Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn. |
De Easchte Weana Tiaknbelogarung (1529), dt. die erste Wiener Türkenbelagerung (1529) bschreibt ned nua des Gscheng vua und innahob da Stod bei da Belogarung, sundan a wias dazua kema is. Und weu des jo ned nua a Belogarung vo oana gwenlign Stod woa, keman a de beteiligdn Heascha via. Des woa nemli a gsaummteiropäischa Konflikt dea vo Schpanien iwa Fraunkreich, Venedig, den Vatikan, iwa Ungarn, Behmen, Poin, Siebnbiagn, Seabien bis zan osmanisch Reich gaunga is. Und, wia so oft, middndrin Östareich mid de Habsburga, wo vua deran Haubtschtod se dea Konflikt in da Belogarung vo Wean 1529, zuagschpizt hod.
"I moa kaum, das a Tiak so grausli is, Daß ea dene Kristn mera Beses winschn kau, ois se de Kristn gegnanaunda zuafign..."
Des und nu aundare Sätz hod da Humanist Erasmus vo Rottadam am Aufaung vo de 1520a Joa aun de beteiligtn Monarchn im schpanisch-franzeschin Kriag gschrim.
Bei de Tiakn hod vo 1512 bis 1520 da Suitan Selim I. gheascht. Ea is a Yavuz, dea Geschtrenge gnennt wuan. Und schtreng woa a. Ka Suitan vua oda noch eam hod so vü Wesir und Großwesir ogsezt und iwa de Kling schpringa lossn wia Ea. Sei Motto woa, bschtrofn hoast, Schädl owa. Bkaunt is a aa ois Schiitnmöada. Ois schtreng religiösa Sunnit woan des fia eam jo koane Muslim sundan Hearetika. In sein Reich woit a aa olle Kristn umbringa lossn. Weu owa ana seina Vuagänga eana Rechte zuagsogt, hod a davo olossn. An hechan Mufti (Religionsauslega) hod a amoi gfrogt:
Obs den ned ealaubd wa. Zwoa Driddl Leid vo da Wöd totzschlogn, zan Bessan vom iwalebandn Driddl?
Olle haum na gfiacht. Und Ea hod nua des Militäa gödn lossn und Gschpräch mid de hechan Geistlign und Wissnschoftla. De hom eam ois Oanzige dagegnredn deaffa.
Sei Lebm ois Suitan hod fost nua aus Kriag bschtaundn. Eiropa hod in seina Zeit a wengl a Ruah vua de Osmanen ghobd. Da Selim I. hod se mera mid de schiitischn Peasa und egyptischn Mameluken bscheftigt. Zeascht hod a de Peasa gschlogn und hod eana Aserbeitschan ognumma und olle Kunsthaundweaka noch Istanbul vaschleppt. Daun is a iwa Syrien af de Mamelukn losgaunga. Am End hod a aa Syrien, Egyptn und in Arabien de heilign Schtättn Mekka und Medina eaowat. Afgrund seina Eaowarungan hom de Osmanen af eanana Sidflankn koane eanschthoftn Gegna mea ghobt und haum se so bessa af Eiropa kimman kena.
Da Selim is 1520 an da Pest gschtuam. Und Ea hod seim Suhn a guadns Reich, volle Kassn, a funzionierade Birokrazie und a guad ausbüds Hea mid da modeanst Atüllarie hintalossn.
Da franzesische Kini Fraunz I. woa a zglei da Heazog vo Mailaund und hod dahea a 1519 fia de Kaisawoih kandidiat. Ea hod owa de deitschn Kurfischt nua mid umma 300.000 Guidn gschmiad.
Do hod a za de iwa 800.000 Guidn Fuggagejd vom Habsburger Koal ned zuwischmecka megn und so is da Kaol zan remischn Kini deitscha Nazion vo de Kuafischtn gwöht wuan. Da Fraunz hod se mid Fraunkreich vo de Habsbuaga umzinglt gfüd. Im Sidn Schpanien, im Nuadn de 'schpanischn Nidalaund und im Ostn des deitsche Reich mid de Habsbuaga.
In da Schlocht vo Pavia 1525, gegn de Schpania is da Fraunz gfaungagnumma wuan, hod a Mailaund valuan und woa sogoa eppa a Joa in dera Schtod Gfaungana da Schpania. Ma kennt ned sogn das unta de Zwee, dem Koal und dem Fraunz a große Liab afkema wa und so hom eanane franzesch-habsbuagischn Kriag vo 1521 bis 1544 audauad.
In dera Zeit, ois da Kini Fraunz in Koal sei Gfaungana woa, hod eam sei Muadda de Luise vo Savoyen de Regentschoft in Fraunkreich gfiat. Und de hod dem Suitan Sülyeman an Briaf gschickt, in dem a gschtaundn is :
"Mia nehman za Dia, großa Kaisa, insane Zuaflucht, damid Du meim Suhn de Freiheid wida vaschoffst."
Und da Fraunz hod eam aa a Bittbriafal gschickt, vaschteckt in oan Schuach. Und da Suatan hod eam ausrichtn lossn: "Hob Muat und loss de ned zan Bodn weaffa"
Ois da Kini Fraunz freikema is hod a sufuat a Heilige Liga midm Pobst, Mailaund und Venedig grünt. Owa ned gegn de Tiakn, sundan gegnan Kaisa Koal V. vo Habsbuag. Ea hod a sein Gsauntn den Johann Frangipani, an gbüatign Ungarn, zan Suitan gschickt. Dea hod eam ausrichtn lossn das iazt a guade Zeit warad das a de Ungarn augreiffa dat. Da Suitan hod em sibyllisch gauntwuat:
"I hob vo Oim, wos am Fuaß vo mein Thron, da Wödn Zuaflucht, nidaglegt wuan is, Kenntniss gnumma."
Und so hod de unheilige Allianz da Franzosn mid de Osmanen agfaungt. Und de hod vo de Briafal 1526 bis nochn Friedn vo Crépy (1544), in de Zuasotzbdingungan eascht 1547 afgheat.
In Wittnbeag hod am 31.10.1517. da Mönch Martin Luther seine 95 Thesn an da Kiachatia augnogöt und hod damit de Revuamzion agfaungt.
Mera deitsche Fiaschtn hom draf eanane eigna Laundskicha grinnt um so söwa mera Unobhengigkeit vom Reich zgriang. A Jeda hod nua mea afn oagnan Vuateu gschaut, vo Solidarität mid aundare Vöka woa nix zan Meaka.
Ois da Süleyman I. 1494 gboan wuan is woa nu sei Großvota da Bajazid II. da Heascha. Sei Vota da Selim I. hodn daun scho ois sein Nochfuiga ausbüdn lossn. Ea is ois groß gwoxn gschüdat wuan. Vo de Tiakn hod a spada den Beinaman Ḳānūnī (da Gsetzgeba) griagd. Im Westn is a da Prechtige gnaunnt wuan. Scho am nextn Tog vom Schteabetog vo sein Vota (15.9.1520), is ea aus Magnesia augroast und und hod uneigschprocha den Suitansthron eignumma. Sei Regiarungszeit vo 66 Joa hod bei de Osmanen ois des goidane Zeitoita goidn.
Scho seine Vuagänga hom Midddleiropa im Visia ghobd. Es san reglmassi de Akindschi (Renna und Brenna) zan Plündan und Raubschotzn in de kristlign Grenzland gschickt wuan.
Noch sein Aumtsautritt hod da Suleyman daun dem ungarischn Kini Ludwig II. a Aubot gmocht. Da Ludwig hed de Tiakn in ana ealichn Allianz den Duachmarsch duach Sidwestungarn noch Keantn und in de Steiamoak gschtotn soin. De Ungarn hom oglehnt und hom a de tiakischn Botschofta umbrocht. Des hod in Suitan Bes gmocht und de Tiakn san mid drei Heasäun vo Edirne aufbrocha. Im Juli is de ungarische Feschtung Schabatz gfoin owa des Kriagszü woa de Feschtung Belgrad. De Tiakn hom mid 3000 Kamö umma 300 Gschitz und Munizion midgfiat. Bei da Belogarung woa da Suitan peasenli dabei. De kloane Bsotzung hod se hödnhoft vateidigt und se noch schware Valust in de Zitadön zruckzogn de se daun nu zwoanzg Tog ghoitn hom. Owa de Feschtung is am 29. August 1521 gfoin. Obwoi so de ungarische Sidflankn afgrissn woa hod se des tiakische Heer wida zruckzogn.
Im Joa 1522 hom se daun de Tiakn za Eaowarung vo da Insl Rhodos afgmocht. De woa schtoak bfestigt und is vo de Johannita vateidigt wuan. Noch monatelaunge Kempf hom de ausbliatn Johannita am 26.Dezemba 1522 des eahnvoi Aubot vom Suitan augnumma. Mid sein rittalign Reschpekt homs mid eanane Woffn und Bsitztima unbhöligt oroisn deaffa.
Bevua da Suitan se gegn Ungarn gwennt, hod a nu vuahea de Wollachei eigschtraft und hod de Ungarn wissn lossn das a 1526 za Eana mülitarisch af Bsuach kimmt. Eascht za Eana, daun noch Deitschlaund und daun af gaunz Eiropa.
Bei de Ungarn is 1516 da Ludwig II (Ludvík Jagellonský oda ungar.: II. Lajos) noch sein Votta em Vladislav II, Kini vo Behmen und Ungarn wuan. Ea woa mid da Maria vo Kastilien vaheirat, de a Enkal vom frian deitschn Kaisa Maximilian I Habsbuag woa. Da ea eascht 10 Joa oid woa is da Johann Zápolya sei Vuamund gwest. 1522 is a Voimundig wuan und hod de Regiarung iwanumma.
Do de Ungarn koa schtehands Heer mea ghobt hom, wos fian Kini Ludwig schwaa, a uadandlige Armee aufzschtön, ois ea im Aprü 1526 vom Aumarsch des osmanischn Heer eafoahn hod. Da Kini söwa hod koa Göd ghobt. In Ungarn woan de Magnatn zmachti und de haum drafgschaut das eanane Kini ned zmachtig wuadn. Da Ludwig hod sogoa goidane Monstranzn eischmötza lossn miassn um za a Wengl an Göd zkema.
Da deitsche Reichstog hod zwoa scho 1524 bschlossn, das bei an tiakischn Augriff 4000 Reita und 20.000 Mauna an Fuaßvoik schtön und zu de Ungarn ois Hüf schickadn, owa weus 1524 koan Augriff gem hod, is dea Bschluß wida zruckzogn woan. Eascht zwoa Tog, am 27.8.1526, vua da entscheidandn Schlocht bei Mohacs, hod ma se im deitschn Reichsrot dazua entschlossn, das ma fia de Ungarn und gegn den tiakischn Aufmarsch wos mocha soid. Es san nua kloane Kontigent aus Behman, Östareich und Siddeitschlaund vo söwa bei de Ungarn aukema.
Da Pobst hod 4000 Mau Södna gschickt, davo woan umma 1000 Mauna aus Poin.
In Ungarn is em Aufruaf zan Heerbann nua schlaumpad gfoigt wuan. De Krowodn hom glei ogwunka und haum ausrichtn lossn, se datn liwa dahoam bleim und eana Hoamat vateidign. Nua de Slowenen san mid an Kontigent kema.
Da machtige Johann Zápolya aus Siebnbüagn hod dem Kini zuagsogt, das ea im Septemba mid an großn Heerbanna kemma wead.
Owa de Osmanen san scho untawegs gwest. Da Suitan Süleyman is am 23. Aprü 1526 vo Istambul zan Herr aufbrocha. Da se jo scho de Feschtung Belgrad eaowat ghobt hom, hod ea an großn Teu vo seina Armee mid Schinakl auf da Donau flußaufweats noch Nuadn gschickt.
Des ungarische Heer is inzwischn af a Schteakn vo eppa 24.000 bis 28.000 ? augwoxn. Des Osmanische hod owa a Schteakn vo 70.000 (100.000?) Kriaga ghobt.
Das a bei de Ungarn faninftige Leid gem hod, de bei an Kreftvahötniss vo 3/4 za oans fia de Tiakn, fia an gfechtsmassign Rückzug gred hom und liaba af den Heerbann vo Siebnbiagn und nu klonane Kontigent vom Habsbuaga Ferdinand zuawoatn megn. Eana Kriagsrot hod de Situazion scho richti eigschezt. Da ungarische Kaunzla hod nu Olle vuaghoitn, das Ungarn valuan wa, waun de moastn Herrn foin wean oda goa aa da Kini.
Owa es woa hoid a zaumgwüaffits Aufbot. Mit vü Aufira und so woa de Gfoah groß, das se de Kontigent valaffan. Und so hod ma de Owagscheidn nochgem, de fia an Augriff drengt hom.
De tiakische Armee woa a Schlochtn- und Sieggwente. Olle Obteulungan woan guad aufanaunda eigschpüd. Es woa nu ned laung hea daß de Peasa vanichtand gschlogn und a de egyptischn Mamelukn eaowat hom. Technisch woas za dera Zeit de beste Armee da Wöd. Se hom se vo iwaglauffane kristlige Renegatn de schteakste Artillerie aufschtön lossn. Und a des Zaumschpü vo de oanzalnan Woffngottungan haums peafekt beheascht.
De Tiakn hom se scho gmiadli am Kaumpfplotz, schwaa grist afgschtöd. Und de Ungarn san scho in da Fruah vom 29. August 1526. za Schlocht aufmaschiat. Und so sans gegniwa vo de Tiakn gschtaundn, bis umma Midtog, oiweu mid da Sunn im Gsicht und nix zan Sauffa. De Tiakn woitn nu ned kempfn, se hom nu neiche Truppn eigwisn. Eana mobüle Feschtung, de Wognbuag woa owa scho schtoak bfestigt und mid 12.000 vo de fanatischn Janitscharn bsezt. Vu da Wognbuag san de brittna Akindschi gstriffa. Dahinta de tiakische Reitarei, de Sipahis. Dahinat san de Fuaßsoidotn vo de untawoaffna Vöka locka gschtaundn.
Zmittog haum de Ungarn mid eanara schwaan Reitarei augriffa. De Siphais und de Fuaßsoidotn haum nochlossn und san af de Soatn ausgwicha. De Ungarn hom scho gmoant das de Schlocht scho gwunna hedn, ois an da bfestigtn Wognbuag zan Aflaufa kema san. De Siphais und de Fuaßsoidotn san daun vo de Soatn kema und de Kanonen und de Janitscharn haum se daun austobt. De Ungarn hom an dem Tog eppa 20.000 Mau valuan. Davo 4000 Paunzareita und a eana Kini is gfoin. 10.000 Gfaungane hod da Suitan Sülyeman oschlochtn lossn, gmoasaum mid de umligandn Bwohna.
Des große Kinireich Ungarn hod zan Existian afghead und woa Gschicht. Da Vörösmarty (1799-1851) hod spada des Gsetzl driwa gschrim:
"Mohacs du Föd da Traua,
Tränkt vo Hödnbluad.
Fuatgschwemmt hods de Reckn,
Vo da Osmanen Flut.
Mohac, auf deine Fluan,
Wuad zan Grob trogn,
a hoibs Joahtausand Greß.
Des Reich vo de Magyarn."
Noch da Schlocht vo Mohac san de Tiakn nu bis Ofen ( Buda - Heid a Teu vo Budapest) eaowand zogn. Im Hiabst is da Suitan hoamgroast mit eppa 100.000 vaschleppte junge Ungarn im Tross. Da Weg noch Östareich/Deitschlaund woa damid fia de Osmanen aufgschtessn.
Da ungarische Kini Ludwig II is in da Schlocht vo Mohac gfoin. Ned nua das ea mid ana Habsbuagarin vaheirat woa owa nu koane Kinda ghobt hod, woa sei Schwesta, de Anna vo Ungarn und Behmen midm Eazheazog Feadinand I. vaheirat. Dea da jingane Bruada vom Kaisa Koal V. woa.
De moastn ungarischn Magnatn hom de Habsbuaga oglehnt und hom dahea de siebnbüaga Woiwodn (Fiascht) Johann Zápolya (Szapolyai János) am 16. Oktoba in Stuhlweißenburg zan ungarischn Kini gwöht. Da Ferdinan is vo de behmischn Schtänd ( Und Mähren, Schlesien) za eanan Kini eawöht wuan. In Pressbuag (Bratislava) hom de westungarischn Schtänd den Feadinand am 16.Dezemba zan Kini gwöht und am 24 Feba krönt. De Krowotn hom na aa 1527 zan Kini dawöht.
Weu se de Tiakn a wengl zruckzogn hom is zwischn de Magnatn untan Zápolya und de Östareicha untan Feadinand I. za oana kriagarischn Ausanaundasezung kema, de da Johann Zápolya valuan hod. Draf is a za sein frian Schwigasuhn dem poinischn Kini Sigismund I. gflohn. Iwa duatige poinische (z. B. dem Hieronymus Laski) und franzeschische Diplomatn hod a in Kontakt zan osmanischn Suitan gsuacht. Da franzesische Kini Fraunz I. hodn mid Göd untaschtizt und a fia eam beim Suitan intaveniat. Dahea is a wida in Siebnbüagn eigsezt wuan.
Da Suitan hod eam vaschprocha das an mid da Hüf seina machtign Heer zum Kini vo gaunz Ungarn mocha wead. Im Gegnzug hod da Johann Zápolya de Osmanen an jahrlign Tribut vo 100.000 Goidguidn zuagsogt. Weidas hod ea a zuagschimmt, das de Osmanen, wauns woin hom, unghindat duach Ungarn noch Östareich maschian kenan und se vo de Ungarn a dabei untaschtizt wean. A fuachtbora und heid unvaschtendliga Passus vo dem Vatrog woa owa dea, das de Tiakn valaungt hom, das de Ungarn olle 10 Joa den 10 Teu vo eanana Bevökarung, Mandal und Weiwal, zua beliabign Vafigung de Tiakn iwalossn miassn. Und dem hod da Zápolya zuagschimmt.
Da Suitan Süleyman is jo scho im Fruahjoa 1528 noch oan Hüferuaf vom Zápolya zan Födzug gegn Wean loszogn. Ea is mid seine Truppn bis in de Ebene vo Filibe ( Heid Plovdiv) zogn, wo a nu af de rumelischn Truppn gwoat hod. Owa weus a so narrisch Gschütt hod, san de Flüß so augschwoin daß ois iwaschwemmt hom. So hods de Ausristung, de Munizion und eanane Lebnsmiddl weggschwemmt. A de Truhan midn Soid fia de Truppn. Sogoa da Suitan soid se in Lebnsgfoah bfundn hom. Draufhi is da Födzug oblosn wuan. Des Unweda hod ned nua an großn materieun Schodn augricht, sundan hod bei de Soidotn a an sölischn Knacks hintalossn. Dahea hod da Suitan draufhigoawat das a im nextn Joa, nu bessa ausgrist und mid an nu gressan Heer noch Nuadn ziagn kau um de Schoatn vo 1528 auszbessan kennt. Und des woa daun da Födzug noch Wean im Joa 1529.
1528 hod da Habsbuaga Feadinand I, dem Suitan a Friednsaubot untabroat. Des hod da Suitan Süleyman owa oglehnt ghobt. Weu na jo sei Vasall vo Siebnbiagn, da Zápolya bitt hod, das a eam mid an Födzug höffa soid gegn de Habsbuaga. Weu eana do des Unweta schtoak einipfuscht hod, is in Istanbul scho gmunköd wuan, das da Allah dem Suitan sei Gnod und Untaschtitzung vaweigat hed. Den im Joa 1528 hod da Suitan den augsengna Mufti (Religionsgleahtn) vo Istanbul ogsezt ghobt. Dahea hod da Födzug im Joah 1529 passn miaßn. Ea is nu bessa vuabroat und es san a nu mera Kempfa eibruaffa woan.
Da Suitan Süleyman I. is vo Istambul am 10 Mai 1529 midm anatolischn Heer aufbrocha (Des woa am 2 Ramadan 935, nochn muslimischn Kalenda). In sein Födzugtogbiachl schreibt da Sülyeman söwa, das saukoid und noß gwest wa und sei Leibgardn zweng dem vü Noth und Bschweadn daleidn hom miassn. Ois Entschedigung davia hod a eana 30.000 Aspern gschenkt. Weus a so a noß Sauwett ghobd, hod ma da en 10 und 11 Juni grost. Am 14 hods sogoa des Zöt vom Suitan weggschwoabt. Owa am 15 is ma vo Phillipopolis weidazogn. Am Weg noch Nuadn hom se de Kontingent vo de rumelischn Provinzn augschlossn. Obwoi da Suiatan Sülyeman bis Wean beim Heer dabei woa hod a nu in Adrianopl sein Großwesir Ibrahim Pascha zan Owabeföhshowa vom Födzug eigsezt.
In da Ebna vo Mohac hod des Heer vom 13 bis zan 18.August glogat. Sein Vasaln vo Siebnbiagn den Johann Zápolya hod a zua Ebene vo Mohac hibschtöd. De is duat a mid eppa 6000 Mauna hikema. Ea hod se vuan Suitan nidakniat und hod eam ois Untaweafung dem Suitan de Händ küßt. Draufhi hod eam da Suitan ewign Schutz zuagsogt. Ois a bsundare Eahr hod eam da Suitan nu a peasenlige Leibgarde vo Janitscharn iwalossn.
Des Heer is af a Schteakn vo umma 300.000 Mauna bschriebn wuan. Owa es wiad ned mera ois 150.000 Kempfa, ohn de Trossleid, ghobt hom. Owa weu de Weg so aufgwakt woan und a weus Heer bei de Iwagwerungan da Drave (sex Bruckn hod ma gschlogn) so machtige Bresln ghobd, hod ma scho vü Trogtia valuan. Zweng dem hod ma de großn Kanon, bis af zwoa, zrucklossn miassn und hod nua iwa 300 Schtuck vo de Klonan midschleppa kena.
Vo Belgrad noch Ofen hod da Heazug nu guad aundahoib Monat braucht. De Schtrossn woan 'schlecht und da Regn hod de Weg wida schtoak aufgwacht. De zwoa Schtäd san aun da Donau glegn. Pest afn rechtn Donauafah und gegniwa af da linkn Soatn Ofen ( Buda ), heid ghean bade za Budapest. Nuadli da Donau hod des retlige Ungarn za de Östareicha gheat. De Biaga vo Ofn san vua den nohandn tiakischn Heer meaheitli noch Östareich oda Poin gflohn.
Regulere Soidotn woan nua umma 1000 Mau in da Schtod Ofen schtazioniat gwest gwen. Davo woan eppa 700 deitsche Soidotn und da Rest woan Ungarn. Ois de Schtod schnö eignumma wuan is haum se de Soidotn af de Zitadön zruckzogn. De Schtod is duach Feia zgrund gaunga. De Oanzign Biaga de lenga Widaschtaund ghoitn haum, woan de eppa 3500 Judn in eanara Judnschtod de da Iwamocht vazweufit a Zeitl schtaundghoitn hom.
Am 3 Septemba 1529 Is da Suitan bei Ofen aukema und ma hod in de Weibeag sei Loga afgschlogn. De Soidotn af da Zitadön san vom schtoakn Kanonanbschuß scho demoralisiat gwest. Eana Kommandant, da Jonas Nadasdy woit de Tiakn so laung wia megli afhoitn um Zeit zschindn. Dahea hom eam de Eigna Soidotn eigschpeat und hom in Suitan a Iwagobaubot gmocht. Dea hod eana den frein Ozug garantiat. Ois am 8.Septemba 1529 kapituliat hom und ausgruckt san, homs duach de Janitscharngossn geh miassn. Do san de Schmehruaf hi und hea gaunga, bis a Deitscha af an Janitscharn higschtocha hod. und so is des Haun und Schtecha augaunga. vo de umma 1000 Soidotn haum nua umma Ziebzgi iwalebt. De san dem Johann Zápolya iwagem wuan, dea se a nochn Foi vo Ofn ois ungarischa Kini auredn hod lossn deafa. Owa wia weids midn Zapolay sein kiniglichn Mochtbroach gwest is siagt ma drau, das de Osmanen ois Owabeföhshowa fia Ofen den Pascha vo Semendria den Mohamed Beg eigsezt hom.
Zua Sicharung vo de Grenzn und de Bsezung vo de Feschtungan hod ma umma 22.000 Soidotn afgwendt. Denan eana Soid und de Middl fia eana Bwoffnung und de Ausbessarung vo de Feschtungan hod scho 2/3 vom östareichischn Ärar (Budget) vaschlunga. Des gresste Vateidigungsproblem woa oiweu da Gödmaungl. Des Rüstn und Kriagfian hod oafoch zfui Göd kost.
Wia ma in Östareich eafoahn hod das de Osmanen mid an riesngroßn Heer noch Nuadn afbrechan hod ma den Kaisa Koal V. Um Hüf bitt. Dea hod owa seine gfiachtn schpanischn Soidotn in Italien gegnan franzesischn Kini Fraunz I. braucht. Do de Befestigungan vo Wean und Weana Neischtod und a vo de aundan Schtädl scho recht mislsichti woan und gegn den Bschuß duach de neichn Kanonan nix mea ghoaffa hom, hod mas gach ausbessat und notdiaftig vaschteakt. Um de Tiakn de Iwageng iwa de kloanan Flüss za Easchwaan hod ma af a oide Vateidigungsoat zruckgriffa, mid de gwoxanen Vateidigungsologn (Preska) hod ma de Auwöda duach Vahau gsichat. Da Eazheazog Feadinand I. hod dahea iwaroi um Hüf bitt. Und am Reichstog vo Speyer hod ma eam a aa boa Truppn und Göd bewülligt. 4000 Reita und 12000 Mauna zfuaß, owa nua za Vateidigung vo da Schtod. Des Gebiet vo Östareich hedns ned valossn deafa. De Tiakn woan scho in Ofn, do san eascht de Reichskommisar nochschaugn kema ob de Tiakngfoah wiakle so groß wa. Do woan de vuahea zuagsogtn Truppn nu nedamoi afgschtöd.
Aufaungs Septemba san scho de Akindschi in de östareichischn Gebiet eigfoin, des woan freiwüllige und leichtbewoffnate Reita und de haum koan Soid griagt, dahea hom Se se nu vom Raubn und das de Iwafoina vasklavt und daun vakaft haum, breichan kena. Mihail-oğlu (Suhn Michaels), a Nochkumma vom Köse Mihal (byzantinischa Fiascht) woa a an da Aufira vo de Akindschi.
De Akindschi (Renna und Brenna-Schtuamreita) oda vo de Tiakn söwa Deli (de Varucktn oda de Toikühnan,) oda af italienisch Guastadori (Vawiasta), vo de Fraunzosn Faucheurs und Ecorcheurs ( Mäha und Schinda) und vo de Deitschn de Säckmauna ghoassn wuan san. Weus ois Graubte in Säck davozaht hom. De Akindschi hom af eanane Raubzüg vaherand gwiast und haum im gaunzn Laund Aungst und Schrecka vabroat. In ana Broschüa vo domois hod a unbkaunta Autor de Zeun gschrim (des schwaa lesbore oide Deitsch is ins Bairische iwasezt wuan):
„In soichana Zeit is da Säckmau ollenthoibn gaunga und da Tiakn vuatrabt, se iwa ois gschtiazt, ois vaheat, vaschprengt und vü Voik, ob Mauna oda Weiwal a de Kinda gfaunga, deran vü eabeamli zahockt und wia spada de gfaunganan Tiakn auzoagt hom, bei und rund iwa dreißigtausand Peasonan ollenthoibn wegzaht. Wos neamma geh hod megn, hom de Tiakn eawiagt und töd. Und wiaa auzogt san, so hom se im Laund Östareich unta da Enns ois vaheat, vabrennd, vawiast und ausplündat.“
Des Wütn vo de Akindschi woa fia de Tiakn a psychologische Woffn, den de Aungst vo de Iwafoi is eana scho vurausglaffa. Dahea hom se de Moastn kloan Deafl, Oatschoftn und Schtädl, scho vuahea eagem. Af de Oat san Fünfkiachn, Schtuhlweissnbuag ohn an Schweatschtroach in de tiakischn Hend gfoin. In Gran hod ma se sogoa gweigat, de vom Feadinand gschickte Bsozung afznema und hod se liaba dem Suitan eagem. Komorn und Raab san vo de Bsozungan valossn wuan und ungarisch Oidnbuag is duach Varot an de Tiakn gfoin.
A tiakischa Chronist hod afzoachnt:
Drum is de Tiakn da Weidamarsch noch Wean recht oafoch gfoin. Dahea is a scho de Iwalegung gfoin, das des tiakische Kriagszü uaschpringli nu ned de Schtod Wean gwest wa. Owa weu da Födzug fia se so oafoch gwest wa, hod ma den Eifoi noch Östareich und den Augriff af de Schtod Wean probiat. Ma muß drau denga, den da Suitan hod eascht schpod im Joa, am 22. Septemba 1529 seine Rossschwoaf vua Wean aufpflaunzt.
De Vateidungsaulogn vo da Schtod Wean woan in an schlechtn Zuaschtaund. De Bastionan woan vaoatad und ned fia den Bschuß mid de de neichn Kanonan auglegd. Oiso hod ma de Bastionan so guds gaunga is, vaschteakt und a de Donauafa vaschaunzt. De Pflosta vo de Schtrossn zua Schtod hod ma aufgrissa. De Vuaschtäd, de scho bis zua Schtodmaua zuwagwoxn san, de hod ma gschliffa und vabrennd.
De Tiakn hom se im Hoibkroas vua da Schtod nidalossn. In 16 Loga, vo Nußdoaf bis Kaisaebaschdoaf woan de eppa 25.000 Zöt afgschtöd. Des Heer vo de Tiakn is mid 300.000 iwatriem augem wuan. De Kempfa vua da Schtod woan owa ned mera ois 100/120 Tausnd. Do woan owa de Akindschi und de Matrosn und Seesoidotn vo de umma 300 Donauvasoagungschiff ned dabei. Und da Rest wean Trossleid und de Beute- und Sklavnhendla gwest sei. Owa es woa a große tiakische Iwamocht und goa waun ma nua de Auzoi vo de kaumpfeaprobtn Soidotn und Laundsknecht in da belogatn Schtods heanimd. Nu dazua hom de Tiakn gwißt das da Kaisa Koal V. sein Bruada dem Feadinand I, koa Hüf zuakemma lossn kau. Dahea hom de Osmanen mid ana kuazn Belogarung grechnt. Owa seids eanane Loga afgschtöd haum, hod eanas Wedda a wengl dreipfuscht. In de Nächt hods schtoak gregnd und am Tog woas saukoid.
De Ausfoi hod ma untanuma weu ma des Aulegn vo de Laufgrebn schtean woit. Den ma hod de tiakischn Minöa gfiacht und eanane Schprengminen. Ma is a hinta de tiakischn Schtöllungan kema. Ma hod owa zruckweichn miassn weu vo olle Seitn de Osmanen augruckt san. Dabei is da Haubtmau Wolf Hagen mid seine Leid umkemma. Ma hod dabei umma 1000 Mau valuan. Draf hom de Tiakn mid Kamö, Reisad, Hoiz und Weirebnbündl fian Schtodgrom heabrocht.
De Janitscharn woan scho unzfridn. Se hom se de Belogarung a Wengl oafocha vuagschtöd. Owa s`Weda hod ned paßt. Varegnd und zkoid woas eana. Se woan des Kriagfian mea in weamane Lända gwehnd. De Essnsrazionan san a kiazt wuan. Und weu de Akindschi ois wos ned trogn hom kena, vabrennt hom, san ausm Laund koane Lebnsmiddl zan Hoin gwest. Dahea hom de Kriaga de Weibean und nu Aundas vadruckt. Davo haums daun oadandli Bauchweh griagt. Und in eanane Loga is de Ruah (Ruhr) umgaunga. De muslimischn Kempfa san zweng dem topfan und iwamenschlign Vateidigungswühn vo de Weana scho muatlos wuan.
Und am 14. Oktowa is umma siwene in da Fruah losgaunga. De Tiakn san in drei machtige Heersäun augruckt. Owa bei Eana woa des Pfeffa heraust. Sunst haum de Janitscharn oiwei todasmuati augriffa, owa aun den Tog sans mera mid de Keun und Schteckan vo eanane Aufira autrim wuan. Zmidtog san zwoa nu zwoa Minan beim Keantnatoa in d´Luft gaunga. A Dritte hod ma nu midm Untagrom unschedli mocha kena. Und nuamoi hod ma 26 Tonnan Puiva aussagrahmt.
In da Nocht hod daun da Suitan Sülyeman den Beföh gem, das olle kristlign Sklavn umbrocht wean. De Janitscharn hom umma Öfi af d`Nocht eanane Loga auzuntn und in de Feia haums olle Priesta und ödan Leid gschmissn. Frauwen und Kinda zahockt. Nua de jungan Deandl und Buam hod ma midgschleppt, an de Schtrick um eanane Hois.
Am Spodnochmittog san de Kanonan af de tiakischn Donauschiff valodn wuan. Aus da Weanaschtod hods nu an großn Bschuß af de Tiakn gem.
Zeascht hod da Großwesir Ibrahim mid oanige zehntausndn Reita den tiakischn Rickzug deckt. Megligawos hod a damid schpekuliat duach Varot do nu in de Schtod zkema. In da Weanaschtod hod ma drei Mauna afgriffa de vo se söwa bhaubt hom das bei de Tiakn Gfaungane gwest wan. Ois owa mid vü tiakischn Göd um se gschmiassa hom, sans vadechti wuan. Ois mas gfoitat hod, haums zuagem das vom Großwesir gschickt wuan san, a boa Weana zkaffa, de de Schtodtoa öffna soitn. Obs Gwis so woa, des woas ma Heid ned. Da Oagwohn wo in da Schtod groß und wea hed unta da Foita ned ois gschtaundn wos ma eam fuagsogt hed.
De Akindschi hom des gaunze Laund bis zan Fluss Enns vawiast. De Weinrebn ausgrissa, de Obstbaam umghaut, des Laund vawiast. Tausande daschlogn und nu Mera vaschleppt.
De Schtäd hom neich bfestigt wean miassn, bsundas de Schtod Wean. De nextn Joazehnt hod ma vü Göd braucht um des Landl und de Schtäd wida fiarezbringa. Nu dazua weu a in de fiagaungadn Joa, de Akindschi oft in de östareichischn Lenda eigfoin san und da Kini Feadinand reglmassi Gostgschenk (Tribut) noch Istambul schicka hod miassn.
Dea Artike is ois berig in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.
|