Аляксей Міхайлавіч

Аляксей Міхайлавіч
Алексей Михайлович
Партрэт цара Аляксея Міхайлавіча. Невядомы рускі мастак другой паловы 17 стагоддзя. Школа Аружэйнай палаты. Канец 1670 - пачатак 1680 гадоў
Партрэт цара Аляксея Міхайлавіча. Невядомы рускі мастак другой паловы 17 стагоддзя. Школа Аружэйнай палаты. Канец 1670 - пачатак 1680 гадоў
Божаю ласкаю Вялікі Гасудар Цар і Вялікі князь, усяе Вялікія і Малыя і Белыя Расіі самадзержац, і многіх дзяржаў і зямель Усходніх і Заходніх і Паўночных бацька і дзедзіч і спадчыннік і васпан і ўладальнік
1645 — 1676
Папярэднік Міхаіл Фёдаравіч
Пераемнік Фёдар III
Нараджэнне 19 (29) сакавіка 1629, 17 (27) сакавіка 1629, 10 (20) сакавіка 1629 ці 29 сакавіка 1629(1629-03-29)
Смерць 29 студзеня (8 лютага) 1676 (46 гадоў) ці 8 лютага 1676(1676-02-08) (46 гадоў)
Месца пахавання
Род Раманавы
Бацька Міхаіл Фёдаравіч
Маці Еўдакія Лук'янаўна Стрэшнева
Жонка Марыя Ільінічна Міласлаўская і Наталля Кірылаўна Нарышкіна
Дзеці Соф'я Аляксееўна, Пётр I, Наталля Аляксееўна, Іван Аляксеевіч, Сімяон Аляксеевіч, Феадосія Аляксееўна, Марыя Аляксееўна, Кацярына Аляксееўна, Аляксей Аляксеевіч, рускі царэвіч, Марфа Аляксееўна, Еўдакія Аляксееўна, Дзмітрый Аляксеевіч, Фёдар III, цар і вялікі князь усяе Русі, Anna Alexeevna Romanova і Theodora Alexiovna Romanov
Веравызнанне праваслаўе
Дзейнасць манарх
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксей Міхайлавіч Цішайшы (19 (29) сакавіка 1629, Масква,-29 студзеня (8 лютага) 1676, Масква) — другі цар Маскоўскай дзяржавы з дынастыі Раманавых (з 1645 г.), сын Міхаіла Фёдаравіча.

Дзяцінства

Да пяцігадовага ўзросту малады царэвіч Аляксей заставаўся на апецы ў царскай «маці». З пяці гадоў пад наглядам Б. І. Марозава пачаў вучыцца грамаце па буквару, затым прыступіў да чытання Часоўніка, Псалтыры і Дзеянняў Св. Апосталаў, у сем гадоў пачаў навучацца пісьму, а ў дзевяць — царкоўным спевам. З цягам часу ў дзіцяці (11—12 гадоў) склалася маленькая бібліятэка; з кніг, яму якія належалі, згадваюцца, паміж іншым, Лексікон і граматыка, выдадзеныя ў Літве, а таксама Касмаграфія. У ліку прадметаў «дзіцячай пацехі» будучага цара сустракаюцца: конь і дзіцячыя латы «нямецкай справы», музычныя прылады, нямецкія карты і «друкаваныя лісты» (малюначкі). Такім чынам, нараўне з ранейшымі адукацыйнымі сродкамі, прыкметны і новаўвядзенні, якія зроблены былі не без прамога ўплыву Б. І. Марозава. Апошні, як вядома, апрануў у першы раз маладога цара з братам і іншымі дзецьмі ў нямецкую вопратку. На 14-м года царэвіча ўрачыста «абвясцілі» народу, а 16-ці гадоў ён, пазбавіўшыся бацькі і маці, уступіў на прастол маскоўскі.

Характар Аляксея Міхайлавіча

З уступленнем на пасад цар Аляксей сустрэўся з цэлым шэрагам трывожных пытанняў, якія хвалявалі старажытнарускае жыццё XVII стагоддзі. Занадта мала падрыхтаваны да вырашэння такога роду пытанняў, ён першапачаткова падпарадкаваўся ўплыву свайго дзядзькі Б. І. Марозава, але неўзабаве і сам стаў прымаць самастойны ўдзел у справах. У гэтай дзейнасці канчаткова склаліся асноўныя рысы яго характару. Самадзяржаўны рускі цар, судзячы па яго ўласным лістам, водгукам замежнікаў (Мейерберга, Колінза, Рэйтэнфельса, Лізека) і адносінам яго да прыбліжаных, валодаў выдатна мяккім, лагодным характарам, быў, па словах г. Каташыхіна, «значна ціхім». Духоўная атмасфера, сярод якой жыл цар Аляксей, яго выхаванне, характар і чытанне царкоўных кніг развілі ў ім рэлігійнасць. Па панядзелках, серадам і пятніцам цар ва ўсе пасты нічога не піў і не еў і наогул быў дбайным выканаўцам царкоўных абрадаў. Да шанавання знешняга абраду далучалася і ўнутранае рэлігійнае пачуццё, якое развівала ў цара Аляксея хрысціянская пакора. «А мне грэшнаму, — піша ён, — тутэйшы гонар, аки прах». Царская лагоднасць і пакора часам, аднак, змяняліся кароткачасовымі выбліскамі гневу. Аднойчы цар, якому пускаў кроў нямецкі «дохтур», загадаў баярам выпрабаваць тое ж сродак. Р. Стрэшнеў не пагадзіўся. Цар Аляксей уласнаручна «змірыў» старога, але затым не ведаў, якімі падарункамі яго залагодзіць.

Наогул цар умеў адклікацца на чужое гора і радасць; выдатныя ў гэтым дачыненні яго лісты да А. Ордзіна-Нашчокіна і князя Н. Адаеўскага. Мала цёмных бакоў можна адзначыць у характары цара Аляксея. Ён валодаў хутчэй сузіральнай, пасіўнай, а не практычнай, актыўнай натурай. Ён стаяў на раздарожжы паміж двума кірункамі, старорусским і заходніцкім, пагаджаў іх у сваім светапоглядзе, але не аддаваўся ні таму, ні іншаму са гарачай энергіяй Пятра. Цар быў не толькі разумным, але і адукаваным чалавекам свайго стагоддзя. Ён шмат чытаў, пісаў лісты, склаў «Уложение сокольничья пути», спрабаваў пісаць свае ўспаміны аб польскай вайне, практыкаваўся ў версіфікацыі. Ён быў чалавекам парадку па перавазе; «справе час і пацесе гадзіна» (гэта значыць усяму свой час) — пісаў ён; або: «без чыну жа ўсякая рэч не зацвердзіцца і не ўмацуецца».

Першыя гады царствавання. Саляны бунт

Малады цар моцна падпарадкаваўся ўплыву Барыса Марозава. Задумаўшы ажаніцца, ён у 1647 г. вылучыў сабе ў жонкі дачку Рафа Всеволожского, але адмовіўся ад свайго выбару дзякуючы інтрыгам, у якія, верагодна, замяшаны быў сам Марозаў. У 1648 годзе, 16 студзеня, цар уступіў у шлюб з Мар'яй Іллінічнай Міласлаўскай; неўзабаве за тым Марозаў ажаніўся з сястрой яе Ганнай. Такім чынам Б. І. Марозаў і цесць яго Д. І. Міласлаўскі набылі першаснае значэнне пры двары. Дагэтуль, аднак, ужо ясна выявіліся вынікі дрэннага ўнутранага кіравання Б. І. Марозава. Царскім указам і баярскім прысудам 7 лютага 1646 г. усталявана была нова мыта на соль. Гэтая мыта замяніла не толькі ранейшую саляную мыту, але і ямскія і стралецкія грошы; яна пераўзыходзіла рыначны кошт солі — галоўнага прадмета спажывання — прыблізна ў 1⅓ раза і выклікала моцную незадаволенасць з боку насельніцтва. Да гэтага далучыліся злоўжыванні І. Д. Міласлаўскага і гаворка аб прыхільнасці цара да замежных звычаяў. Усе гэтыя чыннікі выклікалі народны бунт (Саляны бунт) у Маскве і беспарадкі ў іншых гарадах; 25-га мая 1648 г. народ стаў патрабаваць у цара выдачы Б. Марозава, затым разрабаваў яго хату і забіў акольнічага Пляшчэева і думнага дзяка Чыстага. Цар паспяшаўся таемна адправіць Б. І. Марозава ў Кірыла-Белазерскі манастыр, а народу выдаў акольнічага Траханіотава. Новая мыта на соль скасавана была ў тым жа годзе. Пасля таго, як народнае хваляванне затухла, Марозаў вярнуўся да двара, але не меў галоўнага значэнні ў кіраванні.

Узмацняў цэнтралізацыю ўлады, для чаго ўтварыў мноства новых прыказаў, у тым ліку Прыказ тайных спраў, сцвярджаў абсалютысцкую сістэму кіравання дзяржавай, неабмежаванасць улады манарха. Пры ім была рэарганізавана і даведзеная да надзвычай вялізнай колькасці армія. Амаль усё цараванне Аляксея Міхайлавіча Маскоўская дзяржава вяла войны, далучала новыя тэрыторыі, актыўна каланізавала Сібір і Далёкі Усход. Цару давялося душыць шматлікія паўстанні ў сваёй дзяржаве — у 1648 і 1662 гг. у Маскве, у 1650 — у Пскове і Ноўгарадзе, у 1670—1671 — сялянскую вайну пад кіраўніцтвам Сцяпана Разіна.

Зноскі

  1. ↑ а б в Алексей Михайлович // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. I. — С. 417–420.
  2. ↑ а б в Н. У. Алексей Михайлович // Энциклопедический лексикон — СПб.: 1835. — Т. 1. — С. 491–495.
  3. ↑ а б в г К. Б.—Р. Алексей Михайлович // Русский биографический словарь — СПб.: 1900. — Т. 2. — С. 23–35.
  4. ↑ а б в г д Catalog of the German National Library Праверана 24 красавіка 2024.
  5. ↑ а б Алексей Михайлович // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1911. — Т. 1. — С. 312–313.
  6. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  7. ↑ Н. Павлов-Сильванский Иоанн V Алексеевич // Русский биографический словарь — СПб.: 1897. — Т. 8. — С. 271–272.
  8. ↑ Н. П.-С. Иоанн V Алексеевич // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIIIа. — С. 694.
  9. ↑ а б Lundy D. R. The Peerage
  10. ↑ а б в т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.