 районов (8 районов в городах), 174 поселка
↑ Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1. 2020 йыл 4 июнь архивланған . Субъектом Российской Федерации не является. Система городского управления определяется статьей 5 Соглашения между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 2005 г.
↑ Численность населения Республики Казахстан по полу в разрезе областей, городов, районов, районных центров и поселков на 1 января 2016 года 2016 йыл 22 апрель архивланған .
↑ 4,0 4,1 Валовой региональный продукт Республики Казахстан за 2016 год 2018 йыл 14 май архивланған .
↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref>
тамғаһы дөрөҫ түгел;
Роскартография
төшөрмәләре өсөн текст юҡ
↑ Административно-территориальные единицы Республики Казахстан на 1 июля 2017 года 2018 йыл 26 апрель архивланған .
↑ Установление границ независимого Казахстана (билдәһеҙ) . Архивировано 24 ғинуар 2016 года.
↑ О новом административно-территориальном делении Казакской АССР
↑ Указ президента Республики Казахстан о переименовании города Акмолы — столицы Республики Казахстан в город Астана — столицу Республики Казахстан 2012 йыл 10 апрель архивланған .
Азия илдәре: Административ бүленеш
Бойондороҡһоҙ дәүләттәр Танылмаған йәки өлөшләтә танылған дәүләттәр
Европа илдәре: Административ бүленеш