Ячĕсем | ||
---|---|---|
Ячĕ | Иккĕмĕш ячĕ | |
Йăлаллă | 毛澤東 | 潤芝 |
Ансат. | 毛泽东 | 润芝 |
Пиньин | Máo Zédōng | Rùnzhī |
Уэйд-Джайлс | Mao Tse-tung | Jun-chih |
Палл. | Мао Цзедун | Жуньджи |
Мао Цзедун (раштав, 26 1893 — авăн, 9 1976) — XX ĕмĕрти Китайăн патшалăх тата политика ĕçченĕ, китай коммунисăмĕн тĕп теоретикĕ.
Çамрăклах Китай коммунисчĕсен партине (ККП) кĕрсе, Мао Цзедун 1930-мĕш çулсенче Цзянси провинцийĕн комунисчĕсен ертӳçи пулса тăрать. Китай коммунисчĕсен уйрăмлă, çĕр ĕçченĕсемшĕн тĕп вырăнлă идеологи пулмалла тесе ĕмĕтленнĕ. «Китай коммунисчĕсен Мăн харçин» ертӳçĕсенчен пĕри пулнă май Мао ККП çӳлти ертӳлĕхĕнче пысăк ĕç вырăнне йышăнать.
1949 çулта Мао Цзедун Китай Халăх Республик пулса тăни пирки пĕлтерет, хăйĕн ĕмĕрне вĕçличченех патшалăха тытса пырать. 1943 çултанпа çĕре кĕричченех китай компартийĕн ертӳçи, 1954—59 çç. çаплах КХР ертӳçи ĕç вырăнне йышăнса тăрать. Темиçе янравлă кампани йĕркелесе ирттерет, чи калăпли — «Культура революцийĕ» (1966—1976), чылай çĕр пин çыннăн ĕмĕрне кĕскетнĕскер.
Мао тăрăмĕнче нумай вăхăт сапаланчăклă пулнă çĕр-шыв пĕрлĕхе пуçтарăнать, Китайăн индустриализаци ӳсĕмĕ хăвăртланать тата халăхăн кулленхи пурнăçĕ ырланать, анчах та тепĕр енчен, политика енчен хĕстерӳллĕ, кăлăхлă кампанисемлĕ пулнă, этеплĕх сĕмĕ ӳкнĕ, Мао сăнĕн этепĕ хăпнă..
Мао Цзедун 1893 çулхи раштав, 26 Хунань провинцин Чанша тĕп хулинчен инçех мар Шаошань ялĕнче çуралнă. Цзедун ашшĕ, Мао Женьшен, пĕчĕк çĕр лаптăкĕ çинче ĕçлесе тупăç тунă, çемйи лайăхах пурăннă. Конфуци сĕмĕнче пурăннă ашшĕпе унăн хирĕçӳсем пулнă, çав хушăрах çамрăк ача çемçе кăмăллă будда тĕнне тытса пыракан Вень Цимей ятлă амăшне ытларах юратнă.
Синьхай революцийĕ вăхăтĕнче 16 çулти çамрăк Чанша хулинче пурăннă. Мао салтаксен пăлхавне, тĕрлĕ ушкăнăн юнлă кĕрешĕвне хăйĕн куçĕпе курать, пĕр самантлăха хăй те провинци кĕпернетĕрĕн çарĕнче пулать. Кун хыççăн Мао вĕренме пикенет. 1917 ç. социаллă тĕллевлĕ пысăк журналсене («Çĕнĕ Яшлăх») статьясем çырать . Тепĕр çулта вăл, хăй чыслакан Ян Чанцзи вĕрентӳçин сĕнĕвĕпе Пекин куçса каять: Ли Даджао ассистенчĕ пулса ĕçлет (Ли Джао каярах ] (ККП) никĕслекенĕ).
Пекинран тухса кайса, яш Мао çĕршыв тăрăх çул çӳрет, анăç философĕсемпе революционерĕсен ĕçĕсене тарăннăн тĕпчет, Раççейри лару-тăрупа кăсăланать. 1920 çулхи çулла Наци Пухăвĕн Хунань провинцин делегацийĕ шутĕнче провинцин сутăнчăк тискерлĕ кĕпернетĕрне ĕçрен кăларас тĕллевпе Пекина килет. Тепĕр çултан Мао Цай Хесень юлташĕпе коммунистсен идеологине кĕрешӳ элемĕ вырăнне йышăнать. 1921 утă уйăхĕнче Мао Шанхайри ] (ККП) никĕслекен съездăн ĕçне хутшăнать. Тепĕр икĕ уйăхран, Чанша хулине таврăнсан, ККП хунань уйрăмĕн секретарĕ пулса тăрать. Çав чухнех Мао авланать: Ян Чанцзи хĕрне — Ян Кайхуэйе — арăм тăвать. Пилĕк çул хушшинче çемйеревиçĕ ывăл — Аньин, Аньцин тата Аньлун çуралать.
Коминтерн хытарса сĕннипе ККП Гоминьданпа пĕрлĕ ĕçлĕхе кĕрет.
Мао Цзедунăн виçĕ пиччĕшĕпе пĕр йамăкĕ ача чухнех вилнĕ. Мао Цземин тата Цзетан коммунистсем майлă кĕрешсе вилнĕ, Мао Цзехуна Гоминьдановсем вĕлернĕ.
Арăмĕсем
Ачисем
Ян Кайхуэй-ран
Хэ Цзычжень-ран
Цзян Цин арăмĕнчен
Çаплах темиçе ача йеркĕнĕсенчен çуралнă.
Политикăллă прозăсăр пуçне, Мао Цзэдунăн литература кăнарĕнче икĕ теçетке сăвă, ытларах Тан ăрăвĕн вăхăтĕнчи китай классики стилĕпе çырнă лирика. Мао сăввисене халĕ те Китайра халăх кăмăлласа вулать. Чи паллисем: Чанша (1925), Мăн харçă (1935), Юр (1936), Ли Шу-и хуравĕ (1957) тата Слива чечек оди (1961).
Граждан вăрçи вăхăтĕнче 1929 и 1935 çулсенче икĕ урăх ачине ют çемйесенче хăварнă. Темиçе хут шырасан та тупайман.